А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол

28 
2.1 Ғылыми зерттеу бағытын таңдау әдістері мен мақсаттары 
Ғылыми-зерттеу жұмысында ғылыми бағыт, мәселелер мен тақырыптар 
ерекшеленеді. 
Ғылыми бағыт - бұл ғылымның белгілі бір саласындағы ірі іргелі 
теориялық және эксперименттік мәселелерді шешуге арналған ғылыми 
ұжымның зерттеу саласы. Бағыттың құрылымдық бӛлімшелері - бұл күрделі 
мәселелер, тақырыптар мен сұрақтар. 
Мәселе - күрделі ғылыми міндет. Ол зерттеудің маңызды саласын 
қамтиды және перспективалы мәнге ие болуы керек. Мәселе бірқатар 
тақырыптардан тұрады. 
Тақырып - бұл ғылыми зерттеудің белгілі бір саласын қамтитын 
ғылыми міндет. Ол кішігірім ғылыми міндеттерді түсінетін кӛптеген зерттеу 
мәселелеріне негізделген. Тақырыпты немесе сұрақты әзірлеу кезінде 
зерттеуде нақты міндет қойылады: дизайн, жаңа материал, технология және 
т.б. мәселені шешу жалпы міндет қояды, мысалы, ғылыми міндеттер кешенін 
шешу, жаңалық ашу. 
Мәселені немесе тақырыпты қоюды таңдау ӛте күрделі және жауапты 
міндет болып табылады және бірқатар кезеңдерді қамтиды: 
- Мәселені тұжырымдау; 
- Мәселенің құрылымын әзірлеу (тақырыптарды, тақырыпшаларды және 
мәселелерді бӛліп кӛрсету); 
- Мәселенің ӛзектілігін, яғни оның ғылым мен техника үшін 
құндылығын анықтау. 
Мәселені негіздеп, оның құрылымын анықтағаннан кейін олар ғылыми 
зерттеу тақырыбын таңдауға кіріседі. Тақырыпқа бірқатар талаптар 
қойылады: 
ӛзектілігі, 
жаңалығы, 
экономикалық 
тиімділігі 
және 
маңыздылығы. 
Ӛзектілігін анықтау критерийі кӛбінесе экономикалық тиімділік болып 
табылады. Тақырыпты таңдау кезеңінде экономикалық әсерді тек индикативті 
түрде анықтауға болады. Теориялық зерттеулер үшін үнемділік талабы 
маңыздылық талабынан тӛмен болуы мүмкін. 
Тақырыптың маңызды сипаттамасы-Бұл іске асыру немесе енгізу, 
сондықтан тақырыпты тұжырымдай отырып, ғылыми қызметкер ӛндірісті 
және оның сұраныстарын осы кезеңде білуі керек [4]. 
Ғылыми зерттеудің мақсаты - ғылымда дамыған ғылыми принциптер 
мен таным әдістері негізінде объектіні, процесті немесе құбылысты, олардың 
құрылымын, байланыстары мен қатынастарын сенімді және жан-жақты 
зерттеу, сонымен қатар ӛндіріске адам үшін пайдалы нәтижелер алу және 
енгізу. 
Әрбір ғылыми зерттеуде зерттеу объектісі мен пәні ерекшеленеді. 
Ғылыми зерттеу нысаны - материалдық идеалды табиғи немесе жасанды жүйе. 
Ғылыми зерттеу пәні - бұл жүйенің құрылымы, оның ішінде де, сыртында да 

29 
ӛзара әрекеттесу заңдылықтары, даму заңдылықтары, қасиеттері, оның әртүрлі 
қасиеттері және т. б. 
Ӛндіріспен байланыс сипаты және ұлттық экономика үшін маңыздылығы, 
мақсаты, қаржыландыру кӛздері және орындалу ұзақтығы бойынша ғылыми 
зерттеулер келесі негізгі түрлерге жіктеледі: іргелі, қолданбалы және 
әдістемелік (сурет 6). 
Сурет 6 – Ғылыми зерттеулердің жіктелуі 
Іргелі ғылыми зерттеулер жаңа құбылыстар мен табиғат заңдылықтарын 
ашуға және зерттеуге, қоғамның ғылыми білімін кеңейту және олардың 
практикалық жарамдылығын анықтау мақсатында зерттеудің жаңа принциптері 
мен әдістерін жасауға бағытталған. Мұндай зерттеулер белгілі және белгісіз 
шекарада жүргізіледі, белгісіздіктің ең жоғары деңгейіне ие. 
Қолданбалы ғылыми зерттеулер табиғат заңдарын пайдалану тәсілдерін 
іздеуге, адам қызметінің жаңа құралдары мен тәсілдерін жасауға және 
қолданыстағыларын жетілдіруге бағытталған. Олар іргелі зерттеулер жүргізу 
кезінде алынған білімге негізделеді. Қолданбалы зерттеулер Іздеу, ғылыми-
зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық болып бӛлінеді. 
Іздестіру зерттеулерін жүргізу кезінде объектіге әсер ететін факторлар 
анықталады, жаңа технологиялар мен технологияларды құру жолдары ізделеді. 
Ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесінде жаңа технологиялар, тәжірибелік 
қондырғылар, аспаптар, техника үлгілері жасалуда. Тәжірибелік-конструкторлық 
жұмыстарды орындау кезінде құрастырылған машинаның, құрылғының, 
құрылымның логикалық негізін құрайтын құрылымдық сипаттамаларды таңдау 
жүзеге асырылады. 
Іргелі және қолданбалы зерттеулер жүргізу нәтижесінде жаңа ғылыми-
техникалық ақпарат жинақталады және оны ӛнеркәсіп пен құрылыста игеру 
үшін жарамды нысанға айналдырады, яғни әзірлеуге әкеледі. 
Әдістемелік жаңа техниканы, материалдарды, құрастырылымдар мен 
технологияларды құруға және жетілдіруге бағытталған. Оның түпкі мақсаты - 
қолданбалы зерттеулердің нәтижелерін енгізуге дайындау. 
Халық шаруашылығы үшін маңыздылығы бойынша ғылыми зерттеулер: 

30 
- Мемлекеттік органдардың арнайы қаулылары бойынша орындалатын аса 
маңызды жұмыстарға; 
- Салалық министрліктер мен ведомстволардың жоспарлары бойынша 
орындалатын жұмыстарға; 
- Ғылыми-зерттеу ұйымдарының бастамасы мен жоспарлары бойынша 
орындалатын жұмыстарға. 
Қаржыландыру кӛздеріне байланысты ғылыми жұмыстар да бӛлінеді: 
- мемлекеттік бюджет қаражатынан қаржыландырылатын мемлекеттік 
бюджетке; 
- 
шаруашылық шарттар негізінде тапсырыс беруші ұйымдар 
қаржыландыратын шаруашылық шарттарға; 
- әріптестік туралы шарттар бойынша және жеке бастамасы бойынша 
қаржыландырылатын емес жұмыстарға. 
Әрбір ғылыми-зерттеу жұмысы белгілі бір ғылыми бағытқа, соның ішінде 
ғылым немесе зерттеу жүргізілетін ғылымдар кешеніне жатады. Зерттеудің 
кӛптеген бағыттары бар: техникалық, математикалық, биологиялық, тарихи және 
т.б. құрылыс ғылымдары зерттеудің техникалық бағытына жатады, бірақ 
олардың арасында физика-математикалық бағытқа жатқызуға болатын салалар 
бар, мысалы, құрылыс механикасы, серпімділік және икемділік теориясы. 
Ғылыми бағыттың құрылымдық бӛлімшелері-бұл күрделі мәселелер, 
тақырыптар және ғылыми мәселелер (сурет 7). 
Рисунок 7 - Структурные единицы научного направления 
 
Кешенді мәселе - бұл бір мақсатпен біріктірілген кейбір мәселелердің 
жиынтығы: 
- мәселе - күрделі теориялық және тәжірибелік міндеттердің жиынтығы, 
оларды шешу қоғам үшін ӛзекті; 
- ғылыми зерттеу тақырыбы - бұл ғылыми мәселелердің белгілі бір 
шеңберіне жататын мәселенің құрамдас бӛлігі; 
- ғылыми сұрақ - бұл ғылыми зерттеудің нақты тақырыбына қатысты 
шағын ғылыми міндеттер. 

31 
Тәжірибелік іс-әрекетте белгілі бір мақсаттарды жүзеге асыру қиын болған 
кезде, мәселе туындайды. Мақсаттар ауқымына байланысты ол жаһандық, 
ұлттық, салалық, халықаралық және т.б. болуы мүмкін, мысалы, табиғатты 
қорғау мәселесі ғаламдық болып табылады, ӛйткені ол бүкіл адамзаттың 
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған. Біздің еліміздің халқын жайлы 
тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі ұлттық болып табылады, ӛйткені бұл 
Ресейге тән. Ғимараттар мен құрылыстардың шатырларын салу жӛніндегі 
құрылыс жұмыстарын ғылыми және техникалық қамтамасыз ету проблемасы 
салалық болып табылады. 
Елдегі экономикалық жағдайлардың ӛзгеруіне байланысты салалық 
масштабтағы проблемалар мемлекетке айналуы мүмкін. Мысал-жылу 
оқшаулауын арттыру мәселесі ғимараттар мен құрылыстардың қоршау 
конструкцияларының қасиеттері. КСРО-да ол салалық сипатта болды, ӛйткені 
жылу энергиясының құны тӛмен болды. Қазіргі уақытта Ресейде жылу және 
электр энергиясы бағасының күрт ӛсуіне байланысты бұл проблема жалпыға 
ортақ болды, ӛйткені ӛндірістік және тұрғын үй ғимараттарында қолайлы жағдай 
жасау үшін мемлекеттік бюджеттен үлкен қаржы бӛлу қажет. 
Жалпы және нақты мәселелер да бар. Жалпы мәселелерге планетамыздың, 
жеке елдің, аймақтың масштабындағы бүкіл адамзат қоғамдастығының 
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған адамдар кіреді. Нақты 
мәселелерге экономиканың әртүрлі салаларындағы белгілі бір ӛндірістерге тән 
мәселелер жатады [3]. 
 

жүктеу/скачать 1.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: