«Алгоритмдер, мәліметтер құрылымы және программалау»

14 апта

Әрбір модуль әрбір жеке программада әртүрлі құрылымда болады. Модульді кейде кітапхана деп те атайды.

Модульді сонымен қатар, біреудің сізге және сіздің қолдануыңызға жазған қарапайым үрдіс деп те қарастыруға болады.

Turbo Pascal тілінде стандартты (встроенными) модульдер бар, олардың негізгілері мыналар:

• 
  System
  
• 
  Dos
  
• 
  Overlay
  
• 
  Graph
  
• 
  Crt
  
• 
  Printer
  

Модульдер System, Dos, Overlay, Crt, Printer біріктірілген және Turbo.tpl файлында сақталады.

Мәтіндік режим компьютердің кодтық кестесінің символдарын көрсету қызметін атқарады және жолдардағы символдар саны мен экрандағы жолдар санымен сипатталады.

Мәтіндік режим TextMode(M) процедурасымен орнатылады, мұндағы М – режим.
2.Курсорды басқару

Курсордың орны жолдың нөмірі мен курсордың координаталары ретінде есептеуге болатын жолдағы позициясымен анықталады.

Келесі үрдістерді пайдалануға болады:

Әрбір перненің өз коды бар, ол пернетақтаның панелінде перненің орнына тәуелді және пернедегі салынған бейнеге қатысы жоқ..

1. 
   Функция Ord(C) – C символының кодын анықтайды.
   
2. 
   Функция Chr(X) – Коды X – ке тең символды анықтайды.
   

Дәріс №14.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. 
   Модуль дегеніміз не?
   
2. 
   Стандарттық модульдердің қандай түрі бар және олар не үшін қажет?
   
3. 
   программаға модульді қалай қосу керек?
   
4. 
   Қандай модуль програмаға автоматты түрде қосылады?
   
5. 
   CRT модулі не үшін қолданылады?
   
6. 
   CRT модулінің қандай процедураларымен функциялары бар және олар не үшін қолданылады?
   

Графикалық режимде кез – келген монитор экранындағы бейне көптеген пиксельдерден тұрады.

Монитор экранының графикалық режимде жұмыс істеуін графикалық адаптер деп аталатын арнаулы электрондық схема қамтамасыз етеді. Адаптерлердің негізгі иптері: CGA, EGA, VGA SVGA. Графикалық режимнің жұмысын драйвер деп аталатын арнайы программа. ТР драйверлер BGI өсімшелі файлдарда сақталады. Пайдаланылған драйвер әртүрлі режимде жұмыс істеуі мүмкін.
2. Инициализация және графикалық режимнен шығу

Graph модулін қосқан соң, алдымен мүмкін бір графикалық режимді орнататын процедура шақырылады.

мұнда D – драйверді береді, М – режимді береді, Р – драйвер файлына жол көрсетеді, яғни сәйкес BGI өсімшелі файлға. (Ескерту: Егер драйвер файлы ағымдағы каталогта орналасса жол ретінде '' (екі апостроф)).

Экранда бейнені тұрғызу үшін координаттар жүйесі қолданылады

Графикалық режимде көрінетін курсор жоқ, бірақ көрінбейтін ағымдағы сілтеме бар.

Ағымдағы сілтемені жылжыту үшін келесі процедуралар қолданылады:

MoveTo(X,Y); - ағымды сілтемені (Х,У) координаты бар нүктеге ауыстырады.

MoveRel(X,Y); - ағымды сілтемені көлденеңінен X нүктеге, тігінен Y нүктеге ауыстырады.

Тігінен және көлденеңінен нүктелердің максималды санын анықтау үшін келесі функциялар қолданылады:

(X1,Y1) координата нүктесінен (X2,Y2) координата нүктесіне дейінгі сызықты сызады.

Ағымды сілтемеден (Х,У) координата нүктесіне дейінгі сызықты сызады.

Сызық түсі мына процедурамен беріледі:

SetColor(C);
Сызық стилі мына процедурамен беріледі:

SetLineStyle(L,P,T);

мұнда L сызықтың стилін береді;

Егер қолданушы өз стилін пайдаланса, онда Р мәні 4 - ке тең.

Боялмаған тікбұрышты сызу

Сызық түсі SetColor процедурасымен, стиль мен қалыңдығы SetLineStyle процедурасымен беріледі.

Боялған тікбұрышты сызу

Бояу кезінде мына шаблонмен анықталатын шаблон мен түс қолданылады: SetFillStyle(N,C);

Мұндағы N толтыру стилі, ал С-түсі.

4. Параллелепипед тұрғызу
Bar3D(X1,Y1,X2,Y2,D,T);
Мұнда D үш өлшемді контурдың тереңдігін береді, Т тікбұрышты параллелепипед төбесін құру керек пе (T=True) , әлде жоқ па (T=False), соны көрсетеді.

Сызық түсі SetColor процедурасымен, стиль мен қалыңдығы SetLineStyle процедурасымен беріледі.

(X,Y) нүктесінде R радиусы бойынша шар салады.

Түс SetColor процедурасымен беріледі.
Arc(X,Y,B,E,R);

Центрі (Х,У) нүктесінде, В бастапқы бұрыштан Е соңғы бұрышқа дейінгі радиусы R болатын доға сызу.

В бастапқы бұрыштан Е соңғы бұрышқа дейінгі центрі (Х,У) нүктесінде, Х осі бойынша радиусы ХR болатын, У осі бойынша радиусы YR болатын эллипс сызу.

Графикалық режимде фонның түсін қояды.

Графикалық режимде экранды тазалау процедурасы.

SetFillStyle процедурасымен анықталған шектелген облысты ағымды түспен және толтыру стилімен бояйды.

(X, Y) – шектелген боялған облыстың ішінде орналасқан нүктелер координаты, С – шектелген облыстың шеттерінің түсі.
7. Мәтінді графикалық режимде шығару
OutText(S);

Мәтін жолын сілтеменің ағымды жағдайынан бастап шығарады.

S – жолдық типтегі айнымалы немесе константа
OutTextXY(X,Y,S);
(X, Y) – мәтінді шығарудың басының координаттары.
Ескерту: Сандық деректерді экранға шығару үшін санды жолға айналдыру қажет.
.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. 
   GRAPH модулі не үшін қажет?
   
2. 
   Адаптер деген не?
   
3. 
   Адаптерлердің қандай типтері бар?
   
4. 
   Драйвер деген не?
   
5. 
   Графикалық режимді қалай инициализациялау қажет және одан шығу?
   

№1 Зертханалық сабақтар

1. 
   Алгоритм ұғымымен танысу, алгоритмдер жазылуымен, олардың типтері мен қасиетімен танысу.
   
2. 
   Сызықтық, тармақталған, циклдық алгоритмдерді құруды үйрену.
   
3. 
   Компьютерде есептерді шығару этаптарымен танысу.
   

1. 
   Алгоритм дегеніміз не?
   
2. 
   Алгоритмдерді жазу тәсілдері?
   
3. 
   Алгоритмдерді блок – схема түрінде жазу үшін қандай блоктар қолданылады?
   
4. 
   Алгоритмнің қасиеттері нені білдіреді: түсініктілік, анықтылық,орындалу, массалық?
   
5. 
   Сызықтық алгоритм деген не?
   
6. 
   Тармақталған алгоритм деген не?
   
7. 
   Циклдық алгоритм деген не?
   
8. 
   Компьютерде есептерді шығарудың негізгі этаптары.
   

Алгоритмдерді алгоритмдік тілде жазу.

1. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
   
2. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
   

№2 Зертханалық сабақтар

1. 
   Мына ұғымдармен танысу:
   

• 
  Программалау тілі;
  
• 
  Программалау тілдерінің классификациясы;
  
• 
  программа;
  
• 
  трансляция, транслятор, компилятор, интерпретатор;
  

2. 
   ИСП TP жұмыс істеп үйрену.
   

1. 
   Программалау тілі деген не?
   
2. 
   Машиналық тіл деген не?
   
3. 
   Төмен деңгейдегі программалау тілі деген не? Мысал келтіріңіз.
   
4. 
   Жоғары деңгейдегі программалау тілі деген не? Мысал келтіріңіз.
   
5. 
   Программа деген не?
   
6. 
   Трансляция деген не?
   
7. 
   Компилятор деген не?
   
8. 
   Интерпретатор деген не?
   
9. 
   ИСП TP үшін қандай файлдар негізгі деп аталады?
   
10. 
    ИСП TP файлдармен негізгі операциялар қалай орындалады: жаңа құру, сақтау, ашу?
    
11. 
    ИСП TP терезелермен негізгі операциялар қалай орындалады: жабу, орын ауыстыру, екпінді терезені ауыстыру, көлемін өзгерту?
    
12. 
    Программаны орындауға жіберу, нәтижені талдау?
    

1. 
   Ассемблер деген не?
   
2. 
   Ассемблера тілі деген не?
   
3. 
   Компьютерге арналған машиналықтіл және ассемблер тілінің айырмашылығы неде?
   
4. 
   ИСП TP жұмыс істеуде дискте программаның exe-файл файлын құру?
   

1. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
   
2. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
   

№3 Зертханалық сабақтар

1. 
   TP тілінің алфавитімен танысу.
   
2. 
   Мына ұғымдармен танысу:
   

• 
  идентификатор;
  
• 
  айнымалылар және тұрақтылар;
  
• 
  деректердің типтері.
  

3. 
   ТР тілінде деректердің стандартты типімен танысу.
   
4. 
   Деректердің типтерін анықтай білу.
   

1. 
   TP тілінің алфавитіне қандай символдар кіреді?
   
2. 
   Идентификатор деген не? Идентификаторларды қалыптау ережелері?
   
3. 
   Айнымалылар деген не?
   
4. 
   Тұрақтылар деген не?
   
5. 
   Деректердің типтері деген не?
   
6. 
   TP тілінде деректердің стандартты типі?
   

1. 
   Деректертиптерін келтірудің қандай ережелері бар?
   
2. 
   Абсолюттік айнымалылар деген не?
   

1. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
   
2. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
   

№4 Зертханалық сабақтар

1. 
   Мына ұғымдармен танысу:
   

• 
  өрнек;
  
• 
  арифметикалық өрнек;
  
• 
  логикалық өрнек;
  
• 
  операциялар;
  
• 
  стандарттық функциялар.
  

2. 
   TP математикалық өрнектерді жазу.
   
3. 
   Логикалық өрнектердің мәнін анықтай білу.
   
4. 
   TP программа құрылымыменн танысу және программа бөлімдерінің қызметін білу.
   

9. 
   Өрнек деген не?
   
10. 
    Арифметикалық өрнек деген не?
    
11. 
    Логикалық өрнек деген не?
    
12. 
    Бүтінсенды, заттық, символдық, логикалық типті айнымалылармен жасалатын операциялар?
    
13. 
    Қандай стандарттық функциялар бар?
    
14. 
    Өрнектерде амалдар қандай ретте орындалады?
    
15. 
    TP программа құрылымы қандай?
    
16. 
    Программа бөліктері не үшін қажет?
    

Есептеу үшін қандай формуланы қолдануға болады:

• 
  Санның дәредесі;
  

• 
  tg x
  
• 
  ctg x
  
• 
  csc x
  
• 
  sc x
  
• 
  arcsin x
  
• 
  arccos x
  
• 
  arcctg x
  
• 
  log_a x
  

1. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
   
2. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
   

№5 Зертханалық сабақтар

1. 
   Мына ұғымдармен танысу:
   

• 
  оператор;
  
• 
  оператордың жазылу форматы.
  

2. 
   Айнымалыларға мәндер меншіктеу операторын пайдалану ережесімен, жазу форматымен, қызметімен танысу.
   
3. 
   Мына ұғымдармен танысу:
   

• 
  Ақпаратты енгізу;
  
• 
  Ақпаратты шығару;
  
• 
  Енгізу – шығарудың стандартты файлы.
  

4. 
   Шығару процедураларының пайдалану ережесімен, жазу форматымен, қызметімен, деректерді форматты түрде шығарумен танысу.
   
5. 
   Айнымалыларға мәндерді енгізу процедураларының пайдалану ережесімен, жазу форматымен танысу.
   
6. 
   Сызықтық құрылымды программаларды құруды үйрену.
   

1. 
   Оператор деген не?
   
2. 
   Оператордың жазу форматы?
   
3. 
   Айнымалыларға мәндерді енгізу процедураларының пайдалану ережесі, жазу форматы деген не?
   
4. 
   Ақпаратты енгізу деген не?
   
5. 
   Ақпаратты шығару деген не?
   
6. 
   Input және Output стандартты файлдар қызметі?
   
7. 
   Мәндерді шығару процедураларының қызметі, жазылу форматы?
   
8. 
   Ақпараттық форматты шығарылуы не үшін қолданылады?
   
9. 
   Мәндерді енгізу процедураларының қызметі, жазылу форматы?
   

1. 
   Read, Readln енгізу процедурасының көмегімен қандай айнымалылар енгізуге болмайды?
   
2. 
   Write, Writeln шығару процедурасымен қандай айнымалылар шығаруға болмайды?
   
3. 
   Символдық деректерге форматты шығаруды қалай қолданамыз?
   

3. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
   
4. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
   

№6 Зертханалық сабақтар

1. 
   Мына ұғымдармен танысу:
   

• 
  құрамды оператор;
  
• 
  метка.
  

2. 
   Операторларды пайдалану ережелері және жазылу форматы, қызметімен танысу:
   

• 
  goto
  
• 
  if…then…else…
  
• 
  case… of…
  

3. 
   Тармақталған құрылымды программалар құруды үйрену.
   

1. 
   Тармақталған алгоритм деген не?
   
2. 
   Метка деген не? Меткалар программаның қандай бөлігінде сипатталады?
   
3. 
   goto шартсыз көшу операторының жазылу форматы және қызметі?
   
4. 
   if…then…else… шартты көшу операторының жазылу форматы және қызметі?
   
5. 
   Қысқа форматта жазылған шартты көшу операторы қалай жұмыс істейді?
   
