Қазақстан республикасы ауыл шаруашылығы министрлігі
Ара зиянкестері мен жыртқыштары
жүктеу/скачать 6.32 Mb.
|
| 7.2 Ара зиянкестері мен жыртқыштары
Бал араларының зиянкестері мен жыртқыштары көп: кейбіреулері араларды жояды; басқалары - балды, балтозаңды, балауызды, ара ұясының ағаш бөліктерін жейді немесе зақымдайды; үшіншілері - ара шаруашылығының қорек базасын бұзады. Олардың барлығы ара шаруашылығына үлкен зиян келтіреді. Аралардың зиянкестері мен жыртқыштары белгілі бір түрлерге бөлінеді: - кенелер. Ара ұяларында мекендейтін кенелердің 160-қа жуық түрі белгілі. Аралар қауымдарына қоныстанған олар балтозаңмен, балмен, мәйіттермен және органикалық қалдықтармен қоректенеді, бал ұяшықтарына, балға, араларға түседі. Кенелермен немесе олардың қалдықтарымен ластанған бал мен балтозаң адамдар үшін қауіпті болуы мүмкін. Күресу шаралары негізінен ұялардағы, омарталардағы және қыстаулардағы тазалықты сақтаудан тұрады; - шаяндар. 600-ге жуық түрі белгілі, олар ара ұяларының шатырының астында өмір сүреді, араларды шағады. Бал араларының ұяларында шаяндар ұя шатырларының астынан табылды, сондықтан шаяндар табылған жерлерде ұяларды тексеру сақтықпен жүргізілуі керек. Олар адамдар үшін қауіпті, балаларда өлім жағдайлары белгілі; – бүйілер немесе бұзаубас - буынаяқтылар, мөлшері 10-15-тен 50-70 мм-ге дейін қоңыр-сары, құмды-сары, тері түсті немесе қою түсті. 600-ге жуық түрі белгілі. Ұяға енген кезде көптеген араларды жоюы мүмкін. Түнде ойық арқылы еніп, іші қатты толып кеткендіктен ұядан шыға алмайды. Бүйілердің шабуылына жол бермеу үшін араларды саңылаусыз ұяларда ұстау керек, тіректерге орналастыру, аралар ұяға қайтып оралған кезде кешке кіретін ойықты тарылту немесе тосқауыл қою керек; - жалған шаяндар - 4 мм-ге дейін кішкентай өрмекшітәрізділер. 1300-ге жуық түрі белгілі, оның ішінде Еуропа аумағында-20. Ара ұяларында олар қақпақтың астында, қабырғаларда, кәрездерде және түбінде кездеседі. Олар ара дернәсілдеріне шабуыл жасауы мүмкін. Арнайы қорғау шаралары қажет емес; - өрмекшілер. 20 мыңнан астам түрі белгілі. Гүлдегі араларға шабуыл жасайды, гемолимфаны сорады немесе тік торлармен ұстайды. Күресу шаралары негізінен омарталардағы аулағыш торларды жоюдан тұрады; - қырықаяқтар - құрлықтағы буынаяқтылар. 9 мыңға жуық түрі белгілі. Бұл буынаяқтылар түнде тіршілік етеді, ал күндіз құлаған жапырақтардың астында, ойпаңдарда, қураған ағаштардың қабығының астында, т.б.жерлерде болады. Олар таңбалау алдында төлге шабуыл жасап, ара дернәсілдерін жояды. Күресу шаралары: араларды саңылаусыз пайдалануға жарамды ұяларда ұстайды, қырықаяқтардың мекендеу орындарында түнде ұялардағы жазғы ойықтарды тарылтады; - қылшық құйрық - ұзын денесі қабыршақпен жабылған, құрсақ ұшында 3 құйрықты жіпшелері бар, қанатсыз ұсақ жәндіктер. Бұрынғы КСРО фаунасында бес түрі белгілі болды, оның ішінде қант күміс балығы омарта шаруашылығына қауіпті. Олар жартастарда, құмырсқа илеуінде тұрады, кейбір түрлері қорек-түлік қоймаларында кездеседі. Олар балмен қоректенеді және аралардың басқа ауруларының қоздырғыштарының тасымалдаушысы болып табылады; - инеліктер-екі жұп үлкен қанаттары, үлкен басы, тар іші бар үлкен жәндіктер. Біздің елде 200-ге жуық түрі белгілі. Ересек жәндіктер араларды артқы жағынан ұстап, өлтіреді. Инеліктер жаппай пайда болған кезде ара шаруашылығына қысқа мерзімді, бірақ айтарлықтай зиян келтіреді. Олар кейде ара қауымдарындағы аралардың 30% - на дейін жояды. Ұрықтану үшін ұшатын аналықардың өлуі жиі кездеседі. Көбінесе инеліктер су объектілеріне барған кезде араларға шабуыл жасайды. Күресу шаралары: инеліктердің жаппай жазы кезінде омартаны су қоймаларынан алыс басқа жерге ауыстырады, омарталарға су науасы орнатылады; – тарақандар-жалпақ денелі жәндіктер, басы төмен бағытталған және ішінара немесе толығымен пронотуммен (переднеспинка) жабылған. Жәндіктер түнде белсенді. Аралардың ұяларында: прусак, қара тарақан және американдық тарақан кездеседі. Жылы мезгілде тұрғын үй-жайлардан тарақандар органикалық қалдықтармен, балмен және балтозаңмен қоректеніп, мамырдан тамызға дейін өмір сүретін бал және балауыз қоймаларына ауыса алады. Көбінесе тарақандар жұмыртқа капсуласын салатын әлсіз аралар колонияларында орналасады. Тарақандар қорек пен жем өнімдерін секрецияларымен жояды және ластайды, қоздырғыштарды тасымалдай алады. Күресу шаралары: аралар жетпейтін жерлерде отта күйдірілген бораның үш бөлігінен, қанттың бір бөлігінен және бидай крахмалының бір бөлігінен тұратын жемдер, бор қышқылының ерітіндісіне малынған крекер мен печенье (бір стақан суға екі шай қасық) қойылады; - дәуіттер. Гүлдердегі араларды ұстап, оларды жейді; - айырқұйрықтар (уховертки). Олар оқшаулағыш материалдағы ұяларда, ойықтарда, кәрездерде орналасады. Олар бал, балтозаң жейді, кәрездерді зақымдайды және ластайды, әлсіз аралар мен ұрпаққа шабуыл жасайды, жұқпалы және инвазиялық аурулардың қоздырғыштарын таратуы мүмкін; - пішенқоректілер. Жіп тәрізді мұрттары бар өте кішкентай (1-5 мм) жәндіктер. Жыл бойы олар бірнеше ұрпақ береді. Шиттер құстардың ұяларында, ескі қағаздарда, жәндіктер коллекцияларында және гербарийлерде кездеседі. Балтозаңдарды бұзады. Алдын алу: тазалықты сақтау, ұядағы ылғалдың және көгерудің алдын алу; - қандалалар (жыртқыштар). Лас жыртқыш ұядағы араларға шабуыл жасайды, сақиналы жыртқыш араларды гүлдерде, ойықтың жанында күтеді, ұяға сирек түседі. Олжасын ұстап алған қандалалар бүйірге қарай жылжып, гемолимфаны сорып алады; – жасанды ұры (притворяшка-вор). Бұл тұқымдасқа 450-ден астам түрі жатады, оның 27-сі өсімдік және жануарлар тектес қорлардың зиянкестері ретінде белгілі. Ұяларда ересек қоңыздар мен дернәсілдер аралардың өлекселерімен, өлген төлдерімен, батозаңмен және балауызбен қоректенеді, бал ұяларын бұзады, ұяның қабырғаларын және оқшаулағыш материалды зақымдайды; қоймаларда сақталған кәрездердегі балтозаңды жейді, балауызды жейді және кәрезді бүлдіреді. Сыртқы тексеру кезінде бұзылу кішкентай балауыз көбелектің өтуіне ұқсайды, бірақ өрмек жіптері мен нәжістердің болмауымен ерекшеленеді. Дернәсілдерден ара септицемиясының қоздырғышы бөлініп алынды. Алдын алу: аралардың күшті тұқымдастарын ұстау. Оқшаулағыш материал құрғақ болуы керек, ұяшықтарды таза ұстау, бал ұялары бар қоймаларды желдету; - жасанды қарақшы (притворяшка-грабитель) Биологиялық ерекшеліктері бойынша жасанды ұрыға өте жақын, бірақ алдыңғы арқа жағында сары түсті екі киіз жастықтың болуымен ерекшеленеді. Араларға бірдей зиян келтіреді. Алдын алу шаралары да жасанды ұрымен бірдей. - Ветчина тері жегіші (ветчинный кожеед). Бұл ұзартылған сопақ денесі бар қоңыздар, көбінесе түктермен жабылған, сирек