Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті
жүктеу/скачать 1.5 Mb.
|
| Әдебиет: Қазақ халқының философиялық мұрасы. Т. 19. Мәдениет фило- софиясы. – Астана: Аударма, 2006; Мәдени-философиялық энциклопедия. – Алматы, 2007; Философия. Энциклопедический словарь. – М., 2004. – С. 53–54.
АҢДАУ абайлау, байқау, аңғару – Адам айналадағы тіршілік құбы- лыстарымен үйлесімді қарым-қатынаста болу үшін сол құбылыстардың ішкі-сыртқы мәнін және олардың себеп-салдарын дер кезінде аңғара білуі шарт. А. процесі өз кезегінде пайымдау және зерделеу жүйесіне өтіп, ол ақылмен түйсіну, тану процестеріне ұласады. Ойшыл ғұламалар белгілі бір ұғым, таным, түсінік мәндерін ашқанда осы процестер «ізімен жүріп отырып» түсіндіреді. Сонда мәселенің төркіні айқын, анық болып шығады. Әдебиет: ҚҰЭ. Т. 1., 387 б.АПАТИЯ (грек. ảπάθεια: ả − терістеу бірлігі, πάνος − аффект, лат. tranquillitas animi, енжарлық, самарқаулық) – антикалық этикада аффектіге бой алдырмау немесе оған самарқау қарауды білдіретін термин. А. этикалық түсініктің қайнар көздері Платонның философиясынан басталып, киниктер мен мегар мектептерінде толық мазмұнға ие болғандығы Аристотельдің «Никомах этикасы» еңбегінде атап өтілген. Киниктер мен стоиктер философиясында тағдыр адамға қандай қуаныш сыйласа да асып-таспай, барынан айырылып, бақытсыздыққа душар болып, тағдыр тәлкегіне ұшыраса да қайғыға батып, қорқыныш пен үрейге салынбай, тұрақтылығын сақтап, адамшылық жолынан таймайтын дана (софия) адамның болмысы А. ұғымымен берілген. Рим ойшылы Сенека А. сөзін грек тілінен «қандай да болмасын азапқа мойымайтын жан (рух) деп тәржімалаған жөн» деп санаған. А. ұғымы әсіресе стоиктердің этикалық ілімінде ізгілік атаулының айрықша қасиеті болып, өзгеше мән-мағына береді. Егер де мегарлықтар апатияны мүлдем «сезімсіз» сүлесоқтық күйі десе, стоиктер оны «сыртқы» заттарды теріс ұғынудың салдарынан пайда болатын аффектілерді (оларға ең алдымен қайғы, үрей, құштарлық, ләззатты жатқызады) жеңудің оң тәсілі деп түсіндіреді. Стоиктердің пайымдауынша А. − бақытқа жетудің бірден- бір қажетті шарты. Адам А-қ кемелдікке философиямен шұғылдану, өзін- өзі ізгілікке тәрбиелеу және қатаң өмір салтын (аскеттік) ұстануы арқылы ғана жете алады. Филон Александрийский тарапынан ерте христиандық этикаға енгізіл- ген А. термині, мұнда әулие жанның болмысын суреттеуде қолданылды. Сонымен қатар, А. терминінің этикалық түсінігі Жаңа заманда Спинозаның, кейін И. Канттың философиясында көрініс тапқан. жүктеу/скачать 1.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|