А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол
Эксперименттік зерттеулерді метрологиялық қамтамасыз ету
жүктеу/скачать 1.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4.5 Эксперименттік зерттеулерді метрологиялық қамтамасыз ету
Ӛлшеу эксперименттік зерттеулерде ӛте маңызды орын алады. Ӛлшеу - бұл физикалық шаманың мәнін арнайы техникалық құралдардың кӛмегімен тәжірибелік жолмен табу (МЕМСТ 16263-70). Ӛлшемнің мәні ӛлшенетін шаманы бірлік ретінде қабылданған белгілі шамамен, яғни эталонмен салыстыруды құрайды. Q физикалық шамасын ӛлшеу оны ӛлшеу бірлігі ретінде қабылданған басқа q шамасымен салыстыруды және соңғысының үлестерінде біріншісін білдіруді білдіреді. Математикалық түрде бұл тәуелділік түрінде ұсынылуы мүмкін Q = kq, (1) мұндағы k - Q q-ден қанша есе кӛп немесе аз екенін кӛрсететін кез- келген оң бүтін немесе бӛлшек сан. Метрология ӛлшеудің теориясы мен тәжірибесімен айналысады. Бұл олардың бірлігін қамтамасыз етудің ӛлшемдері, әдістері мен құралдары және қажетті дәлдікке жету жолдары туралы ғылым. Метрология негіздеріне мыналар жатады: - ӛлшеудің жалпы теориясы; - физикалық шамалардың бірліктері, яғни анықтамаға сәйкес бірлікке тең сандық мән берілген шамалар. Сондай-ақ олардың жүйелері, яғни кейбір принциптерге сәйкес құрылған негізгі және туынды бірліктер жиынтығы, 70 мысалы, Халықаралық бірліктер жүйесі - ХБЖ; - ӛлшеу әдістері мен құралдары. Әдістерге ӛлшеу кезінде қолданылатын және метрологиялық қасиеттерді қалыпқа келтіретін принциптер мен техникалық құралдарды қолдану әдістерінің жиынтығы кіреді; - ӛлшеу дәлдігін анықтау әдістері; - ӛлшем бірлігін қамтамасыз ету негіздері. Ӛлшеу нәтижелері заңдастырылған бірліктерде кӛрсетілуі керек, ал ӛлшеу қателіктері белгілі ықтималдықпен белгілі, бұл ӛлшеу құралдарының біркелкілігімен ғана мүмкін болады. Олар заңдастырылған бірліктерде бағдарламалануы керек және олардың метрологиялық қасиеттері стандарттарға сәйкес келуі керек [3, 12]. Метрологияда эталондар мен үлгілі ӛлшеу құралдары аса маңызды мәнге ие. Ӛлшем құралдары немесе оның мӛлшерін тӛмен тұрған ӛлшем құралдарына беру мақсатында бірлікті жаңғыртуды және сақтауды қамтамасыз ететін олардың кешені эталон болып саналады. Эталондар арнайы ерекшелік бойынша орындалады. Бұл зерттеулерде үнемі қолданылатын жұмысшылар мен техникалық ӛлшеу құралдарын тексеру үшін қолданылатын үлгілі ӛлшеу құралдары. Жұмыс құралдарына ӛлшем бірліктерін эталондардан немесе үлгілі ӛлшем құралдарынан беруді ҚР метрологиялық қызметін құрайтын мемлекеттік және ведомстволық метрологиялық органдар жүзеге асырады (МЕМСТ 16263-70). Біздің еліміздегі осы органдардың қызметі ӛлшем бірлігі мен ӛлшем құралдарының біркелкілігін қамтамасыз етеді. Метрологиялық қызмет барлық стандарттау жүйесімен байланысты. Метрологияның ӛзі ӛлшемдерді стандарттау жүзеге асырылатын және стандарттарға енгізілген сапа кӛрсеткіштерінің сенімділігі мен салыстырмалылығы қамтамасыз етілетін кӛрсеткіштерді анықтау және бақылау әдістерін береді. Бұл метрологиялық қызметті дамытуға кӛп кӛңіл бӛлуді түсіндіреді. Біздің еліміздегі метрологиялық қызмет-бұл ғылыми және бақылау- сынақ ұйымдарының кең желісі. Метрологиялық қызмет органдары нақты ӛлшемдердің ғылыми-теориялық және қолданбалы аспектілерінде маңызды жұмыстарды орындай алады. Қазіргі уақытта елдегі стандарттау және метрология жӛніндегі жұмыс метрологиялық қызмет атқаратын міндеттері мен функцияларына байланысты мемлекеттік және ведомстволық болып бӛлінеді. Жалпы мемлекеттік ӛлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша ведомствода немесе кәсіпорында күнделікті жүйелі жұмыс жүргізу министрліктер мен ведомстволарда, жекелеген кәсіпорындарда, ғылыми- зерттеу институттарында, жоғары оқу орындарында ұйымдастырылатын метрологиялық қызметтің басты мақсаты болып табылады. Сондықтан ведомстволық метрологиялық қызметтің мемлекетпен ажырамас байланысы бар, соңғысы бұл мәселеде жетекші, шешуші және бақылаушы болып 71 табылады. Ӛлшенетін шама уақыт пен динамикалық ӛзгермеген кезде ӛлшеулер статикалық болуы мүмкін. Ӛлшеу, сондай-ақ, кейде тікелей және жанама. Тікелей ӛлшеу кезінде қажетті мән тікелей эксперименттерден орнатылады. Жанама - тікелей ӛлшеулермен анықталған басқа шамалардан функционалды, мысалы, дененің тығыздығын оның массасы мен кӛлемі арқылы ӛлшеу. Абсолютті және салыстырмалы ӛлшемдер де ерекшеленеді. жүктеу/скачать 1.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|