Қазақстан Респбликасы білім және ғылым министрлігі
Ерте балалық шақтағы аутизм синдромы бар балалармен жұмыс жүргізудің ерекшеліктері
жүктеу/скачать 69.81 Kb.
|
| 1.2Ерте балалық шақтағы аутизм синдромы бар балалармен жұмыс жүргізудің ерекшеліктері
Жас ұрпақ тәрбиесі – адамзаттың мәңгілік тақырыбы. Ұлттың бүгіні де, болашағы да білімді ұрпаққа байланысты. Бүгін біз ғасырлар тоғысында өмір сүріп жатырмыз. Егеменді еліміздің келешегі дені сау, тұғыры биік тұлға болуы ортақ міндет. Орыс әдебиетінің сыншысы «Жас бала – бүршік жарған жас өсімдік, ал мұғалім жаңа күтуші еді» дейді. Белинскийдің айтуынша, біздің ұстаздар мен жас ұрпақтың тәрбиесі маңызды рөл атқарады. Бала тәрбиелеу әркімнің өз ісі. Отбасының да, балабақшаның да, мектептің де мақсаты бір – заманауи ұрпақ тәрбиелеу. Біз он екі мүшеден тұратын салауатты, дені сау және өнегелі ұрпақты тәрбиелеуге келгенде осы тіркестерді насихаттаймыз. Бірақ бүгінгі біз айтып отырған тақырып бұл балалардан мүлде бөлек. Онда ХХІ ғасырдың індетіне айналған аутизм, яғни аутизммен ауыратын балалар мен балалармен жұмыс істеу ерекшеліктеріне тоқталмақ. 1943 жылы доктор Л. Каннер алғаш рет балалық шақтағы аутизмді психологиялық дамудың жеке бұзылуы ретінде ажыратады. Ол бала дамуының ерекше түрін сипаттады, оны ерте балалық аутизм (Кеннер синдромы) деп атады, оның негізгі түрлері: -басқалармен эмоционалды қарым-қатынас орнатудағы үлкен қиындықтар -мінез-құлықтың қайталанатын, біртекті түрлерін үнемі қайталауға тырысу; - белгілі бір объектілермен жұмыс істеуге берік міндеттеме; -тілде сөйлеу қабілетіне қарамастан адамдармен қарым-қатынаста сөйлеудің болмауы (мутизм) немесе сөйлеуді қолданбау; - басқа салаларда жақсы танымдық қабілеттер; Бұл бұзылулар 2,5 жаста-ақ байқалады, дейді доктор Л.Кеннер. Осы уақытқа дейін әртүрлі елдерде аутизм туралы зерттеулер жүргізілді. Балалық аутизмнің пайда болуы мен ерекшеліктері туралы әртүрлі ғылыми болжамдар мен пікірлер бар. Соңғы мәліметтер бойынша, әлем бойынша ауруды жұқтырғандар саны 65 миллионнан асты. Атап айтқанда, елімізде мұндай диагнозбен мыңнан астам адам есепте тұр. Ақпарат көздеріне сүйенсек, соңғы он бір жылда аутизммен ауыратын балалардың саны 20 есеге өскен, яғни әрбір елуінші бала осы дертпен дүниеге келеді. Аутизм қыздарға қарағанда ұлдарда жиі кездеседі. Психолог О.С.Никольскаяның пікірінше, аутистикалық дамудың бұрмалануы «қабылдаудың күрделі формалары, қозғалыстағы икемділік, көп нәрсені сөйлеп, түсіну қабілеті, тіпті кездейсоқ байқалған кезде де бала өз мүмкіндіктерін іске асыруға тырыспайды. шынайы өмір, басқалармен өзара әрекеттесу.Қалыпты даму жолы жай ғана бұзылмайды немесе бәсеңдемейді, ол қатты бұрмаланып, басқа жаққа кетеді» (О.С. Никольская 1997). Аутизммен ауыратын балалардың негізгі проблемаларының бірі - олардың әртүрлі әлеуметтік әрекеттерден алынған ақпарат пен дағдыларды теңгерімді түрде пайдалана алмауы. Сонымен қатар, егер аутистік өзіндік бұзылулар баланың жасына қарай тегістей бастаса, онда әлеуметтік қарым-қатынастардың бұзылуы, оның икемсіздігі, жағдайды түсінбеушілік, еркін мінез-құлық пен белсенділіктің жоғары деңгейі байқалады. (О.С. Никольская 1998, 2005). АҚШ пен Батыс Еуропа елдерінде аутизммен ауыратын балаларға ерекше қамқорлық өткен ғасырдың 60-70 жылдарында басталды. Еуропадағы аутизммен ауыратын балаларға арналған алғашқы мектеп 1920 жылы Данияда ашылды. Осылайша, кейбір жекеменшік мекемелер аутизммен ауыратын балалармен жұмыс істей бастады, бірақ ол кезде бала тәрбиесін оқыту мен түзетудің нақты ғылыми-әдістемелік негізі жоқ еді. Бүгінгі таңда арнайы педагогикада аутизмді оқытудың заманауи әдістері қарқынды дамып келеді. Оқытудың дәстүрлі және дәстүрлі емес инновациялық әдістері әртүрлі. Әрине, оның барлық тиімділігі мен тиімділігі пайдаланушының оны жүйелі түрде ұйымдастырып, пайдалана білуінде. Сондықтан төменде біз осы әдістердің негізгілеріне қысқаша тоқталғымыз келеді. Әлемдік тәжірибе бойынша ең тиімді әдіс – ABA-терапия. ABA-терапия - Қолданбалы мінез-құлық талдауы, қазақ тіліне аударылған (Applied Behavior Analysis) адам мінез-құлқының жалпы заңдылықтары туралы ілімдер мен оқытуға негізделген. Бұл әдісті алғаш рет 1963 жылы Лос-Анджелесте доктор Ивар Ловаас қолданған. ABA осы заңдарды мінез-құлық терапиясы арқылы оң мінез-құлық белгілерін арттыру және қауіпті және проблемалық мінез-құлықтарды азайту үшін пайдаланады. Сонымен қатар, ABA терапиясы сөйлеу және коммуникация дағдыларын, зейін мен есте сақтау және академиялық дағдыларды дамытуға көмектеседі. ABA-терапия аутизмді емдеудің ғылыми негізі бар ең жақсы әдіс деп саналатын әртүрлі әдістерді қамтиды. Дамуында бұзылыстарды бар балаларды қалпына келтіру,және компенсациялау бойынша медициналық, психологиялық және тәрбиелік шараларды ғылыми негіздеу үшін медициналық-психологиялық талдау және ақау құрылымын және оның себептерін нақтылау қажет. оның патофизиологиялық механизмдері, ақаудың пайда болу уақыты, оның ауырлық дәрежесі, бұзылыстың сипаты мен баланың даму ерекшеліктері. Дамудың бұзылыстары бар маңызды кезеңдерінде ми әртүрлі қолайсыз факторларға өте сезімтал, ал негізгі «функционалдық ансамбльдер» қалыптасқан кезде жүйке жүйесі тез ажыратылады. 3-тен 10 аптаға дейінгі даму кезеңінде ұрықтың жанама әсерлері жүйке жүйесіне қатты зақым келтіруі мүмкін. Егер бұзылу дамудың кейінгі кезеңдерінде орын алса, ақаудың ауырлығы әртүрлі болуы мүмкін: ауыр дисфункциядан немесе толық емес дамудан дамудың шамалы кешігуіне дейін. Аномалиялар жатырішілік, босанғаннан кейінгі даму кезінде немесе тұқым қуалайтын факторлардың әсерінен пайда болады. Аномалиялар мен даму бұзылыстарының себептеріне байланысты ауытқулар туа біткен және жүре пайда болған болып бөлінеді. Ақаулар мен даму бұзылыстарының себептері әртүрлі. Бұл факторлардан басқа кейбір химиялық заттар мен радиоактивті сәулелену рөл атқарады. Токсоплазмоз – жүйке жүйесінің, есту, көру және физикалық және психикалық дамудың ең ауыр зақымдануы. Зерттеушілер бала бойындағы физикалық немесе ақыл-ой кемістігінің белгілерін анықтаған соң, түзету жұмыстарының мазмұнын түзетуге, сөйлеу тілін, зейінін дамытуға, деңгейіне қарай күнделікті іс-әрекетті жоспарлауға көңіл бөлу керек деп есептеймін. . Түзету тапсырмалары балалардың оқуының қиындығына қарай 3 кезеңге топтастырылды. 1. Жеңіл деңгейлі ойындарда мүмкіндігі шектеулі балалардың моторикасын жетілдіруге ерекше көңіл бөлінеді. 2. Орта деңгейлі ойындар. Ойынның мазмұны қазақ спорты (асық, бөшке, т.б.) және балалардың ақыл-ой және ауызша тілін, есте сақтау қабілетін адамгершілікке тәрбиелеумен күрделенді. 3. Жоғары деңгейдегі ойындар. Қазақтың ұлттық ойындарымен қатар спорттық тренажерлармен ойындар ұйымдастырылады. жүктеу/скачать 69.81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|