«Ақпаратты қорғау» ПӘнін оқыту-әдістемелік кешен

Әдетте мұндай жады құрылғылары, қатаң дискі сияқты бірнеше жазылмайтын секторларды құрайды. Басында диск форматталған кезде DOS барлық сеторды тексереді және құртылғандарын ескереді. Жаман секторлардың орналасуы арнайы таблицаларда ескеріледі. Олар диск каталогында сақталған. DOS бұл таблицаларды секторлардың жаңа файлға таралуында қарайды.

Қорғау тәсілдерінің бірі сигнатура ретінде жарамайтын сектор таблицаларын қолданады. Бұл сигнатуралар өте әлсіз болып келеді, өйткені қатаң дискінің саны көп. Олар жарамайтын секторларды құрамайды және бірқалыпты жарамайтын секторларға байланысты. Бұл тәсілдің кемшілігі: қолданушы уақыт өте келе DOS-ты сұрап, жарамайтын сектор туралы хабарлауы мүмкін.

Жүзеге асыру мысалы

Дискіні форматтау:

FOR T=0 TO DO

BEGIN

Бастапқы Т дискісіндегі жолды табу

IF Т жолы табылмады THEN ахау туралы хабарлама печаты және бағдарламадан шығу;

FORS=0 TO DO

BEGIN

БастапқыдискіденSсекторынтабу;

Сектор S құрамынОЕСҚбуферінесанау; ФҚазҰПУ 0703-12-09 Білімалушыларғаарналғанпәнніңоқу-әдістемеліккешені

шығу;

ОЕСҚбуферін S секторыныңдискісінежазу;

END DO;

END DO;

Бұлалгоритмдискінісектордансекторғасканерлейді, жолданжолғажәнесекторды

бастапқыдискіденберілгендискігекөшіреді. Егер секторды таба алмай немесе санай

алмай жатсаңыз алгоритм өз жұмысын аяқтайды.

Жоғарыда келтірілген алгоритмге мысал:

Programdemo;

Uses graph,crt;

Var gd,gm,t,s,maxx,maxy,i:integer;

Begin

Gd:=DETECT;

Maxx:=getmaxx;

For t:=1 to 40 do

Begin

Circle(3*(maxx div 4),maxy div 2,t*4);

End;

Outtextxy(maxx div 4-textwidth(‘DISC 1’)DIV 2,

Outtextxy(3*(maxx div 4)-textwidth(‘DISC 2’)DIV 2,

Maxy div 8,’DISC 2’);

LINE(maxx div 3,7*(maxy div 8),

2*(maxx div 3),7*(maxy div 8));

LINE(maxx div 3,8*(maxy div 8),

2*(maxx div),8*(maxy div 8));

Outtextxy(maxx div 2-textwidth(‘BUFFER’)DIV 2,

6*(maxy div 7)-10,’buffer’);

For t:=1to 40 do

For s:=0 to 7 do

Begin

Setlinestyle(1,0,3);

Arc(maxx div 4,maxy div 2,s*4,5*(s+1)*45,t*4);

Bar(maxx div 3,7*(maxy div 8),

2*(maxx div 3),8*(maxy div 8));

Arc(3*(maxx div 4),maxy div 2,s*4,5*(s+1)*45,t*4);

Outtextxy(maxx div 2-textwidth(‘READING’)DIV 2,

maxy div 8*7,’READING’);

DELAY(500)

SETCOLOR(BLACK)

Outtextxy(maxx div 4-textwidth(‘READING’)DIV 2,

maxy div 8*7,’READING’);

Arc(maxx div 4,maxy div 2,s*4,5*(s+1)*45,t*4);

For i:=maxx div 3 to 2*(maxx div 3) do

Begin

Line(I,7*(maxy div 8),I,8*(maxy div 8));

Outtextxy(3*(maxx div 4)-textwidth(‘writing’)DIV 2,

Maxy div 8*7,’writing’);

Setcolor(black);

End;

Setcolor(black);

Maxy div 8*7,’writing’);

Arc(3*(maxx div 4),maxy div 2,s*4,5*(s+1)*45,t*4);

Setcolor(WHITE)

Setlinestyle(0,0,1);

Bar (maxx div 3,7*(maxy div 8)

2*(maxx div 3),8*(maxy div 8));

Arc(3*(maxx div 4),maxy div 2,s*4,5*(s+1)*45,t*4);

Arc(maxx div 4,maxy div 2,s*4,5*(s+1)*45,t*4);

End;

End.

сұрақтарынажауапберуменжекетапсырманыңорындалуыменанықталады.

1. 
   Теориялықмағлұматтарментанысукерек.
   
2. 
   Бақылаусұрақтарынажауапберужәнемысалдардыорындаукерек.
   
3. 
   Жекетапсырмалардыорындаукерек.
   

1. 
   Дискініқорғаутәсілініңтипінанықтаңыз.
   
2. 
   Дискініқорғаудыңқарапайыммеханизмідегенімізне?
   
3. 
   Қорғаутәсіліненшығуқақпаныдепненіайтамыз?
   
4. 
   Бағдарламаныкөругерұқсатбермеудегенімізне?
   
5. 
   Көрсеткіштердіөшіруқалайжүзегеасырылады?
   
6. 
   Көрінбейтінфайлдардепненіайтамыз?
   
7. 
   Қорғаумеханизмініңжақсаруыдегенімізне?
   
8. 
   Форматталмағанжолдардепненіайтамыз?
   
9. 
   DOS модификациясыдегенімізне?
   
10. 
    Жолдарсаныныңжәнесектордыңөзгеруідепненіайтамыз?
    
11. 
    Секторөлшемініңөзгеруідепненіайтамыз?
    
12. 
    Жолномерініңжәнесектордыңөзгеруідегенімізне?
    
13. 
    Бақылаусуммасыныңөзгеруідегенімізне?
    
14. 
    Эпилог пен проглогтың өзгеруі дегеніміз не?
    
15. 
    Спиральді тректердің разметкасы дегеніміз не?
    
16. 
    Жай жинақтама деп нені айтамыз?
    
17. 
    Қорғаныстың қиын механизмі дегеніміз не?
    
18. 
    Сигнатуралық тәсілдердің түрлерін атаңыз.
    
19. 
    Ішкі жолдар сигнатурасы дегеніміз не?
    
20. 
    Аралық жолдардың сигнатурасы дегеніміз не?
    
21. 
    Уникал дискілердің сигнатурасы дегеніміз не?
    
22. 
    Жазба блокировкасына тексеру жүргізу қалай орындалады?
    
23. 
    Жолдар синхронизациясы дегеніміз не?
    
24. 
    Кездейсоқ сигнатураларды қолдану қалай орындалады?
    
25. 
    Регистрациялық номерлер дегеніміз не?
    
26. 
    Коллизия аттары деп нені айтамыз?
    
27. 
    Шифрленген дескрипторлер деп нені айтамыз?
    
28. 
    Перспективті механизмнің қорғанысы деп нені айтамыз?
    

1. 
   Қолдану қақпаларын шығару
   
2. 
   Көруге және көшіруге рұқсат бермеу
   
3. 
   Бақылау суммасын қолдану
   
4. 
   Санақ кезіндегі уақытты қолдану
   
5. 
   Коллизия аттарын қолдану
   

Кез-келген желі арнайы немесе кездейсоқ зақымданудан сақтануға мәжбүр болады. Желі қаупі мыналардан тұруы мүмкін:

• 
  Рұқсатсыз санкция;
  
• 
  Электронды жасырын тыңдау;
  
• 
  Ұрлау;
  
• 
  Әдейі немесе байқаусыз зиян келтіру.
  

• 
  компанияның өлшемі;
  
• 
  ақпараттың мінездемесі;
  
• 
  қол жеткізу ресурстары.
  

Жеңілдіктердің тағайындалуы политика және рұқсат құқықтарының желілілерге кәсіпкерлік табыстарын басқаруы аспабына айналуына арналған қорларға негізделген.

Қазіргі кезде ақпараттық және аппаратық ресурстарды қамтамасыз ететін екі модель кеңінен қолданылады:

• 
  Пароль арқылы қорғау.
  
• 
  Қол жеткізудің құқығы арқылы қорғау.
  

Ресурстарға рұқсатетілген парольдер. Бірігіп орындалатын ресурстардың қорғау әдістерінің бірден-бірі әрбір арзан қорға пароль иелену керек. Сондықтан ресурсқа дұрыс кодты тергенде ғана қол жеткізе алады. Көптеген жүйелерде ресурстар қол жеткізудің әртүрлі типтерімен бірге бірігіп орындалатындары падалануға берілген. Мысалы, Windows 95, 98 онда тек оқуға ғана рұқсат және барынша қол жеткізу, парольге тәуелді қол жеткізуге болады:

- текоқуғаарналған (read only).

- барыншақолжеткізу (full access).

- құпиятүрдекіругеболады (depending on password).

Құпиятүрдекіруүшінкелесілерқолданылады. Соныменбіргеекідәрежеліқұпиякаталогтарыменшіктеледі. Олароқуғақолжеткізедіжәнетолықтырылады. Егерқұпиясөздіжұмысшықызметкерлерібілетінболса, ондаолартекқанамәліметтердіоқиалады,алегерқұпиясөздітолығыменбілетінадамболса, ондаолбарлықмәліметтіоқыпоғанкіреалады. Соныменқолданыстағықорғалғанқұпияресурстары – еңқарапайымқорғалуәдісіболыптабылады. Егерқұпиясөздібілетінадамболса, ондаолбарлықресурстарғакіреалады.

Қолжеткізуқұқығынқолданубарысындаресурстарқолданылады, соныменбіргеоларқатаңрежимдіқауіпсіздіктеболады. Қорғалудағысияқтыпайдаланушыныңдәрежесіндетиімдіжәнеәртүрліжолменқауіпсізідіктіанықтайды, ұйымдастырубарысындаосылардыңқарапайыммодельдеріқарастырылады.

Ең алдымен администратор әрбір пайдаланушының құқықтарын бағалайды, содан кейін пайдаланушы топтарын меншіктейді.

• 
  желіге кіру талаптары:
  
• 
  көрсетілген ресурстарды қосып өшіру;
  
• 
  байланыстардың үзілісі;
  
• 
  есепке алудың блокталуы;
  
• 
  файлдардың ашылуы және жабылуы;
  
• 
  файлдардың модификациясы;
  
• 
  каталогтарды құру және жою;
  
• 
  каталогтардың модификациясы;
  
• 
  сервердегі оқиға және оның модификациясы;
  
• 
  паролдердің өзгеруі;
  
• 
  тіркеу параметрлерінің өзгеруі;
  

Дисксіз компьютерлер Дисксіз компьютерлерде (diskless) иілгіш немесе қатты тежегіштердің келтірулері болмайды. Олар сол тапсырмаларды тежегіш компьютерлері сияқты орындайды, бірақ мәліметтерді сақтау жергілікті иілгіш немесе қатты тежегіштерде жасай алмайды. Сондықтан тежегішсіз компьютерлер қауіпсіздік мәнінде саналы: пайдаланушылар мәліметтерді сақтау және өзімен алуға мүмкіншіліктерінен айырылған. Тежегішсіз компьютерлер жүктеу тежегішін қажет етпейді. Олар сервермен байланысады және желіге ТЕСҚ – дың арнайы жүктелулерімен кіреді, ол желілік адаптердің платаларында орналасқан. Тежегішсіз компьютерлерді іске қосқанда жүктелу ТЕСҚ серверге сигнал береді. Сервер сигналға әсер етеді, тежегішсіз компьютерлер бағдарламалық қамтамасыз ету жүктелуін оперативті жадыға тапсырады және қолданушыға автоматты түрде желіге кіруін шақырады. Пайдаланушы желіге кірген кезде компьютер іске қосылады.

