Alimoff Team Ёшлар ёшлар учун!

уларни ўз цивилизацияси ва минтақасига АҚШ ёки бошқа ташқи кучлар 
томонидан аралашувни тўхтатиш воситаси билан таъминлайди.
Агар Саддам Ҳусайн Ироқ ядро қуролига эга бўлгунга қадар Қувайтни 
босиб олишни икки-уч йилга кечиктирган бўлса, у каттта эҳтимол билан 
Қувайтга ва Саудия нефт конларига ҳам эгалик қилар эди. Ғарб бўлмаган 
давлатлар Форс кўрфази урушидан равшан сабоқлар оладилар. Шимолий 
Корея ҳарбийлари учун булар: “америкаликлар ўз кучларини қуришларига йўл 
қўйманг; ҳаво кучига йўл қўйманг; ташаббусни қўлга олишларига йўл 
қўйманг; уларни қуйи поғонадаги АҚШ қурбонлар билан жанг қилишларига 
йўл қўйманг”. Бир топ Ҳинд ҳарбий мансабдори учун сабоқ яна ҳам аниқ эди: 
“агар ядровий қуролингиз йўқ экан, Америка Қўшма Штатлари билан жанг 
қилманг”. 2 бу дарс Ғарб дунёсидаги сиёсий раҳбарлар ва ҳарбий бошлиқлар 
томонидан қабул қилинган, ақл бовар қилмас боғлиқлик бор: “агар сизда 
ядровий қурол бўлса, қўшма Штатлар сиз билан жанг қилмайди”. Одатдагидек 
куч сиёсатини мустаҳкамлашдан кўра, Лоуренс Фридман шундай фикр 
билдирган, “ядро қуроллари аслида номаълум кучлар асосий рол ўйнаган 
халқаро тизим парчаланишига мойиллик билдиришади”. 
Ғарб учун совуқ урушдан кейинги дунёда ядро қуролларининг ўрни 
совуқ уруш давридагининг аксидир. Мудофаа вазири Лес Сапинс 
таъкидлаганидек, ядро қуроллари Совет Иттифоқи Ғарбнинг анъанавий 
заифлигини бартараф этади. Улар “тенглаштирувчи” эди. “Совуқ урушдан 
кейинги дунёда, Америка Қўшма Штатларининг тенгсиз анъанавий ҳарбий 
кучлари мавжуд ва у ядровий қурол эришиш мумкин бўлганлар эса бизнинг 
бўлажак душманларимиз. Қайсидир бир давлат билан тенг бўлиб қолиш биз 
учун тугалланиш демак”.³ “Шундай қилиб, Россия мудофаа режасида ядровий 
қуролнинг ролини таъкидлаб, 1995 йилда Украинадан қўшимча қитъалараро 
ракеталар ва бомбардимончиларни сотиб олишни ташкил қилгани 
ажабланарли эмас. "Биз ҳозир 1950-йилларда руслар ҳақида шундай гаплар 
айтилган, “бир АҚШ қурол эксперти шундай деди: “Энди руслар: “биз 
уларнинг анъанавий устунлигига тенглашиш учун ядро қуролига муҳтожмиз”. 
Тегишли маълумотларга кўра, совуқ уруш пайтида Америка Қўшма Штатлари, 
қўрқитувчи восита сифатида, ядровий қуролдан биринчи фойдаланишдан воз 
кечмаслигини айтди. Совуқ урушдан сўнгги дунёда ядровий қуролнинг янги 
чекловчи функциясига мувофиқ, Россия 1993 йилда биринчи фойдаланмаслик 
бўйича Советни ўз ҳуқуқларидан маҳрум қилди. Бир вақтнинг ўзида Хитой, 
чекланган тўхтатиш воситаларининг совуқ урушдан кейинги ядро 
стратегиясини ривожлантиришда, 1964 йилги биринчи фойдаланмаслик 
мажбуриятини заифлаштириш ва унга савол назари билан қарашни бошлади.⁴ 
Ядровий ва бошқа оммавий қирғин қуролларини қўлга киритар экан, бошқа 
асосий давлатлар ва минтақавий кучлар уларга қарши қуролларнинг ғарбий 
анъанавий ҳарбий ҳаракатларни тўхтатувчи таъсирини максималлаштириш 

учун бу мисолларга амал қилишлари мумкин. Ядро қуроли ҳам Ғарбга 
тўғридан-тўғри таҳдид солиши мумкин. Хитой ва Россия ядровий уруш 
ўчоқлари бўлган Европа ва Шимолий Америкага етиб оладиган баллистик 
ракеталарга эга. Шимолий Корея, Покистон ва Ҳиндистон ракеталари 
доирасини кенгайтирмоқда ва бир томондан, Ғарбни нишонга олиш 
қобилиятига эга бўлиши ҳам мумкин. Бундан ташқари, ядро қуроли бошқа 
воситалар билан ҳам етказилиши мумкин.
Ҳарбий таҳлилчилар ядро урушига катта анъанавий кучларни жалб 
қилган катта урушларга чекланган урушлар орқали эришиш, яъни терроризм 
ва спорадик партизанлар сингари паст даражали уруш ўчоқларидаги 
зўравонлик кўламини биринчи ўринга қўйишади. Терроризм тарихан 
кучсизларнинг, яъни анъанавий ҳарбий кучга эга бўлмаганларнинг қуролидир. 
Иккинчи жаҳон урушидан бери, ядровий қуролдан ҳам заиф анъанавий 
камчиликларни қоплаш қуроли сифатида фойдалиниб келинмоқда. Ўтмишда, 
террорчилар фақат чекланган зўравонлик, яъни бир неча кишини ўлдириш ёки 
бирор ерни вайрон қила олишган. Катта ҳарбий кучлар катта зўравонлик 
қилишлари керак эди. Бир томондан олиб қараганда, бир неча террорчилар 
катта зўравонлик ва катта вайронагарчиликлар келтириб чиқариши мумкин. 
Ўз ўрнида, терроризм ва ядро қуроллари - Ғарблик бўлмаган заиф 
давлатларнинг қуроллари. Агар улар бирлаштирилса, Ғарблик бўлмаган ана 
шу заифлар кучли бўлишади. Совуқ урушдан кейинги дунёда оммавий қирғин 
қуролларини ишлаб чиқиш ва уларни етказиб бериш воситаларига Ислом ва 
Конфуций давлатларида эътибор қаратилди. Покистон ва эҳтимол, Шимолий 
Корея кичик миқдордаги ядровий қуролларига эга ёки камида зарурат 
туғилганда уларни тез йиға олади ва ракеталар келтириш ва бу алоқаларни 
яхшилашга ҳаракат қилмоқда. Ироқ муҳим кимёвий уруш қобилиятига эга эди 
ва биологик ва ядро қуролини сотиб олиш учун катта саъй-ҳаракатларни 
амалга ошираётган эди. 
Эрон ядро қуролини ишлаб чиқиш бўйича кенг дастурга эга ва уларни 
етказиб бериш қобилиятини кенгайтирмоқда. 1988 йилда Президент 
Рафсанжани эронликларга “биз ўзимизни тўлиқ ҳужум ва мудофаа учун 
кимёвий, бактериологик ва радиологик қуроллар билан қуроллантиришимиз 
лозим” ва уч йил ўтгач, унинг вице-президенти Ислом анжуманида шундай 
деди: “Исроил ядровий қуролга эга бўлишда давом этаркан, биз, мусулмонлар, 
БМТ қуролланишнинг олдини олишга бўлган ҳаракатларига қарамасдан “атом 
бомба ишлаб чиқариш учун ҳамкорликда ҳаракат қилишимиз керак, 1992-
1993-йилларда юқори АҚШ разведкаси расмийларининг айтишича, Эрон ядро 
қуролини сотиб олишни давом эттирмоқда ва 1995-йилда Давлат котиби 
Уоррен Кристофер баралла айтиб ўтди: “бугунги кунда Эрон ядро қуролини 
ишлаб чиқариш бўйича инқирозли ҳаракат билан шуғулланади”. Ядровий 
қурол ишлаб чиқаришга қизиқадиган бошқа мусулмон давлатлар Ливия, 

Жазоир ва Саудия Арабистонини ўз ичига олади. “Ҳилол”, Али Мазруининг 
ранг-баранг иборасида “қўзиқорин булути устида” бўлиб, Ғарбдан ташқари 
бошқаларга ҳам таҳдид солиши мумкин. Ислом “Жанубий Осиёда ҳиндуизм 
билан, ционизм ва Яқин Шарқда сиёсий яҳудийлик - иккита цивилизациялар 
билан ядровий Россия Рулетка ўйинини ўйнаб “ҳаммасига якун ясаши 
мумкин”.5 Конфуций-Исломий алоқаларда энг кенг ва энг аниқ бўлган 
қуролланиш ҳаракатида Хитой кўп мусулмон давлатлар учун анъанавий ва 
ноанъанавий қурол ўтказишда асосий ролни ўйнаб келган. Бу трансфер 
қуйидагиларни ўз ичига олади: Жазоир саҳросида бир сирли, кучли ҳимоя 
қилинадиган ядровий реактор қуриш, тадқиқот учун юзаки бўлиши мукин, 
аммо ғарблик экспертлар унинг кўп плутоний ишлаб чиқариш имконига 
эгалигига ишонишади. Ливияга кимёвий қурол материаллар сотиш; Саудия 
Арабистонига КСС-2 ўрта масофа учун ракеталар билан таъминлаш; Ироқ, 
Ливия, Сурия ва Шимолий Кореяга ядровий технологиялар ёки материаллар 
етказиб бериш; Ироққа анъанавий қуролларни катта миқдорда етказиб бериш; 
Хитойнинг ўтказмаларини таъминлаш мақсадида, 1990-йиллар бошида 
Шимолий Корея Сурияга Скуд-К портловчи ракеталари жўнатди. Бу Эрон, 
сўнг мобил шоссэ орқали етказиб берилди.6 Конфуций-Ислом ҳарбий 
алоқаларида Марказий нуқта, бир томондан, Хитой ва кам миқдорда Шимолий 
Корея ўртасидаги, бошқа томондан, Покистон ва Эрон муносабатлари бўлди. 
1980-1991-йиллар оралиғида Хитой қуролларини қабул қилиб олувчилар Эрон 
ва Покистон эди, Ироқ иккинчи ўринда. 1970-йиллар бошида Хитой ва 
Покистон ўта самимий ҳарбий муносабатларни ривожлантирдилар. 1989 
йилда икки мамлакат ўн йиллик меморандум имзолади. Меморандум сотиб 
олиш соҳасида ҳамкорлик, биргаликда тадқиқотлар ўтказиш ва 
ривожлантириш, биргаликда ишлаб чиқариш, технология алмашиш, 
шунингдек, ўзаро келишув орқали учинчи мамлакатларга экспорт қилиш 
кабиларни ўз ичига олади. 1993 йилда Покистон қуролларини сотиб олиш учун 
Хитой кредитлари билан таъминлаш қўшимча шартномаси ҳам имзоланди. 
Натижада, Хитой “Покистон ҳарбий аппаратига деярли ҳар хил турдаги 
қуролларни етказиб берувчи ва уларни Покистоннинг барча ҳарбий ҳамма 
филиаллар билан таъминловчи” мамлакат бўлиб қолди. Хитой, шунингдек, 
Покистонга жет самолётлари, танклар, артиллерия ва ракеталар учун ишлаб 
чиқариш обектларини яратишга ёрдам берди. Жуда катта аҳамиятга эга яна 
бир воқеа, Хитой ядровий қурол унинг имкониятларини ривожлантиришда 
Покистон учун катта ёрдам қилди: гўё бойитиш учун Покистонни уран билан 
таъминлади, бомба дизайни бўйича маслаҳатлар берди ва Хитой синов 
ҳудудида ядровий қурилма портлаши учун рухсат берилди. Хитой АҚШга 
содиқликни бузаётган бир жараёнда Покистонга М-лл ҳамда ядровий қурол 
етказиб бера оладиган 300 километрлик баллистик ракеталар етказиб берган. 
Эвазига Хитой Покистон мидаир ёнилғи қуйиш технологияси ва Стингер 
ракеталарини хавфсиз қилиб қўйди.7 1990-йилларга келиб Хитой ва Эрон 

ўртасидаги қурол алоқалари ҳам жадаллашган эди. 1980-йиллардаги Эрон-
Ироқ уруши даврида Хитой Эронга 22 фоиз қурол-яроғларини етказиб берган 
ва 1989 йилда унинг ягона йирик қурол-яроғ етказиб берувчисига айланган. 
Хитой Эроннинг ядро қуролини сотиб олиш бўйича очиқдан-очиқ эълон 
қилган саъй-ҳаракатларида ҳам фаол ҳамкорлик қилди. “Дастлабки 
Сино(Хитой)-Эрон ҳамкорлик шартномаси” имзолангандан сўнг 1990 йилда 
икки мамлакат кейинги ўн йиллик учун илмий ҳамкорлик амалга ошириш ва 
ҳарбий технология ўтказмалари бўйича келишув тузишган. 
1992 йил сентябрда Президент Рафсанжоний Эрон ядровий экспертлари 
ҳамроҳлигида Покистонга ташриф буюрди ва кейин Хитойга борди. У ерда 
ядровий ҳамкорлик бўйича яна бир битим имзоланди ва 1993 йил февралда 
Хитой Эронда икки 300 МВтли ядровий реактор қуришга рози бўлди. Ушбу 
келишувларга мувофиқ, Хитой Эронга ядро технологиялари ва 
маълумотларини топширди, эронлик олимлар ва муҳандисларни ўқитди 
8.1 ЖАДВАЛ 
ТАНЛАНГАН ХИТОЙ ҚУРОЛЛАРИ ЎТКАЗМАЛАРИ, 1980-1991 
ЭРОН 
ПОКИСТОН 
ИРОҚ 
Асосий жанг танклар 540 
1,100 
1,300 
Зирхли 
кадрлар 
ташувчилар 
300 
--- 
650 
Антитанк бошқарувли 
ракеталар 
7,500 
100 
--- 
Артиллерия 
қисмлари/ракета 
1,200* 
50 
720 
Жангчи самолётлар 
140 
212 
--- 
Кемаларга 
қарши 
ракеталар 
332 
32 
--- 
Ер хаво туркумидаги 
ракеталар 
788* 
222* 
--- 
*етказилганларнинг умумий сони аниқлаштирилмаган

Манба: Карл В. Эйкенберри, Хитой қурол ўтказмаларининг таъсири ва 
тушунтириш (ВВашингто: Миллий Мудофаа университети, Миллий стратегик 
тадқиқотлар институти, МакНаир қоғоз Но. 36, феврал, 1995), б.12
ва Эронни калутрон бойитиш қурилмаси билан таъминлади. 1995 йилда, 
барқарор АҚШ босимидан кейин, Хитой икки 300-МВ реакторларни Америка 
Қўшма Штатлари талабларига кўра, “бекор қилиш”га ёки Хитой талабларига 
кўра “тўхтатишга” рози бўлди. 
Хитой, шунингдек, Эроннинг ракета ва ракета технологиясини етказиб 
берувчи асосий мамлакати эди, жумладан, 1980-йиллар охирида Ипак қурти 
ракеталари Шимолий Корея бўйлаб ва 1994-1995-йилларда “ўнлаб, эҳтимол, 
юзлаб, ракета бошқарув тизимлари ва компютерлаштирилган машина 
воситалари” етказиб берилган. Хитой, шунингдек, Хитой юза-ва-юза 
туркумидаги ракеталарни Эронда ишлаб чиқариш лицензиясини берди. 
Шимолий Корея Эронга Скуд ракеталарини кемада жўнатиш, ўз ишлаб 
чиқариш обектларини ривожлантириш учун Эронга кўмаклашиш, ва 1993-
йилда Эронга 600-мил-қатор Нодонг И ракета етказиб беришга рози бўлиши 
орқали бу ёрдамни мукаммаллаштирди. Учбурчакнинг учинчи поғонасида, 
Покистон Эрон олимлари малакасини ошириш машғулотлари орқали Эрон ва 
Покистон ядровий соҳада кенг ҳамкорликни ривожлантирдилар. Бундан 
ташқари, 1992-йил ноябр ойида Покистон, Эрон ва Хитой ядровий лойиҳалар 
устида ишлашга рози бўлди.8 Покистон ва Эронга оммавий қирғин 
қуролларини ишлаб чиқишда Хитойнинг кенг ёрдами бу мамлакатлар 
ўртасидаги мажбурият ва ҳамкорликнинг фавқулодда даражасини кўрсатади. 
Бу ўзгаришлар ва улар Ғарб манфаатларига солаётган потенциал таҳдидлар 
натижасида оммавий қирғин қуролларининг тарқалиши Ғарбнинг хавфсизлик 
кун тартибининг юқори қисмига кўчди. 1990 йилда, масалан, Америка 
жамоатчилигининг 59 фоизи ядро қуроли тарқалишининг олдини олиш муҳим 
ташқи сиёсат мақсади, деб ўйлаган эди. 1994 йилда жамоатчиликнинг 82 
фоизи ва ташқи сиёсат етакчиларининг 90 фоизи шундай деб ҳисоблашган.
Президент Клинтон 1993 йил сентябр ойида қуролланишга 
қаршиликнинг устуворлигини таъкидлаб ўтди ва 1994 йилнинг кузида 
ядровий, биологик ва кимёвий қуроллар воситасида “миллий хавфсизлик, 
ташқи сиёсат ва АҚШ иқтисодиётига ғайриоддий ва фавқулодда таҳдид 
муаммолари билан шуғулланиш учун “миллий фавқулодда ҳолат” эълон 
қилди. 1991 йилда Марказий разведка бошқармаси 100-шахс ходимлари билан 
Қуролланишга Қарши Марказ яратилган ва 1993 йил декабр ойида, Мудофаа 
котиби Аспин янги Мудофаа Контрпролиферация ташаббусини ҳамда ядро 
хавфсизлиги ва контррпролиферация учун ёрдамчи котиби янги лавозими 
яратишни эълон қилди.9 Совуқ уруш даврида Қўшма Штатлар ва Совет 

Иттифоқи классик қурол пойгаси билан шуғулланиб, улар учун технологик 
жиҳатдан мураккаб ядро қуроллари ва етказиб бериш воситаларини ишлаб 
чиқди. Совуқ урушдан кейинги дунёда Марказий қурол рақобати умуман 
бошқача эди. Ғарбнинг антагонистлари оммавий қирғин қуролларини сотиб 
олишга, Ғарб бунга йўл қўймасликка уринмоқда. Бу ривожланишга қарши 
ривожланиш ҳодисаси эмас, балки ривожланишга қарши пасайишдир. 
Ғарбнинг ядро арсенали ҳажми ва имкониятлари, риторикадан ташқари, 
мусобақанинг бир қисми эмас. Ривожланишга қарши ривожланиш ҳодисаси 
қуроллар мусобақаси натижаси иккала томоннинг ресурслари, мажбуриятлари 
ва технологик ваколатларига боғлиқ. Бу олдиндан уюштирилмайди. 
Ривожланиш ва пасайиш ўртасидаги пойга натижасини олдиндан айтиш 
осон. Ғарбнинг ушлаб туриш ҳаракатлари бошқа жамиятларнинг қурол-яроғ 
тўплашини секинлаштириши мумкин, аммо улар буни тўхтатишмайди. Бу 
Ғарблик бўлмаган жамиятларнинг иқтисодий ва ижтимоий ривожланиши, 
Ғарб ва Ғарб бўлмаган барча жамиятлар учун савдо имтиёзлари қурол, 
технология ва тажрибани сотиш орқали пул топиш ва асосий давлатларнинг 
сиёсий омиллари ва минтақавий кучлардан ўз маҳаллий гегемонияларини 
ҳимоя қилиш учун фойдаланишлари мумкин. Барча ишлар Ғарбнинг ушлаб 
туриш сиёсатига қарши чиқиш учун қилинади.
Ғарб барча халқлар манфаатларини халқаро тартиб ва барқарорликда акс 
эттирувчи омил сифатида қиролланишга қарши ташкилотларни илгари 
суради. Бошқа халқлар эса, қуролланишга қарши ҳаракатларни Ғарб 
гегемонлиги манфаатларига хизмат қилади деб ўйлашади. Бундай ҳолат, бир 
томондан, Ғарб ва айниқса, Қўшма Штатлар ўртасидаги қуролланишда бўлган 
алоқадаги фарқларда, бошқа томондан эса, хавфсизлигига қуролланиш таъсир 
ўтказиши мумкин бўлган минтақавий кучлар ўртасидаги фарқларда акс этади. 
Бу Корея учун мисли кўрилмаган ҳодиса эди. 1993-1994-йилларда Қўшма 
Штатлар Шимолий Корея ядро қуроллари истиқболи устида ўзини инқироз 
ҳолатига келтирди. 1993 йил ноябрида Президент Клинтон тўғридан-тўғри 
таъкидлаганидек, “Шимолий Кореяга ядро бомбасини ишлаб чиқишга рухсат 
берилиши мумкин эмас. Биз бу ҳақида жуда қатъий бўлишимиз керак.” 
“Сенаторлар, Вакиллар ва Буш маъмуриятининг собиқ амалдорлари Шимолий 
Корея ядровий объектларига олдиндан ҳужум қилиш зарурлигини муҳокама 
қилдилар. Шимолий Корея дастури бўйича АҚШни ташвишга солган нарса 
глобал қуролланиш билан боғлиқ катта чора-тадбирларга асосланган эди; бу 
нафақат Шарқий Осиёдаги АҚШ ҳаракатларини мураккаблаштириб, 
чекловлар ўрнатади, балки агар Шимолий Корея ўз технологияси ва/ёки 
қуролларини сотса, бу Қўшма Штатлар учун Жанубий Осиё ва яқин Шарқдаги 
таққослашга арзийдиган таъсирларга эга бўлиши мумкин. Жанубий Корея эса 
бомбага ўзининг минтақавий манфаатларига алоқадор деб қараган. Кўпчилик 
жанубий кореяликлар Шимолий Корея бомбасини шундай тушунишганки, бу 

бомба ҳеч қачон бошқа Кореяликларга қарши ишлатилиши мумкин эмас, аммо 
у Корея мустақиллигини ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун Япония ва 
бошқа потентциал таҳдидчиларга қарши ишлатилиши мумкин. Лекин, 
Жанубий Корея фуқаролик мансабдорлари ва ҳарбий ходимлари ошкора 
равишда Бирлашган Кореянинг шу имкониятга эга бўлишини умид қилишди. 
Жанубий Корея манфаатлари яхши таъминланди: Шимолий Корея бомбани 
ривожлантириш халқаро ҳақоратлар ва харажатларидан азият чекарди. 
Жанубий Корея охир-оқибат уни мерос қилиб олди; Шимолий ядровий қурол 
ва Жанубий саноат жасорати уйғунлиги ягона Кореянинг Шарқий Осиё 
саҳнасида катта актёр сифатида тегишли ролини белгилаб беради. Натижада, 
1994 йилда Вашингтон Корея оролидаги даражада кризисни бошидан 
ўтказиши ва Сеулда ҳеч қандай инқироз ҳақида ҳавотир йўқлиги, икки пойтахт 
ўртасида "ваҳима бўшлиғини" яратди. Бир неча йил олдин унинг 
бошидан,1994 йилда бир журналист “кризис” даражаларини кузатиб шундай 
дейди: "Шимолий Корея ядровий қурол бўйича келишувлари бошлангандан 
бери ғайритабииий бўлиб келаётган нарсалардан бири бу кризис туйғуси 
Кореядан узоқроқ бўлган ҳудудда ҳам кризисни вужудга келтиришидир”. 
"Америка хавфсизлик манфаатлари ва Жанубий Осиёда АҚШ минтақа 
аҳолисига қараганда у ерда ядро тарқалиши билан кўпроқ ташвишда бўлган 
минтақавий кучлар ўртасида ўхшаш фарқлар мавжуд. Ҳиндистон ва Покистон 
бир-бирининг ядровий таҳдидини қабул қилиш Америка таклифларини 
тугатиш, камайтириш ва иккала таҳдидни бартараф қилишдан кўра осонроқ 
деб ўйлашди.10 Америка Қўшма Штатлари ва бошқа Ғарб давлатлари 
томонидан оммавий қирғин "эквалайзер" қуролланиш олдини олиш учун 
ҳаракатлар бир нуқтада кесишди ва бундан кейин ҳам шундай бўлади. 
Президент Клинтон Шимолий Кореяга ядро қуролига эга бўлишга 
рухсат берилмаслигини айтганидан бир ой ўтиб, АҚШ разведка идоралари 
унга Кореяда бир ёки иккита ядро қуроли бор эканлиги ҳақида маълум 
қилди.11 Натижада, АҚШ сиёсати Шимолий кореяликлар ядро қурол 
омборини кенгайтирмасликни таклиф қилишди. Қўшма Штатлар ҳам 
Ҳиндистон ва Покистон томонидан ядровий қурол ишлаб чиқишни тўхтата 
олмаган ёки тўхтата олмаган, Эроннинг ядровий тараққиётини тўхтатиш ҳам 
имконсиз эди. Ядро нотижорат шартномаси бўйича 1995 йил апрел ойида 
бўлиб ўтган конференцияда асосий масала номаълум муддат давомида ёки 
йигирма беш йил давомида янгиланиши керакми? Америка Қўшма Штатлари 
доимий узайтириш учун ҳаракат олиб борди. Бошқа кўплаб мамлакатлар бунга 
эътироз билдиришди, токи бешта машҳур ядровий кучлар ядро қуролларини 
кескин камайтиришга биргаликда бел боғлашмагунларича. Бундан ташқари, 
Исроил шартнома имзолаб, ҳимоя текширувлар қабул қилмагунича Миср 
кенгайтмага қаршилик қилди. Охирида, Америка Қўшма Штатлари куч 
ишлатиш, пора ва таҳдидлар каби юқори муваффақиятли стратегияси орқали 

номаълум узайтириш бўйича келишувни қўлга киритди. Мисол учун, 
номаълум кенгайтмага қарши бўлган Миср ҳам, Мексика ҳам уларнинг 
АҚШга иқтисодий қарамлиги олдида ўз мавқеини сақлаб қола олмади. 
Шартнома келишув билан узайтирилган бўлса-да, етти мусулмон 
давлати вакиллари (Сурия, Иордания, Эрон, Ироқ, Ливия, Миср ва Малайзия) 
ва бир Африка халқи (Нигерия) вакиллари якуний баҳсларда қарши фикр 
билдирдилар. 12 1993 йилда Ғарбнинг асосий мақсадлари, Америка сиёсатида 
белгиланганидек, нотижорат ташкилотлардан контрролиферацияга ўтилди. Бу 
ўзгариш баъзи ядровий тарқалишининг олдини олиш мумкин бўлмагани учун 
ҳақиқий бир тан олиш бўлди. Ривожланиш туфайли АҚШ сиёсати 
қуролланишга қарши чиқиш ўрнига, қуролланиш учун шароитлар таъминлаш 
тузумига ўзгаради, агар ҳукумат совуқ урушдаги фикрлар тизимини ўзгартира 
олса, қуролланиш учун имкон яратиш қандай қилиб АҚШ ва Ғарб 
мамлакатларига фойдали бўлиши мумкинлигини тадқиқ қила бошлашди. 1995 
йилга келиб, Америка Қўшма Штатлари ва Ғарб “ушлаб туриш” сиёсатига 
боғланиб қолганиги сабабли муваффақиятсизликка учраши тайин эди. Ядро ва 
бошқа оммавий қирғин қуролларининг тарқалиши кўпцивилизацияли дунёда 
ҳокимиятнинг секин, аммо қудратнинг муқаррар бўлиниш ҳодисасидир.

жүктеу/скачать 3.88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: