Мультимедиа құралдарын пайдалану негізінде

109
Белсенді оқыту əдістері бар, олар оқушыларды оқыту үдерісінде 
белсенді қатысушы болуға итермелейді, бұл тек қана мұғалімнен 
алған ақпаратты пассивті түрде қабылдау емес. 
Көп жағдайда кең түрде тараған оқыту əдісі бұл көрнекілі-
түсіндірмелі əдіс, мұнда белгілі бір жүйеде, көрнекі жəне қолайлы 
түрде, оңайдан қиынға білімдерді мазмұндауға негізгі көңіл 
бөлінеді. Мұғалім дайын ақпаратты əртүрлі жолдармен айтады, 
ал оқушылар бұл ақпаратты қабылдайды, түсінеді жəне ойларын-
да түйіндейді. Əрбір педагог ең бастысы керекті ақпаратты беруге 
жəне оның дұрыс қабылдауына көз жеткізу үшін, оқушыларда білік 
пен дағдылар пайда болуы үшін, мұғалім тапсырмалар жүйесімен, 
оқушылардың əрекеттерін олардың алған білімдерін жəне көрген 
тəсілдер əрекеттерін бірнеше рет жаңғыртуын ұйымдастырады. 
Мұғалім тапсырма береді, ал оқушылар оларды орындайды, ұқсас 
тапсырамаларды шығырады, яғни бірнеше рет ұқсас əрекеттерді 
жүзеге асырады. Жаңғырту мен қайталау тəсілдердің əрекеттік тап-
сырмалары мұғалімнің басты репродуктивті деп атанған əдістің 
белгісі. Түсіндірмелі – көрнекілі жəне репродуктивті əдістердің 
айырмашылықтары, олар оқушыларды біліммен сусындатады, 
дағдылар мен біліктер, негізгі ойлау операцияларын қалыптастырады, 
бірақ оқушыларда шығармашылық қабілеттері дамуына кепіл 
бермейді, жоспарлы жəне мақсатты түрде қалыптастыруға мүмкіндік 
бермейді. 
Оқушылардың əрекеттері жаңа ақпаратты қабылдау, ойлау, есте 
сақтауда мəні. 
Дəстүрлі түрде оқушыларға оқу материалдарын беру – 
үнемді тəсілдердің бірі оқушыларға білімдерді беру. Бұл əдістің 
тиімділігі көпжылдық тəжірибемен тексерілген  жəне ол барлық 
елдердегі мектептерде барлық оқыту деңгейлерінде берік орын 
алған. Бірақта бұл əдіспен шамадан тыс жəне қажетсіздіктен 
қолдануға болмайды. Басқада оқыту əдістерін қолдану керек. Бұл 
сөздерді, бірінші кезекте мультимедианы қолдану арқылы оқытуды 
айтуға болады. 
Оқу материалын беруді ұйымдастыруда, мұғалім оқушылардың 
танымдық əрекеттерінің белсендіруіне əсер етеді, бірақ бұл тікелей 
емес. Сабақта барлық оқушылардың  белсенді əрекеттері  іске 
қосылады.  Мақсатты түрде бұл əрекетке əсер ету үшін оқытудың 
белсенді əдістері бар. Əдістің аты айтып тұрғандай, жай есте сақтау 
емес, оқушылардың белсенді ақыл-ойларының əрекеті. 

110
Егер де сабақ үстінде тек ғана мұғалім жұмыс жасаса, ал 
оқушылар пассивті болса, яғни əрекетсіз, енжар, сыныптағы 
барлығына немқұрайлы қараса, онда мұндай сабақтың ешқандай 
құндылығы жоқ. 
Мультимедиа – ресурстарын қолдануда танымдық əрекет-
терінің мазмұнын қабылдауын, оқушылар тек қана жаңа білімдер 
мен дағдыларды алып қана қоймай, жəне өздерінің танымдық 
күштерінің жоғары деңгейге жетуін, ұйымдастыруға тыры-
су керек. Оқушыларды танымдық əрекетке қосу керек, мұғалім 
мен оқушыларды біріктіруші, мақсатқа жетуге бағытталған, 
шығармашылық тұлғаны қалыптастыру. Əрбір мұғалімнің міндеті – 
ол жастарды шығармашылықпен ойлауға, өмірге жəне тəжірибелік 
жұмысқа дайындау. Шығармашылық ойлау мəселені шешуде 
көрінеді. 
Белсенділіктің бағыты мен деңгейі көбінесе оқушылардың 
қажеттіліктер жəне мотивтер жүйесін анықтайды. Бұл адам-
ды мəселе қоюға итермелейді, мəселелерді шешуге күштерін 
шоғырландырады. Сол себепті оқушының тұлғасын болашақ 
маман ретінде тəрбиелеуден, бірінші кезекте, мотивтер мен 
қажеттілік-терден тəуелді. Қажеттілік танымдық əрекетті ынта-
ландырады. Əр түрлі мотивтер арақатынасы тəрбиелеу мазмұнын, 
белгілі бір түр мен оқыту əдістерін таңдап алуға себепші болады, 
белсенді шығармашылық тұлғаның барлық қалыптастыру үрдісін 
ұйымдастыру шарты. 
Мотивтерді екі үлкен топқа бөлуге болады: жетістік мотиві 
жəне танымдық мотив. Танымдық мотивациясында білмеген жаңа 
білімдер танымдық əрекеттер мақсатымен сай келеді, яғни адамды 
танып білу үрдісі мен мазмұны қызықтырады. Жетістік мотивация-
сында танымдық əрекет мақсатқа жету жолы ғана, яғни танымдық 
əрекет емес. Адамды іс-əрекеттің нəтижесі қызықтырады, ол белгілі 
бір танымдық жігердің нəтижесінде алынуы мүмкін, мысалы, 
жағымды баға. 
Педагогикада жəне психологияда көрсетілгендей, тұлғаның 
қалыптасуына жəне оның психикалық дамуына тұрақты жəне 
орнықты əсерді білім көрсетеді, ол танымдық қызығушылыққа 
негізделген. Танымдық мотивацияның дамуы оқушылардың 
белсендігін жəне оқыту үдерісінің əсерлігін анағұрлым көтереді. Со-
нымен қатар, танымдық мотивация адамның негізгі даму бейімділігі 
болып келеді. 

111
Танымдық мотивация психикалық үдерістер қабылдау, ес, ой-
лау жəне де басқа да адамның мүмкіндіктерін қайта құруға болыса-
ды, сол əрекеттердің орындалуына болысушы, яғни қызықтырушы. 
Еріксіз белсенділіктен басқа көрсетілген əдіс жоғары дəрежеде 
еліктіргендікпен ие. Бұның барлығы білімге талаптануды, оқытылып 
жатқан пəнге қызығушылықты дамытады. Алғашқы қызығушылық 
əуесқойлықтан басталады, одан кейін білуге құмарлыққа өседі, ең 
жоғарғы даму деңгейі – ақыл-ойдың жүйелі еңбегі əдетке өтеді. 
Танымдық қызығушылық өте үлкен қозғаушы күшке ие: ол адамды 
белсенді түрде білуге итермелейді, белсенді түрде тəсілдерін жəне 
білімге деген туған қызығушылығын қанағаттандыру құралдарын 
іздейді. 
Мультимедиа – ақпараттарын іздеу əдістерін айтап отырып, 
келесіні есте сақтау керек: кез келген адам өзінің табиғатынан 
зерттеуші болып келеді. Оның іздеу əрекеттері ерекшіліктерді 
табу, қасиеттер жəне құбылыс сипаттамалар жəне сыртқы 
ортаның объектілері, белгілі бір олардың мəн жəне мазмұнын, 
рөлдерді бағалау, мағынадан көрінеді. Алынған мəліметтер 
негізінде ол өзіне мақсат қояды жəне өзінің əрекеттерін жос-
парлайды. Белсенді оқыту негізінде белсенді қатысу принципі 
жатыр, онда мұғалімді əрбір оқушыны тəрбие-оқу үдерісінің 
қатысушысы болуға, əрекет етуші, жолдарды іздеуді бастаушы жəне 
оқытылып жатқан курстағы мəселелерді шешу жолдарын іздеуге 
міндеттейді.
Белсенді оқыту əдістері мультимедиа-технологияларын қолдану 
арқылы байланыстыру білім, білік жəне дағдыларды қалыптастыруға 
мүмкіндік береді, оқушыларды белсенді оқу-танымдық əрекетке 
еліктіру арқылы. Оқушылар алдын ала болатын жұмысты жоспар-
лауды, рациональді түрде оның орындалуын ұйымдастыруды, өзін-
өзі бағалауды жəне белгілі бір темпте жұмыс істеуді үйренеді. 
Пассивті түрде ақпаратты қабылау кезінде оқушыларда:
- Оқығаны 10 пайызы;
- Естігенінің 20 пайызы;
- Көргенінің 30 пайызы;
- Көрген мен естігенінің 50 пайызы есептерінде қалады.
Сонымен қоса, белсенді ақпаратты мультимедиа ресурста-
рын қолдану арқылы қабылдау оқушылардың есінде өздерінің 
айтқандары 80% жəне өздері жасаған нəрсенің 90% қалады. Белсенді 
оқыту əдістері тек қана материалды тез əрі жылдам есте сақтауға 