қабыршақпен жабылған. Олар аралардың ұяларында көптеп кездеседі. Ветчина тері жегішінің ұзындығы 7-8 мм. Кәрез қоймаларында қоңыздар мен дернәсілдері балтозаңдарды жейді, бал ұяларын бұзады; ұяларда балтозаңмен, піллә қалдықтарымен, өлі аралармен, тасталған қуыршақтармен, ара дернәсілдерімен қоректенеді. Тері жегіштердің бал ұясын бұзуы балауыз көбелегі тудыратын бұзылулардан, өрмекшінің торының болмауынан ерекшеленеді. Ауру ара отбасыларынан ауысатын қоңыздар жұқпалы аурудың көзі бола алады. Күресу шаралары балауыз көбелегімен бірдей; - шұбар шыбындар. Бұрынғы КСРО аумағында шұбар шыбындардың 55-ке жуық түрі болған. Бұл орташа өлшемді, үлкен басты қоңыздар. Қоңыздың түсі әдетте ашық, элитра түрлі-түсті көлденең жолақтарда болады. Дернәсілдер мен ересек қоңыздар — күндіз аң аулайтын жыртқыштар. Олар олжасын алдыңғы аяқтарымен ұстап алады, содан кейін оның денесінің жұмсақ бөліктерін жейді. Күресу шаралары: күшті ара отбасын ұстау, ұяны таза ұстау, араларды жақсы күтім жасауды ұйымдастыру; - жалпақ табандар (плоскотелки). 1,3-3,5 мм өлшемді жалпақ, ұзартылған денесі бар кішкентай қоңыздар. Қоңыздар мен дернәсілдер полифагты, соңғылары көбінесе жыртқыш өмір салтын жүргізеді. Әлемдік фаунада 80-ге жуық түрі белгілі. Суринамдық ұн жегіш ара өнімдерінің зиянкестері ретінде белгілі. Қоңыздар 2-3 жыл өмір сүреді, ұзақ аштыққа қабілетті. Бал араларының ұяларында олар балтозаңмен қоректенеді. Күресу шаралары: ара ұялары мен кәрездер қоймаларындағы тазалықты бақылау қажет; - жер қоңыздары. Бұл жыртқыш, полифагты, жіңішке, қозғалмалы, үлкен, қара түсті қоңыздар. Бұрынғы КСРО-ның еуропалық бөлігінде 700-ге жуық түрі белгілі. Араларды жер қоңызының үш түрі жояды: хош иісті красотель, алтын жер қоңызы, жұмсақ жер қоңызы, олар ұяға жақын араларға шабуыл жасайды, әсіресе құрғақ жылдары, басқа тамақ болмаған кезде. Бақылау шаралары: омарта аумағын тастардан, өлі ағаштардан және қоңыздар өмір сүре алатын басқа заттардан тазарту; - қаратүс қоңыз. Қоңыздар кішкентай немесе үлкен, денесі ұзын, жалпақ, қара түсті. Көптеген түрлерде артқы аяғы жоқ, қоңыздар ұшпайды. Ересек жәндіктер барлық қоректілер, кейбіреулері шөпқоректілер, дернәсілдері өсімдік тағамдарымен қоректенеді. Әлемдік фаунада 20 мың түрі белгілі. Кәрез қоймаларына зиян келтіреді. Күресу шаралары балауыз көбелектерімен бірдей; - жасырын тамақтанушылар (скрытноеды). Кішкентай қоңыздар ылғалды, қараңғы жерлерде өмір сүреді. Күзден көктемге дейін олар аралар колонияларында көп кездеседі. Қоңыздар мен дернәсілдері органикалық қалдықтармен, балтозаңмен және балмен қоректенеді. Көктемде ересек қоңыздар ұядан кетеді. Күресу шаралары: ара ұяларын қоқыстан тазарту және араларды құрғақ қыстақта ұстау; - қола қоңыздар (бронзовиктер). Бұл ашық түсті элитрасы бар үлкен қоңыздар. Олар гүлдерде кездеседі, өсімдіктердің шірнелері мен шырындарымен қоректенеді. Қола қоңыздардың 8 түрі белгілі. Көбінесе таңертең олар аралардың отбасына еніп, бал мен балтозаңды ұрлап, баспа ұяшықтарының шеттері мен қақпақтарын аяғымен зақымдайды. Браул тасымалдаушылары болуы мүмкін. Күресу шаралары: саңылауларды тек аралар өте алатындай ұяшықтары бар торлармен торлау; - торлы қанаттылар. Торлы қанаттары бар өте алуан түрлі жәндіктер. Ересек жәндіктер бұлыңғыр өмір салтын жүргізеді. Дамудың белсенді бөлігіндегі жәндіктер-жыртқыштар болып келеді, олар негізінен шіркейлермен қоректенеді. Олар араларға да шабуыл жасайды. Зардап шеккен аралар мазасызданады, өздерінен жәндіктердің дернәсілдерін алып тастауға тырысады. Әлсіреген аралар ұядан шығып, ұшу қабілетін жоғалтады, ойықтың жанында жорғалап, өледі. Күресу шаралары: әзірленбеген; - жабайы шыбындар (ктыри). Диптерлер отрядынан тараған жыртқыш, ірі немесе орташа шыбындар. Жабайы шыбындардың 5 мыңға жуық түрі анықталды. Аралардың жаулары ретінде мыналар белгілі: әшекейленген жабайы шыбын, мүйізді жабайы шыбын, қызыл лафрия және т.б. Кейбір түрлер тәулігіне 140-қа дейін араны жоя алады. Күресу шаралары: омарталарды жабайы шыбындардың жаппай өсетін жерлеріне орналастыруға болмайды; - дрозофила. Ересек жеміс шыбындары әлсіреген аралар отбасында кездеседі. Дрозофила шіріме ауруларынан өлген аралардың дернәсілдеріне жұмыртқа салады. Осы дернәсілдерден шыққан ересек жәндіктердің ішектерінде американдық шіріменің споралары кездеседі. Алдын алу: мықты дені сау ара отбасын ұстау; - түкті аралар (шмели). Олар аралар отрядына жатады. Аралардың ұяларына топырақ, бақша, мүк, тас және басқа да аралар енеді. Олар аралардың ұясына еніп, бал жейді. Алдын алу: күшті отбасыларды ұстау, саңылаудың мөлшері ара отбасының күшіне сәйкес келуі керек; - бүктелген қанатты аралар (складчатокрылые осы). Шершеннің қарапайым, шығыс және қиыр шығыс түрлері араларға қауіп төндіреді. Жәндіктер бал араларына шабуыл жасап, оларды ойық маңында, суару орнында, егістікте балшырын жинағанда жояды. Қарқынды жаз кезеңінде, әдетте жаздың екінші жартысында аралар колониялары айтарлықтай әлсірейді. Кейде шабуылға байланысты бал өсімдіктеріндегі аралардың жылдары қысқарады, олар ұяны қорғауға ауысады. Басқа бір түрі, полист арасы, дернәсілдерін тамақтандыру үшін араларды өлтіреді. Олар сондай-ақ балды ұрлайды және аурулардың тасымалдаушысы бола алады. Алдын алу шарасы: омартаға тұзақтар орнатылады (аз мөлшерде бал қосылған сумен толтырылған 1/3 бөтелке); - қазушы аралар (роющие осы). Көбінесе топыраққа ұя салатын жіңішке, түксіз немесе сәл түкті жәндіктер, аналықтары дернәсілдері үшін тесіктер қазып, оларды сал жәндіктермен немесе өрмекшілермен қамтамасыз етеді. Аралар үшін ең қауіптісі - ара филанты немесе ара қасқыры; - балауыз көбелегі. Түнгі көбелектің ұзындығы 20 мм (аталығының ұзындығы 16 мм). Аналығы 20-30 күн өмір сүреді. Аралардан бос кәрезде мен ұялардың саңылауларында ол 1500-ден 2000-ға дейін жұмыртқа салады. 8-10 күннен кейін олардан балауызбен қоректенетін құрттар дамиды. Құрттар кәрездердің ішінде қозғалыстар жасайды, оларды тормен қатайтады. Әрбір құрт 0,4 г балауызды жейді және 500 немесе одан да көп кәрез ұяшықтарын бұзады. Жыл ішінде ол 2-4 ұрпақ береді, 1 миллиард дараға дейін ұрпақ береді. Бақылау шаралары омартада жақсы оқшауланған күшті ара отбасыларын ұстау, ұяны таза ұстау болып табылады. Жоғарыда айтылғандармен қатар, бал араларының зиянкестері мен жыртқыштарына мыналар жатады: құмырсқалар, "өлі бас" көбелегі, американдық ақ көбелек, құрбақалар, бақалар, бауырымен жорғалаушылар, сұңқарлар, алтын және жасыл ара жегіштер, тоқылдақтар, торғайтәрізділер, кірпілер, қырандар, аюлар, суырлар, тышқан тәрізділер, атжалман тәрізділер, өсімдіктер. жүктеу/скачать 6.32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|