Iлияс Есенберлин. «Алмас Къылыш» (Коьшпендiлер – 1) © «I. Есенберлин атындагъы къор», 2004
www.kazakhstanets.narod.ru
197
түнерген қалыптарында, мызғымай күтіп тұр. Жайшылықта түсі суық, долы
Бұрындық ашуланғанда, қаһары бетіне жан қаратпайтын аяздай тіпті ызбарлана
қалатын. Бұ жолы да бет-әлпеті сондай еді. Екі бетінің түгі шығып, қара
күреңденіп, ісініп, көзі қанталап кеткен.
Бұрындықтың осынау ызбарлы сұсы жеңді ме, батырлар тақа таямай сойыл
жетпес жерге келіп тоқтады.
— Ассалаумағаликом, Бұрындық хан, — деді олар жамыраса амандасып.
Балалары «аликомассалам» деп еріндерін жыбырлатты. Бұрындық сәлемді
алған жоқ.
— Бері тая, Қасым, — деді ол оң қолына ұстап тұрған шоқпарын сәл оңтайлап,
— айтатын құпиям бар.
Түр-келбеті — Қасым таяса, қара шойын шоқпарымен салып қалатындай. Егер
бұзау бас қара шоқпарды Бұрындық секілді алып күш ұрса, адамның несі қалады.
Темір балғамен тақтайға шегені соққандай біржолата жерге кіргізіп жіберері хақ.
Ал Бұрындықтан мұндай қылықты күтуге болады. Ол ашу үстінде қандай
қылмыстан болса да бас тартпайды. Ойындағысы орындалса бітті, өліп кетуге бар.
Бұ жағынан Бұрындық ашу үстінде өзін-өзі шағып өлтіретін бүйі тәрізді, алды-
артына қарамайды. Ханның мұндай мінезіне қанық қазақ батырлары аттарын
тебініп қап, Қасымды қорғай алға шыға берді. Бұны көрген Бұрындық ақырып
жіберді.
— Қайт кейін, кілең қарашы! Хандар арасында қара қазақ тұрмас!
Тая бері,
Қасым, сөйлесетін сөзім бар!
Бұрындықтың даусы тым қаһарлы шықты, батырлар іркіліп қалды. Қасым
оларға:
— Кейін шегініңдер, — деді. — Өзім сөйлесейін.
Қасым өзгелерден суырылып шығып, Бұрындықтың қасына барды. Ананың
түрі түтігіп кеткен екен. Екі көзінен қара күреңденген бетін жуа, бармақтай-
бармақтай жас тамшылап тұр. Ызаланған бураның көзінен жас шығатынын Қасым
бұрын көргені бар. Денесі мұздап кетті. Шіркін, жан деген тәтті ғой,
амалсыз
ханның қолындағы қара шоқпарға қарады. Бұрындық бұған көңіл бөлген жоқ.
Және көзімнен жас шығып тұр-ау деп қымсынбады. Сорғалаған жасын да сүртпей
Қасымға алар бүркіттей түксие сестеніп, сәл қарлыққан даусын көтере сөйлеп
кетті.
— Қарамағыңдағы елің теріс қарап кетсе, хан деген ит қорлық екен. Оны мен
Әбілқайыр ұрпағына қыздарымды бергелі білдім. Қонысымды жайладың деп
қамсыз жатқан елді шапсам, сынықтан сылтау іздегенім. Айып менен. Бірақ
айыптымын деп қарашыға бас иер жайым жоқ. Оны жақсы білесің, Қасым.
Жазылмас кеселдің емі — өлім. Ал менің кеселімнің жазасы өлімнен де ауыр. Бұл
жазаны өзіме өзім таңдап алдым. Жазам сол! Ертең күйеу
балам Мұхамед-Темір
сұлтанның қолына, Самарқантқа көшемін. Сен жеңген жоқсың, мен жеңілгем
жоқпын. Жұртымды басқара алмаған өз күнәмды өзім осылай жумақпын. Дәшті
Қыпшақты билеген Бұрындық Мұхамед-Темір сұлтанды күшік күйеу етіп өз
ордасына кіргізудің орнына, ата жауы Әбілқайырдың ордасына өзі күшік ата
болып кірмек. Бұдан артық жаза, бұдан артық өлім бар ма? Сөз осымен бітсін, ана
қабыландарыңды ертіп енді кейін қайт. Ақыл айтамын деп, хан болуға жеткізген
сонау ақылды басыңа мына қара шоқпарымды жұмсатып алып жүрме!