Арман -пв баспасы

131
Үйде­орында
Ш.Құ сай ынов тың адам ана то мия сын, пси хо ло гия сын (тә ні мен жа-
нын) кә сі би дең гей де бі луі де оның ше бер жа зу шы-дра ма тург бо луы на се бе-
бін ти гіз ді. Осы ны дә лел деп, дис кус сив ті эс се жаз.
«То­ми­рис»­пьеса­сы
Кі реуке де ген пар сы ның,
Қа нын әзір төк кем жоқ.
Ұлым ның ке гін ала мын,
От бо лып мен жа на мын.
Ме ді бай Әбі л лы
То­ми­рис­де­ген­кім?
Біз дің дәу ірі міз ге дей ін гі VІ ға сыр да ата-ба ба ла ры мыз дың ме ке ні ұлы сақ 
да ла сын би ле ген Тұ мар пат шайым дү ниежү зі не грек та рих шы сы Ге ро дот тың 
«Та рих» деген кі та бы не гі зін де То ми рис де ген ат пен та ныл ған. Себебі Геродот 
сақ тың Тұ мар де ген сө зін «То ми рис» деп жазған.
Ша хи мар ден Қа би де нұлы шығарма атауын осы әлем дік нұс қа сы бой ын ша 
ал ған. Шы ғар ма дағы Кир пат ша ға құ пия жол мен ба ра тын «Шұ ғы ла» – ой дан 
алын ған есім. Бұл – То ми рис тің екін ші аты емес.
Қа зақ қыз да ры ның ба тыр лық жо лы осы То ми рис-Тұ мар ха ным нан бас-
тау ала ды. Шы ғар ма ның не гіз гі сю же ті біз дің дәу ірі міз ге дей ін гі 530-жыл дар 
ша ма сын да өмір сүр ген, біз дің ар ғы те гі міз – сақ тар дың пат ша сы То ми рис тің 
қа зір гі өмір сү ріп отыр ған же рі міз ді жау қо лы нан қор ғап қал ған ерен ер лі-
гі не бай ла ныс ты өр би ді. То ми рис «Төрт құ бы ла ның тұ тас би леу ші сі» атан ған, 
«же ңі лу ді біл мей тін» пар сы пат ша сы Кир дің шап қын шы лы ғы нан көш пен-
ді лер да ла сын қор ғап қа на қой май ды, оның әс ке рін тү гел ге жу ық тал қан дап, 
Кир дің ба сын өз қо лы мен қан ға ба ты ра ды.
Пьеса да Кирді өз елі «пат ша лар дың пат ша сы – ұлы Кир» деп атай ды. Кел ген 
ел ші лер ге де со лай атау ды талап ете ді. Ав тор «мас сақ» деп ал ған біз ге та ныс «мас-
са гет» – сақ тай па сы ның ба ла ма сы, яғ ни сақ-мас са гет де ген ұғым ды бе ре ді. Мас-
са гет тер (гр. massagetaі) – ежел гі грек ав тор ла ры ның де рек те рі бо й ын ша Кас пий 
мен Арал те ңі зі ара лы ғын ме кен де ген тай па лар то бы ның ор тақ атауы. Ға лым дар-
дың кей бі реуі мас са гет атауы «masyo» – «ба лық» де ген сөз ден шық қан, сон дық тан 
«ба лық же гіш тер» де ген ұғым ды біл ді ре ді деп жо ра мал да са, екін ші ле рі «мас», 
«са ка» жә не «та» де ген сөз дер ден құ ра лып, «ұлы сақ (скиф) ор да сы» де ген ма ғы-
на ны біл ді ре ді дей ді. Ен ді бі реу ле рі «ма за – гет тер», «ұлы гет тер» деп тү сін ді ре ді. 
Осы лар дың іші нен ав тор «ұлы сақ ор да сы» де ген ма ғы на ны ал ған.
То­ми­рис­ту­ра­лы­не­бі­ле­сің­дер?
То ми рис – пар сы пат ша сы Кир дің ке сіл ген ба сын қан ға ба ты рып, әс ке рін 
тас-тал қан ету ар қы лы аты аңыз ға ай нал ған та ри хи тұл ға. Ақы лы на көр кі сай 
ал ғыр да ер жү рек әй ел ежел гі сақ тай па сы ның би леу ші сі ре тін де Ор та Азия 

жүктеу/скачать 3.91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: