Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
| с к е р т у: Бұл аталған есімдіктердіи ішінен не сө-зінен өзгелері тарихи тұрғыдан алып карағанда, ме-н, се-н, о-л (н), бі-з, -сі-з, -қа-й (н), кі-м бөлшектенетіні жайында есте болғаны жөн.
Есімдіктердін екінші, кейінгі (жаңа) тобына мына-дай үш түрлі есімдік сөздер жатады: Біріншіден, бұған белгілі бір категорияға тән сөздер-Дің мағыналары езгере келе есімдіктер дәрежесіне ауы-суы аркылы, демек, лексикалық жолмен жасалған: бір, бар, біреу, бүкіл, түгел т. б. снякты есімдіктер, әр, күллі, 208 209 пәлен сияқты баска (араб, парсы т. б.) тілдерден ауы-сып енген сөздер жатады. Екіншіден, морфологиялык тәсіл аркьшы жасалын-ған сөздерге сұрау және сілтеу сиякты негізгі түбір есім-діктеріне, мысальі, -у элементінің (нұсқау, сілтеу мәнін білдіретін форма) косылуы аркылы жасалынған мына-у, ана-у, сона-у тәрізді есімдіктер жатса, соньімен бірге, оларға әр қилы формалар аркьілы жасалған: барлық, баріиа, қашиа, неіие, қандай, неіиініиі тәрізді есімдіктер де жатады. Үшіншіден, синтакснстік тәсіл арқылы жасалынған есімдіктер тобына бірдеңе, бірнеіие, кейбіреу, әлдекім, әлдеқаіиан, әлдеқайда, әлдеқалай, әрбір, еіикім, еіиқай-сы, еищандай сияқты жеке сөздерден кұралу арқылы жасалынған курделі есімдіктер және кінде-кім, цай-қай-сы, бірде-бір сияқты косарланып қолданылатын күрделі есімдіктер жатады. Синтаксистік жағынан есімдіктер, әр түрінің ерекше-ліктеріне карай, демек, кай сөз табыныц орнына жүре-тініне қарай, бастауьіш та, толыктауыш та, аныктауыш та, баяндауыш та болып, қызмет атқара береді. Деген-мен, мағыналық ерекшеліктеріне қарай, әрбір есімдік белгілі бір синтаксистік кызметтерге бейім болып отыра-ды. Мысалы, субстантивтік есімдіктер сөйлемнін барлық мүшесі болатын болса, аттрибутивтік есімдіктер негізін-де анықтауыш болып кызмет аткаруға бейім тұрады да сөйлемнің өзге мүшелерінін қызметін тек субстантивтен-ген жағдайда ғана атқара аладыу - Қазак тілінде есімдіктер сан жағынан көп емес, не бәрі 60—70 сөз. Бірак олардың атқаратын қызметі ора-сан зор. Мағыналарына қарай есімдіктер мынадан топтарға бөлінеді: жіктеу есімдіктер; 2) сілтеу есімдіктер; 3) сұрау есімдіктер; 4) өздік есімдіктер; 5) белгісіздік есімдік-тер; 6) болымсыздық есімдіктер; 7) жалпылау есімдік-тері. жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|