6. 
   Толық форматта жазылған шартты көшу операторы қалай жұмыс істейді?
   
7. 
   Қарапайым оператор дген не?
   
8. 
   Құрамды оператор деген не? Ол не үшін қолданылады?
   
9. 
   case… of…операторының жазылу форматы және қызметі?
   

1. 
   Кездейсоқ шама ұғымы.
   
2. 
   Кездейсоқ шама мен жұмыс істейтін процедуралар және функциялар.
   

5. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
   
6. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
   

№7 Зертханалық сабақтар

1. 
   Операторлардың жазылу форматы және қызметіменг танысу:
   

• 
  while …
  
• 
  repeat …
  
• 
  for …
  

2. 
   Циклдық құрылымды программалар құру.
   

1. 
   Циклдық алгоритм деген не?
   
2. 
   Шарты алдын ала берілген цикл операторының жазылу форматы және қызметі? Шарты алдын ала берілген цикл операторының жұмысын блок – схема түрінде беру?
   
3. 
   Шарты соңынан берілген цикл операторының жазылу форматы және қызметі? Шарты соңынан берілген цикл операторының жұмысын блок – схема түрінде беру?
   
4. 
   Параметрмен берілген цикл операторының жазылу форматы және қызметі. Параметрмен берілген цикл операторының жұмысын блок – схема түрінде?
   

Кіріктірілген цикл құрылымы.

7. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
   
8. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
   

№8 Зертханалық сабақтар

1. 
   TP ішкіпрограмма ұғымымен,ішкіпрограмма типтерімен танысу.
   
2. 
   Процедуралар мен функцияларды сипаттау ережелерімен танысу.
   
3. 
   Мына ұғымдармен танысу:
   

• 
  Формальды және фактілі параметрлер;
  
• 
  параметрлер-мәндер;
  
• 
  параметрлер-айнымалылар;
  
• 
  ауқымды және локальды айнымалылар.
  

4. 
   Негізгі программада процедуралар мен функцияларды шақыру тәсілдерімен танысу.
   
5. 
   Процедуралар мен функцияларды пайдаланып программа құруды үйрену.
   

1. 
   Ішкіпрограммалар ұғымы.
   
2. 
   Процедуралар мен функциялар.
   
3. 
   Процедуралар құрылымы,олардың сипаты және шақыру операторы.
   
4. 
   Формальды және фактілі параметрлер, олардың сәйкестік ережелері.
   
5. 
   Параметрлер-мәндер қозғалысын өзгерту.
   
6. 
   Параметрлер-айнымалылар – нәтижесін алу.
   
7. 
   Функцияның құрылымы.
   
8. 
   Функцияны шақырту.
   
9. 
   Процедуралар мен функциялар арасындағы айырмашылық (бірғана шешімді алу).
   
10. 
    Айнымалылар сатысы.
    

Процедуралар мен функциялардың салыстырмалы мінездемесі.

9. 
   Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
   
10. 
    Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
    

№9 Зертханалық сабақтар

1. 
   Деректер типімен танысу: шектелген, диапазондық.
   
2. 
   Шектелген және диапазондық типтегі деректерді сипаттау тәсілдерімен танысу.
   
3. 
   Мына ұғымдармен танысу:
   

• 
  массив;
  
• 
  массив өлшемділігі;
  
• 
  массивтерді сипаттау тәсілдері.
  

4. 
   Бірөлшемді массивтерді пайдаланып программа құруды үйрену.
   

1. 
   Шектелген типтегі айнымалылар?
   
2. 
   Диапазондық типтегі айнымалылар?
   
3. 
   Массив деген не?
   
4. 
   Массивтің өлшемділігі деген не?
   
5. 
   Программадағы бірөлшемді, екіөлшемді массивтерді қалай сипаттаймыз?
   
6. 
   Массив элементі?
   
7. 
   Массивті қалай толтыру қажет?
   
8. 
   Массивті экранға шығару?
   

Программа құру.

11. 
    Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
    
12. 
    Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
    

№10 Зертханалық сабақтар

Тақырып 8. Деректердің құрылымдалған типі: массивтер

Сабақ мақсаты:

1. 
   Екіөлшемді массивті сипаттау тәсілдерімен танысу.
   
2. 
   Екіөлшемді массивті қолданып программа құру.
   

1. 
   Екі өлшемді массивті сипаттау?
   
2. 
   Екіөлшемді массив элементі?
   
3. 
   Екіөлшемді массивті толтыру?
   
4. 
   Екіөлшемді массивті экранға шығару?
   

Программа құру.

13. 
    Сабақтың тақырыбы бойынша теоретикалық сұрақтарды қарастыру.
    
14. 
    Сабақтың тақырыбы бойынша тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
    

№11 Зертханалық сабақтар