Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- мағына-сыз қос сөздер
| Қосарлама қос сөздер
Косарлама кос сөздер лексикалық мағынасы басқа-басқа екі түрлі сөзден күралады. Мысалы: ата-ана, ул-кен-кіші, ертелі-кеиіті, жиырма-отыз, ол-пул, ңарғап-сі-леп, суріне-жығыла, ^туған-өскен, аума-төкпе, жатса-тур-са, ілгері-кейін. алды-арты, iud-сырты т. б. Қосарлама қос сөздер мағына жағынан ыңғайлас, морфологиялық жағынан тектес, синтаксистік жағынан теңдес (пара-пар) сөздерден (компоненттерден) күрала-ды. Мысалы: әке-шеше, әні-міні,, алты-жеті, алды-арты, усті-басы, туған-өскен,, ойнап-күліп деген тэрізді сөздер-дің әркайсысының компоненттері мағына жағынан бір-біріне орай, өзара бір-бірімеи жақын, нңғайлас сөз-дер; олар морфологиялық төркіні жағынан да, бір тектес, демек, белгілі бір ғана сөз табыиа тэн, әрі формалары біркелкі сөздер; және осындағы эрбір қос сөздің компо-ненттері синтаксистік кызметтері жактарынан біріне-бірі әрі бағынбай, эрі біріиен-бір тәуелсіз болып салаласа құ-рылған күрделі сөздің-бірімен-бірі тең табиғи бөлшекте-рі есебінде кызмет етеді. Бүл аталған үш түрлі ерекшелік косарлама (қос) сөздердің күрделі сөз болып жасалуы-на негізгі таяныш болуымен қатар, олардың өзге күрде-лі сөздерден ажырауына да негізгі белгі есебінде кыз-мет етеді. Компоненттері морфологиялық жағынан бір тектес, синтаксистік жағынан өз ара тең болатындықтан, косар-лама кос сөздін. мағынасы кұрамындағы екі компонент-тің де мағынасын бірдей қамтиды да, жалпылау, топ-шылау, жинактау,» болжалдау, мөлшерлеу тәрізді ұғым* дарды білдіреді. Бірақ компоненттерінін. мағыналық дербестігі болу я болмауы жағынан алғанда, қосарлама қос сөздердің өз- е р і де біркелкі емес. Мысі лы: қурбы-қурдас, итбын-шіркей, қауіп-қатер, мәз-мереке, ат-жөн, қалғып-иіулғып, ақыра-зекіре, жығыла-сүріне, асықпай-саспай, урмай-соқпай, жүрген-турған, көрген-білген деген кос сөздердің екі компоненттерінің де дербес лексикалық мағыналары бар. Ал, жаман-жәутік, тоқтьі-торым, ңойіиы-қолаң, әу-ре-сарсаң, жүдеп-жадап, жылап-сыңтап дегендердің бір сьщарларының дербес лексикалық мағыналары жоқ я олар әлсіреген. Сонымен қатар, тілімізде екі компонент-інің де дербестігі жок алба-жулба, ағыл-тегіл, алай-тү-лей, астан-кестен, тырым-тыраңай сиякты кос сөздер де бар. Сөйтіп косарлама қос сөздер компоненттерінің дер-бестігі бар я жоктығына карай, біріншіден, екі компо-ненті де бірдей мағыналы қос сөздер, екіншіден, бір компоненті мағыналы, бір компоненті мағынасыз қос сөз-дер және, үшіншіден, екі компоненті де бірдей мағына-сыз қос сөздер болып үш түрге бөлінеді. жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|