Аударманың Өзекті мәселелері алматы, 2015
Қоғамдық-саяси еңбектерді аудару тәжірибесінен
жүктеу/скачать 2.17 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4.1.3 Қоғамдық-саяси еңбектерді аудару тәжірибесінен
Бұл саладағы аударма ісіне байланысты тәжірибені сөз етпес бұрын өткен ғасырдағы, нақтылап айтқанда, кеңестік дәуірдегі тарихымызға біраз көз жүгіртуге тура келеді. 1918 жылдың 8 қазанында, яғни төңкеріс жасап, билік басына келген Кеңес өкіметінің екінші жылында РСФСР Халық комиссариатының Ұлттар ісі жөніндегі қырғыз (қазақ) бөлімі Ордада баспа бөлімі мен аударма бөлімін құру туралы шешім қабылдады. Бұл құрылымдарға орыс тілінен қазақ тіліне кітапшалар, үндеухаттар, ұрандар аудару жұмысы жүктелді. Қазақ өлкесіндегі полиграфия базасының әлсіздігінен, ұлттық кадрлардан шыққан редакторлардың, аудармашылардың, полиграфистердің, жалпы баспагерлердің жетіспеушілігінен қазақ тіліндегі әдебиеттер алғашқы кезде Мәскеуде, Қазанда, Ташкентте басылды. Ал Қазақстанда баспа ісі 1920-жылдардың бас кезінде дами бастады. Орынбор қаласында Сәкен Сейфуллиннің, Бейімбет Майлиннің, Шолпан Иманбаеваның, Мұхтар Әуезовтің, Сәбит Мұқановтың, Ілияс Жансүгіровтің, Ғабит Мүсіреповтің, Жақан Сыздықовтың алғашқы кітаптары жарық көрді. 1924 жылы 23-31 мамырда өткен РКП(б) XШ съезі қабылдаған қарарлар мен қаулыларға ұлт баспасөзі және оны өркендету жайлы арнаулы тармақтар енгізілді. Мысалы, осы құжаттың 11-тармағында «Ұлт республикалары баспасөзінің жергілікті халықтың тіліне көшуін аяқтау, ұлт баспасөзінің таралымын көбейтуге жету... баспа саласында ұлттық баспалардың бәрі негізінен алғанда орыс тілінен басқа тілдерде кітап басып шығаруға көшуіне жету қажет...» деген нұсқаулар бар. Сөйтіп, 1920-жылдардан бастап саяси әдебиетті аудару ісі жүйелі, жоспарлы түрде жолға қойылды деуге болады. Марксизм- ленинизм классиктері Карл Маркс пен Фридрих Энгельстің, Владимир Ильич Ленин мен Иосиф Виссарионович Сталиннің еңбектерін, партия мен үкіметтің қаулы-қарарларын қазақ тіліне аудару ісін бір жерге жинақтау, оны дұрыс ұйымдастыру мақсатында Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық Комитеті жанындағы Партия тарихы институты құрылды. Сөйтіп бұдан кейінгі жылдары пролетариат көсемі В.И. Ленин шығармаларының 258 45 томы, содан кейін 55 томдық толық жинағы, И.В. Сталиннің еңбектері, СОКП Орталық Комитетінің Бас хатшысы Л.И. Брежневтің сөйлеген сөздері мен баяндамалары «Ленин жолымен» деген атпен 9 том болып қазақ тілінде жарық көрді. Сондай- ақ Коммунистік партияның Бағдарламасы мен Жарғысы, съезд материалдары, мемлекет және қоғам қайраткерлерінің, көрнекті қолбасшылардың мемуарлары және т.б. материалдар қазақ тіліне аударылып шығып тұрды. Замана ағымымен бұл кітаптарға деген көзқарас қазіргі кезде басқаша сипат алып отыр. Қалай дегенмен де мұның өзі мемлекет пен халық тарихының белгілі бір кезеңіне жатады. Сондықтан оны ұмытуға болмайды. Бір айта кететін жайт, 1960 жылдарға дейінгі аударма мен қазіргі аударманың сапасында және терминдер қолдану тұрғысынан алғанда елеулі айырмашылық бар. Бірер мысал келтірейік. «Дети обоего пола» деген сөйлем бір кезде «Еркек-әйел балалар» деп аударылған (В.И. Ленин. Шығармалары, 29-том, 120-121-беттер. 1960 жылы шыққан). Сол кезеңде үгіт-насихат құралы ретінде жарық көрген саяси оқулықтардың бірінде «масса вопросов» деген сөз тіркесін «сұрақтар бұқарасы» деп, «когда дело пущено на самотек» деген сөйлемді «іс самотекке ұшыраған жерде» деп аударған кісілер де болған. Ал қазіргі кезде мұндай аударманың кездеспейтіні хақ. Өйткені сауатты жандар көбейді, ой-өріс кеңейді, жан-жақты білім алған жастар жетілді. Сол бір кезеңдерде саяси сауаты, білімі жеткілікті аудармашылар көп бола қоймаса да қоғамдық-саяси әдебиеттер жиі аударылатын. Аударманың аты аударма. Ол жетіле береді, сапасы барған сайын жақсара түседі. Сондықтан сол кездегі аударманың дәреже- деңгейін біршама анықтау мақсатында бірнеше мысал келтірелік. Түпнұсқаны түсінбей қате аударылғандықтан, мағынасы өзгеріп кеткен немесе орашолақ, шұбалаңқы болып шыққан сөйлемдерге талдау жасап көрелік. Бұл мысалдар «қырғи-қабақ соғыс» («холодная война») дәуірінде Мәскеуде шыққан «Секреты секретных служб» деген кітаптан алынған: 1. «Мадридский корреспондент Пренса Латины» деген сөйлем аударған кезде «Мадрид тілшісі Пренса Латина» болып шыққан. Бұл жерде әңгіме әлемдегі аса ірі агенттіктердің бірі – Пренса Латина агенттігінің Мадридтегі тілшісі жайында болып отыр. 259 Ендеше бұл сөйлем «Пренса Латинаның Мадридтегі тілшісі» немесе «Пренса Латинаның мадридтік тілшісі» деп аударылуы жүктеу/скачать 2.17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|