Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті философия, саясаттану және дінтану институты
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қазақ философиясы тарихы
(ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейін) күрделі өзгерістерге ұшырай бермейді. Ал адамзат тарихында болған күрделі өзгерістерді табиғи факторлармен түсіндіру мүмкін емес. Жеке адамның дара өміріндегі ауысып жататын құндылықтық, моральдық және әлеуметтік ұстанымдарды солардан шығару тіпті өрескел әрекет. Сыртқы жағдайлар қаншалықты ықпал жасап жатқанымен соларға байланысты әр адамның шешімі өзгеше. Себеп қандай болса да, әр адам да, жалпы адамзат та соның табиғатына сай келетін салдары емес. Себеп пен салдар логикасының адамды түсіндіруде дәрменсіз екендігі философия тарихында көп талданған. Көшпенділердің дүниеге өзгеше қатынасы, дүниетанымы, дүние- ні түйсінуі, қоныстануға түпкілікті тіршілікке аса қиын Еуразия далаларын таңдап алуы, олар үшін басқа мүмкіншіліктің қалмаған- дығынан ғана болмаса керек. Ол себептің мәңгілік күшінде қала бере алмайтынын түріктің көптеген тайпаларының кейінірек отырық- шылыққа ауысқандығы да көрсете алады. Яғни, отырықшылық тіршілік жолына өту мүмкіндіктері көшпенділердің барлығына да бірнеше мыңжылдықтардың ішінде болып отырды. Сонда да болса, олардың біразы сол бұрынғы тіршілік жолында қала берді. «Көшпенді халықтар Еуразияның бүкіл аумағындағы өркениеттену процестерінің дамуына үлкен ықпалын тигізген. Көшпенділер өздерінің көшіп-қонуымен бытырай шашыраңқы орналасқан кеңіс- тіктерді, континенттерді, әлемдер өркениеттерді біріктіріп, оны әлемдік өркениет кеңістігінің бір бөлігі етіп жасады» [7, 55 б.]. Көшпеліліктің пайда болуы – белгілі бір климаттық жағдай- лар, экологиялық ұяның (ниша) шектеулі мүмкіндіктері, табиғи ресурстардың сол өлкеде өмір сүруші этностың алдына қоятын табиғи талаптарына байланысты. Көшпелілік белгілі бір геофизи- калық, табиғи-климаттық аймақтарда қалыптасады. Әдетте, бұл – далалы, жартылай шөлейт, шөл және құрғақ далалар, тау бөктері, тау аймақтары. Мұндай жерде көбінесе жаңбыр аз, жылдық ылғалдың мөлшері 200–400 мм арасында ғана болады. Осындай аймақтарға: Қазақстан, Монғолия, Жоңғария, Араб түбегі, Оңтүстік- батыс, Оңтүстік Азиядағы шөлдер мен шөлейтті аймақтар, Африка континенті жатады. Біздің жорамалымыз бойынша, күнкөрушілік мұқтаждықта- рына қосымша олардан әлдеқайда қуаттырақ негіз болған нәрсе – көшпенділік өмір жолын, тіршіліктің еркіндеу жолына, тіршілік кеңістігін еркінше ауыстыруға неғұрлым ыңғайлылары, неғұрлым құштарлары, тіршілік кеңістігін шектеп, тұйықталуға неғұрлым көнбістік таныта алмайтындары ғана қалып, сол жолда қала берген болуы мүмкін. Олар оны саналы түрде талдап барып шешім |