Мұнда DES тудыратын мәселе шығады. Осыған байланысты жаңа Commercial COMSEC Endorsement Program (ССЕР) атты стандарты жүзеге асты. Ол DES ауыстыруға арналған.

Вирустарды жоюдың ең жақсы тәсілі - бекітілмеген рұқсат мүмкіншілігін шығару.

Желіні тоқтату, қателіктерден туындаған, содан өнім шығарылуы төмендейді.

Резервті көшірмелерді, деректерді қалпына келтіру үшін көптеген уақыт керек.

Тәсілдер жағдайы және жүйелер. Көптеген деректердің жоғалуына алып келеді:

• 
  магнитті лентаға резервті көшіру;
  
• 
  үзіліссіз қорек көзінің (источник) жағдайы (UPS);
  
• 
  қайтару құрылғыларының жүйелері.
  

Магнитті лентаға резервті көшіру. Қарапайым және қымбат емес тәсіл мекемеден тыс жерде көшірмелерді резервті көшіруден, деректердің жоғалуын сақтайды.

Жеке файлдарды және каталогтарды резервтеу үшін аз ғана ленталар қолданылады, бірақта, администраторға диск конфигурациясын қолмен қалпына келтіру керек. Сын деректер күн сайын, апта сайын немесе ай сайын резервтелуі керек, олардың құндылығына және олардың қалай жаңартып тұруына байланысты. Резервті көшіру үшін ең қолайлы уақыт – системаның ең аз уақытта загрузкаға түсуі кезінде.

Резервті көшіру тәсілі магнитті лента жинақталуында қолданылады. Үлкен көлемді резервті көшірмелеу үшін бірнеше жеке ленталар қолданылады. Ленталарды көп апталы циклде қолдануға болады (санына байланысты). Бірінші циклде күніне администратор толық резервті көшірмелеу жасайды, ал қалған күндері жетілдірілген резервті көшіру жасайды. Цикл толығымен біткен кезде, үрдіс қайтадан басталады. Кейбір

администраторлар мынандай шешімге келді: күнде ауысатын орнатылған уақытта қосылатын бірнеше резервтелгендерді орындайды.

Резервті көшіру журналы. Журналды жүргізу жүйенің келесі қайта келу калпына келгенде көмегі тиеді. Журналдың көшірмесі компьютердің қасындағы магнитті лентамен бірге орналасуы қажет.

Үздіксіз қорек көзі. Үздіксіз қорек көзі (ҰҚК) – бұл автоматты сыртқы қөрек көзі.

Ол сервердің немесе басқа құрылғылардың электр жүйесінде болған қателіктер болған кезде, жұмысын тоқтатпайды. Үздіксіз қорек көзінің жүйесі үздіксіз қорек көзінің мүмкіндіктерін пайдаланып, операциялық жүйемен арнайы интерфейс арқылы жұмыс істейді. Стандартты үздіксіз қорек көзінің жүйесі желіде 2 басты функцияны атқарады: серверді бірнеше уақыт ішінде тоқпен қамтамасыз ету; жүйенің қауіпсіз аяқтау жұмысын басқару.

Тоқ қорегі болып көбінде аккумуляторлар болады. Қорек көзі жұмысы бұзылғанда ҰҚК қолданушыны істен шығу туралы хабарлайды және оларға жұмысты аяқтау керектігі туралы хабарлайды. Жақсы ұйымдастырылған үздіксіз қорек көзінің жүйесі басқа қолданушыларды серверге қол сұғуына жол бермейді, оған қоса желі администраторына авария болғандығы туралы хабарлау жібереді. ҰҚК көбінде сервер мен қорек көзінің арасында орналасады. Қабыл алмауға тұрақтылық жүйесі. Қабыл алмайтын жүйелер мәліметтерді қорғайды. Оларды басқа түрлі физикалық тасымалдаушыларға (мысалы, әртүрлі дисктерге) көшіріп және оларды орналастырады. Мәліметтердің көптігі жүйенің жұмыстан шығу кезінде де оларға қол сұғуға мүмкіндік береді. Көптік – бірыңғай ортақ қабыл алмайтын тұрақты жүйелердің айырымдығы. Солай болғанымен де, қабыл алмайтын тұрақтылық жүйесін күнделікті серверді резервті және локальды қатқыл дисктерді көшіру ретінде қолдануға болмайды. Қабыл алмайтын тұрақтылық жүйесі ақпараттың көптігін қамтамасыз етуге келесі мүмкіндіктерді ұсынады:

• 
  дисктерді алмастыру;
  
• 
  дисктерді тегістеу;
  
• 
  секторларды ауыстыру.
  

Желідегі мәліметтеді беруде кететін қателіктерді жою үшін белгілеу тұрақтылық кодтарын қолдану. Сызықтық байланыс арқылы кедергісіз таратылатын сигналдар факторлар қатарының ықпалына тәуелді. Олардың қимылы қабылданған ақпаратқа қателік туғызуы мүмкін. Кейбір қателіктер қабылданған сигнал түрінің қорытындысының негізінде туындауымүмкін. Мәліметтерді қабылдау кезінде нақты тәсілмен қателіктерді төмендету таратылатын ақпараттың мазмұнына байланысты.

Қайтарусыз байланысты ақпаратты тарату жүйесінде негізгі тәсіл белгілеу тұрақтылық кодтау болып табылады. Белгілеу тұрақтылық кодтау таратылатынхабарламаның мазмұнына, ақпараттылығына, тексеру қатарына жүгінеді. Артықшылық қабылдау кезінде рұқсат етілген және тиым салынған комбинацияларды айыруға мүмкіндік береді, әйтпесе бір рұқсат етілген жағдай басқасына ауысып кетер еді.

Белгілеу тұрақтылық коды 3 санмен өрнектеледі (n, k, d0), мұндағы n – таратылатын хабарламаның жалпы саны, тексерілгендерді қосқанда (r), k=n-r - ақпараттық қатарлардың саны, d0 - осы комбинациядағы минималды санды айқындайтын рұқсат етілген кодтық комбинациялар арасындағы ең минималды код тұрақтысы. Орнатылған (t0) және түзетілген (tи) қателер саны d0 парбайланысты:

d0>= t0 + 1 d0>= 2tи + 1 d0>= t0 + tи + 1

Пайда болған белгілеу тұрақтылық кодын екі топқа бөлуге болады: өлшеулі және үздіксіз. Өлшеулі өз ішінде тұрақты (n=const) және тұрақсыз ( Морзе коды) болып бөлінеді. Тұрақтының өзі бөлінетін және бөлінбейтін болып бөлінеді. Бөлінетінінің өзі систематикалық(сызықты) және сызықты емес болып бөлінеді. Жүйелілікке нақты – нақты емес биттер, циклдық кодтар жатады. Тек қана жүйелілік сызықтық кодтары таратылатын хабарламаның қателіктерін түзеу үшін қолданылады. Олардың кеңейіп орналастырылғандары мына кодтарды қабылдайды: Хэмминга, циклді және итерактивті. Мұндай кодтар белгілі бір ережелерге сүйеніп құрылады. Алдымен бақылау символдары үшін m, ақпараттық символдар үшін k айқындалады. Кодтық комбинацияда ақпараттық символдарға бақылау толықтырылады. Үнемі жұп деңгейлі мысалға 1, 2, 4, 8 орындарында орналасады. Тексерілген таблицаны қолдана отырып 0 немесе 1 бақылау символының мәнін өсіреді. Кодтық комбинация қабылдау кезінде қателерді нақтылықты тексеру көмегімен орналастырады және түзетеді. Циклдық дегеніміз барлық комбинацияларды циклдың қосымша шартымен байланыстыратын топтық код. Циклдық код та Хэмминга коды сияқты ақпараттық және бақылау символдарды әрқашан нақты орынға орналастыратын, қателіктерді оңай түзетуге мүмкіндік беретін код. Келешек көзқарас тұрғысынан қарасақ аппаратуралық жүзеге асыру БЧХ (Боуза-Чаудхури-Хотвингема) кодына негізделеді.