112
ғана көмектесіп қоймай, сонымен қатар оның күнделікті өмірде 
жүзеге асуына да əсер етеді.
Белсенді оқыту əдістерін қолдану ресурстар мен мультимедиа 
технологияларын қолданумен байланыстыруы: 
-  қатынас дағдыларын оқыту үдерісінде қалыптастыру;
-  өзінің ойларын жеткізу жəне құрастыру, өз көзқарасын білдіре 
білуді дамыту;
-  жағдайларды талдау қабілетін дамыту, олардың себептерін 
жəне пайда болуын ерекшелеу, олардың шешу мəселелерін 
жəне құралдарын дамыту;
-  беріктілікті тəрбиелеу, өз көзқарасын, ұстанымын басқалардың 
алдында қорғай алу;
-  зейін, ойлау, ес үдерістерді жетілдіру сияқты мақсаттарға же-
туге көмектеседі.
Бар мультимедиа-ресурстарын қолдану əдістерін мектеп 
үдерісінде қарастырайық. Жобалау əдісі. Əлемдік тəжірибеде 
оқушылардың белсенді-танымдық іс-əрекетке қызығушылықтарын 
арттыратын, іс-əрекеттерін өз бетінше ұйымдастыратын əдіс-тəсілдер 
ойлап табылуда. Осындай əдіс-тəсілдердің бірі ынтымақтастық 
оқыту болып табылады. Қазіргі кезде фронтальды жұмысты жеке-
лей, жұптық жəне топтық жұмыстар алмастыруда. Мультимедия-ре-
сурсты қолдану арқылы ұйымдастырылған жұптық немесе топтық 
жұмыс түсіндірмелі-илллюстративті немесе репродуктивті əдіске 
қарағанда неғұрлым əсерлі болып келеді. 
Оқушылар топта іс-əрекеттің жоспарын бірігіп құрап, 
мəліметтердің көздерін, мақсатқа жетудің амал-тəсілдерін 
іздестіріп, рөлдерді бөліп, идеяларын айтып, оны талқылайды. 
Осылайша барлық оқушылар танымдық іс-əрекетке белсенді 
қатысады. Ынтымақтастық оқытуда олар мəдениет элементтері 
мен басқару элементтерін игере алады. Жобалау идеясы іс-əрекетті 
ұйымдастырудың топтық жəне жекелей үлгісімен жақсы сəйкес 
келеді. Ең алғашқы рет компьютерлік желі арқылы қарым-қатынас 
жасау жобасы ХХ ғасырдың 80 жылдары шықты. Содан кейінгі 
мультимедианы қолдану арқылы ұйымдастырылған жоба зерттеу-
лерде жақсы көрсеткіш көрсетіп, педагогикалық əсері жоғары бол-
ды. Ол жобаның негізін компьютерлік желі арқылы байланысқан 
əр аймақтың оқушылары ұйымдастырған топтары құрайды. 
Телеқатынастық жобаның басты шарты – мəдениеті, тілдері, өмірлік 
ұстанымдары əртүрлі болуы.

113
Оқушының іс-əрекетінің негізі деп оның интеллектуалдық, ерік-
жігерлік, эмоциялық мобильдігін айтады. Оқытушы бағыт-бағдар 
беріп, түзету жасап отыру қажет. Оқу материалының мазмұны, 
түрі, əдіс-тəсілдері мен құралдары оқушының мүмкіндігі мен 
əлеуетіне сай бола отырып, оқытудың мотивациялық факторы 
ретінде орын алуы керек. Педагогикалық тəжірибеде ең негізгісі 
оқытудың ұйымдастырылған танымдық əдістері. Жобалау əдісі 
оқушының шығармашылығын дамытатын əдістердің бірі болып та-
былады.

жүктеу/скачать 1.08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: