Əбілқасым А.Ғ., Қалымбетова Э.К

28 
шеңбері осындай қатынастардың критерийлеріне сүйене отырып, одан əрі кеңейе түсті. Өзара 
тəуелді қарым қатынас кезінде [1]: 
- Қарым-қатынастың пайда алып келмейтіні туралы объективті дəлелдер болса да, өзара 
тəуелді серіктес оларды бұзу үшін ешқандай қадамдар жасамайды. 
- Өзара тəуелді адам шындықты басқа адамдардан жасыру үшін өзіне жəне серіктесіне 
сылтаулар іздейді. 
- Қарым-қатынастың бұзылуы немесе өзгеруі туралы ой келген кезде, өзара тəуелді 
адамда қорқыныш сезімі пайда болып, серіктесіне одан да күштірек жабысады. 
- Қарым-қатынасты өзгертуге тырысқанда, өзара тəуелді адам қатты алаңдаушылық, 
түсініспеушілік, жалғыздықты сезінеді, бұл жағдайды тек деструктивті мінез-құлықтың ескі 
үлгілерін қалпына келтіру арқылы ғана жоюға болады. 
Тəуелді қарым қатынастағы адамдарға тəн: 
- Кейбір адамдар алкогольді немесе есірткіні қолданатын сияқты өзара тəуелді адамдар 
дəл солай қарым-қатынасты қолданады. Олар басқа адамға тəуелді болады, олардан тəуелсіз 
өмір сүре алмайды деп сенеді. 
- Барлық назарын серіктестің мінез-құлқы мен жағдайына аударады [6]. 
- Əрқашан басқаларға жақсы əсер қалдыруға тырысады, осылайша басқа адамдардың 
қабылдауын басқаруға тырысады. Өзара тəуелді адамдар əрқашан басқаларға ұнағысы келеді. 
- Өзара тəуелді адамдар өз көзқарастары мен пікірлерін қорғамайды. Өзінің меншікті 
көзқарасына, қабылдауына, сезімдеріне жəне нанымдарына сенбейді. 
- Олар өздерінің психологиялық шекараларын анықтай алмайды, басқа адамдардың 
проблемаларын өздерінікі ретінде қабылдауға бейім. 
- Басқа адамдарға қажет болуға тырысады. Олар басқа адамдарды басқара алады. 
- Зардап шегуші, жəбірленуші рөлін ойнайды. Негізінде олар зардап шегеді, бірақ 
төзбейтін жағдайлардың барлығына шыдайды, себебі олар осылай істеу керек деп санайды. 
- Өзінің шынайы сезімдерін түсінбейді [4]. 
Олар өз өмірлерін пайдасыз деп санайды, өздері үшін өмір сүре алмайды. Сонымен, өзара 
тəуелді адамның мінез – құлқы-бұл қандай да бір себептермен өзіне қамқорлық жасай 
алмайтын адамға қамқорлық жасау арқылы олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру болып 
табылатын нəтижесіз бейімделудің бір түрі. Адамның бойында құтқарушы рөлі дамып келе 
жатқанда, өзара тəуелді адам өзінің қажеттіліктері мен тілектерін ұмыта бастайды. Өзара 
тəуелді қарым-қатынастар мен осыған сəйкес өмір салты адамға айтарлықтай қиындықтар мен 
азап əкелетіндіктен, психологтар өзара тəуелділіктен айығуға көмектесетін жеке жəне топтық 
терапиялар ұсынады [5]. 
Решетников психологиялық аумақтардың өзара əрекеттесуі жəне тəуелділіктің 
"жасушалық құрылымы" тұжырымдамасын қолдана отырып, өзара тəуелді қатынастардың 4 
түрін анықтайды [7]. 
1. Өз егемендігінен бас тарту жəне серіктес аумағында өзінің психологиялық аумағының 
сіңісіп, жоғалуы арқылы болатын махаббат. 
Өз егемендігінен бас тартқан адам серіктестің мүдделерінде өмір сүреді. Ол өзінің 
көзқарастарын, талғамдарын, құндылықтар жүйесін біріктіреді, яғни оларды сын мен түсінусіз 
игереді. Ол сондай-ақ серіктесінен өзі туралы идеялар жүйесін қабылдайды. 
Бұл жағдайда серіктес ата-ана рөлін атқарады, оның қарым-қатынасы бос қабықты 
толтырады. Өзінің «Супер эго»-сының тираниясы серіктесті толығымен көшіретін Ішкі 
контроллердің жаңадан енгізілген бейнесінің алдында азаяды. 
Өз өмірі үшін жауапкершілік толығымен маңызды басқа адамға өтеді. Онымен бірге 
адам өз қалауынан, мақсаттарынан, ұмтылыстарынан бас тартады. Серіктес ол адамды 
тіршілік ету ортасы ретінде, барлық қажетті нəрсенің көзі ретінде, өмір сүру тəсілі ретінде 
пайдаланылады [8]. 
2. Серіктестің психологиялық аумағын иелену арқылы, оның егемендігінен айыру 
арқылы болатын махаббат. 

29 
Бұл жағдайда ата-ананың рөлін махаббат пен қанағаттануды іздеуші атқарады. Бұл 
бейне махаббат пен қамқорлық туралы эклектикалық идеялардан тұрады жəне кейде бір-
бірімен үйлеспейді. 
Бұл жағдайда адамның мінез-құлқы оның «Супер-Эго»-сы арқылы бақыланады жəне 
бақылаушы қамқоршы рөлін ол идеалды түрде орындаған кезде ғана қанағаттандырылады.
Серіктестің өмірі үшін жауапкершілік толығымен қабылданады. Өз қалауы, мақсаттары, 
ұмтылыстары серіктес үшін олардың пайдалылығы призмасы арқылы ғана жүзеге асырылады. 
Соңғысы оны балаға қатысты сияқты басқарады жəне басқарады. Серіктестің кез-келген 
тəуелсіздігі қауіпті, өйткені ол қалыптасқан «Эго»-ны жойып жіберуі мүмкін. Өзі туралы 
идеялардың осы жүйесін растау үшін серіктес өзінің барлық мінез-құлқымен осындай 
бақылау, тəрбие жəне қамқорлық қажеттілігін негіздеп, қамқор баланың рөлін атқарады. 
3. Махаббат объектісінің психологиялық аумағын абсолютті иелену жəне жою арқылы 
болатын махаббат. Бұл нұсқада адам екі жолмен əрекет ете алады. 
 Өзінің «Эго»-сын толтырғысы келетіндіктен, ол бұл тілекті серіктеске бағыттайды. 
Өзінің бос орнын толтыруға тырысудың орнына, серіктесті өзінің идеалды «Эго»-сы туралы 
өз идеяларымен толтыра бастайды. Бірақ серіктестің эго құрылымы бос емес. Сондықтан 
серіктесте өзін көруге мүмкіндік алу үшін оны жойып, босату керек. Ол мұны қатал жəне 
қатыгездікпен немесе біртіндеп жəне манипулятивті түрде жасай алады. Бұл əдіс сіңу арқылы 
махаббаттың экстремалды көрінісі болуы мүмкін, яғни серіктес жұтылып қана қоймай, 
сонымен бірге жойылады. 
 Адам енді өзінің «Эго»-сын толтыра алмайды, тіпті өзінің идеалды Эгосын серіктес 
ретінде құра алмайды. Ол тек қиратуға, яғни бір кездері өзіне жасалған нəрсені жасауға ғана 
қабілетті. Оны жою арқылы ол біршама қанағат сезімін сезінеді, өйткені серіктестің жойылған 
тұлғасы барлық айқын куəландырады: біріншіден, ол мұндай азапты бастан кешірген жалғыз 
адам емес, екіншіден, ол күшке ие жəне, демек, қоршаған ортаны басқара алады, үшіншіден, 
серіктесті бұзады, бірақ сонымен бірге оны жанында ұстай отырып, ол өзін күшті, тəуелсіз 
жəне маңызды адам ретінде түсінеді, өйткені серіктес оған мойынсұнуды жəне өзінің 
кішіпейілділігі мен сүйіспеншілігін көрсетуді жалғастырады. 
4. Маңызды басқа адамға рефлексия арқылы болатын махаббат. 
Өзінің əл-ауқатының жауапкершілігі серіктеске жүктеледі. Оған белгілі бір мінез-құлық 
тағайындалады, бұл оның махаббатымен, көзқарасымен күйреген «Эго»-ны толтыруды 
қамтамасыз етеді. Маңызды басқа адам идеалды «Эго» стандарттарына сəйкес келетін 
адаммен не істейтінін əр түрлі жолмен көрсетуі керек [9, 157 б]. 
Отбасылық мəселелер 

жүктеу/скачать 6.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: