Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі л. Б. Гончаров атындағЫ Қазақ автомобиль-жол институты

Кәсіпорындардағы еңбекті қорғау қызметтері кәсіпорындарда тиісті органдармен келісім бойынша еңбекті қорғаудың мемлекеттік органы бекіткен үлгі-ережеге сәйкес әрекет ететін енбекті қорғау жөніндегі қызметтер құрылады. Еңбекті қорғау қызметі өзінің мәртебелі жағынан негізгі өндірістік қызметтермен теңеледі. Және кәсіпорын басшысына бағынады.

Қар үйінідісі жүріс бөлігінің өсінде орналасқан кезде, қар артушы кез-келген бағытта қозғала алады, ал қар тиелген машиналар тек қана оңға қарай бұрылып, транспорт ағынына кіріп кете алады. Қар артушы мен машина жүргізушілерінің арасындағы байланысты реттеуші-жұмысшы жүзеге асырады. Осы арыктан қарды жинау кезінде қар артушының жанында жаяу жүргіншілер жолында тұру керек, ал қар артушының жүріс бөлігінің ортасындағы жұмысы кезінде, реттеуші-жұмысшы қозғалып келе жатқан транспорт құралдарына қарсы бетте, тиеуге келе жатқан машинаның оң жағында тұруы керек. Түнгі уақытта, жүріс бөлігінде орналасқан жұмысшы-реттеушінің орны мен қар үйіндісі қар артушының жарық көздерімен жарықтандырылуы керек.

Бұл кезде технологиялық транспорттың, механизмдер мен машиналар жұмыстарының технологиялық зоналары, жұмысшылардың қозғалуының қауіпсіз зоналары көрсетіледі, саймандар мен материалдардың қоймалық орындары, машиналар мен механизмдердің қолданылу сипаты, технологиялық операцияларды орындау тәртібі, жұмысшылармен, жүргізушілермен және операторлармен берілетін белгілер анықталады.

Жұмысшылардың, жол машиналар жүргізушілердің және механизмдер стераторларының іс-әрекеттері жұмыс өндірісінің басында келісіліп қойылады. Жолдағы жөндеу-құрылыс жұмыстарын тек қана қоршауларды орнатқаннан кейін және арнайы белгілерді қойғаннан кейін орындау қажет. Жол белгісін жөндеуге дейін жүріс бөлігіне жол-құрылыс материалдарын және өнімдерін әкелуге, машиналар мен механизмдерді және жабдықтарды қоюға тиым салынады. Қолданылып жатқан машиналар, механизмдер, жабдықтар мен саймандардың техникалық жағдайы жұмыстарды қауіпсіз орындау үшін шараларына сай келуі керек. Жүріс бөлігінде және жаяу жүргіншілер жолында жұмыс істейтіндер, механизмдер операторлары мен жол машиналарының жүргізушілері ашық-сары түстегі сигналды жилеттер киюі керек. Тәуліктің қараңғы уақытындағы жұмыстар кезінде жарықшағылыстырғыш бояуы бар жилеттерді қолдану керек. Жол жұмыстарының өндірісі және ұйымдастыру кезінде бақытсыз жағдайлардың алдын-алу және үздіксіз технологиялық процесті қамтамасыз ету үшін шаралар қолдану қажет. Жол жұмыстарының өндіріс жоспарының негізіне жұмыстарды қауіпсіз орындау үшін нақты іс-шаралар кіргізілуі керек.

Жолды жөндеу кезіндегі технологиялық операциялар тек қана қоршалған зона шегінде орындалады. Машиналар мен механизмдер бір-бірінен қауіпсіз ара-қашықтықта жұмыс жасауы керек. Ол қозғалысты дыбыстық сигналдан кейін істеу керек. Бұл кезде, артқа қарай қозғалыс тек қана осы жұмыстарға қатысып отырған адамдардың бұйрығымен ғана бастауға рұқсат етіледі. Машиналар мен механизмдердің жұмысшыларға кемінде 3м қашықтыққа жақындауға тиым салынады. Механикаландырылған

бөлімшенің жұмыс зонасында жұмысшылар болмау керек. Машиналардан және механизмдерден түсуді және мінуді, сонымен қатар тіркелген агрегаттарды ағытуды немесе жабдықтарды шешеді тек қана олар тоқтағаннан кейін орындау қажет.

Нақты жол және комуналды машиналармен және механикаландырылған механизмдермен, технологиялық жабдықтармен және механикаландырылған саймандармен жұмыс жасау кезінде, оларды пайдалану бойынша инструкцияларға сай арнайы техника қауіпсіздігі ережелерін сақтау керек.

Егерде жаяу жүргіншілердің, жұмысшылардың денсаулығына және өміріне қауіп төндіретін жағдайлар немесе транспорт құралдарының қозғалысында авариялық жағдайлар туа қалса, жұмыстарды қауіпті жойғанға дейін тоқтату қажет. Орындалуы кезінде бақытсыз жағдайларға алып келетін техника қауіпсіздігі ережелеріне қайшы келетін жұмыстарды орындауға тиым салынады.

Жол жабындарын жинау технологиясы, қар артушылардан басқа, жол машиналарының транспорттық ағынға қарсы қозғалмауы керек, қар артушылар белгіленбеген жерлерден айналып өтпеуі керек. Жүріс бөлігінің арығында жатқан қарларды арту кезінде, қар артушылар транспорт ағынына қарсы қозғалуы керек. Ал тасуға бара жатқан машиналар қардан тазартылған жолақ бойынша артушының артынан артқы жүріспен жүріп, артып біткеннен кейін транспорт ағынын қиып өтпей оған сіңіп кетуі керек.


5.3. Автомобильдерді жөндеу және техникалық қызмет көрсету кезіндегі техника қауіпсіздігі
Жөндеу және техникалық қызмет көрсету бекеттеріне жіберілген автомобильдер лайдан және қардан тазаланып, жуылуы керек. Көтергіште автомобильге қызмет көрсету кезінде көтергіштің басқару тетігінде «Тиіспе автомобиль астында адамдар жұмыс жасап жатыр» деген жазу ілінуі керек. Жұмыс орнын шаңнан, ағаш үгіндісінен, басқа металл үгіндісінен тазарту тек қана щеткалармен рұқсат етіледі. Шаңды, ағаш және металл үгінділерін қысылған ауамен үрлеуге тиым салынады. Автомобильді жөндеу және техникалық қызмет көрсету, қажетті құрылғылармен, приборлармен, инвентарьмен, саймандармен жабдықталған арнайы орындарда жасалады. Жөндеу және техникалық қызмет көрсету бекеттерінің орналасуы, осы бекеттерде қойылған автомобильдер арасындағы ара-қашықтық, сонымен қатар автомобильдер мен ғимарат конструкциялары арасындағы қашықтықтар ОНТП-01-86-ге сай келуі керек.

Автомобильге жөндеу және қызмет көрсетуші жұмысшылар арнайы құрал-саймандармен жабдықталуы керек.

Салмағы 15 кг немесе одан да көп агрегаттар мен бөлшектерді шешу немесе орнату кезінде арнайы құралдармен шешуге жабдықталған көтеруші транспорттық механизмдерді қолдану қажет.

Автомобильдерді жөндеу және техникалық қызмет көрсету зонасында тиым салынады:

- Қозғалтқыштарды, агрегаттарды, бөлшектер мен детальдарды тез тұтанатын сұйықтармен (бензин, еріткіш және т.с.с.) жууға;

- Тез тұтанатын және жанатын сүықтарды, қышқылдарды, кальций корбидін және тағы басқаларды сақтауға;

- Автомобильдерге отын құюға;

- Таза, сүртетін материалдарды, қолданылғандармен бірге сақтауға арналған.

Автомобиль кабиналарына келесі талаптар қойылады:

- беттік және жандық терезелерінде көруді қиындататын қараңғылық және сызат болмауы керек;

- бандық терезелер қолменен немесе арнайы механизмдермен қозғалуы қажет;

- бүк автомобильдерінің кабинасында және жеңіл автомобильдердің кузовында салон ішінде және автобус кабинасында зиянды заттардың құрамы төмендегідей тағайындалған санитарлы нормалардан аспауы керек:

- оттегі тотығы - 20 мг/м³; акролеин - 0,2; азот тотығы - 5; бензпирен 0,00015; бензин буы - 100; бутан-200; пропан- 180.

- қоректендіру, майлау және салқындату жүйелерінде отын, май, антифрид және су ақпау керек.

- капот астындағы кеңістікке газды жібермейтіндей, қозғалтқыш вентиляциясы жақсы жұмыс істеуі керек.

- шыққан газдағы зиянды заттардың құрамы МЕСТ 17,2,2,03-87 тағайындалған мөлшерден аспауы керек.

- доңғалақ дискілері ступицаға мықты қатырылуы керек. Доңғалақ дискілерінің майысқанына, сызат түсуіне жол бермеу керек.

Автомобильдерді жөндеу және қызмет көрсетудің барлық орындарында келесі өрт қауіпсіздігі шаралары сақталуы тиіс:

1. автомобильдердің тұрақтан желіге шыққаннан кейін және әр смена жұмысы соңынан кейін бөлмелерде және қарау шұңқырларында қалдық және қоқымдарды жинап алу керек.

2. төгілген май және отындар дер кезінде құм немесе ағаш үгіндісі көмегімен тазалап, қолданылған құмды және ағаш үгіндісін жинап гараж сыртында орналасқан қақпағы бар арнайы темір жәшіктерге тастау керек.

Автомобильдерді гараждарда, бастырма астындағы тұрақта, арнайы алаңдарда орналастыру, гаражсыз сақтау үшін гараждар құрылыстық нормаларға сай келуі керек.

Тез тұтанғыш сұйықтарды таситын автоцистернаны сақтау орындары басқа орындардан алшақ тұруы керек.

Автомобильге отын құю, ЖЖМ қоймасы жанындағы арнайы алынған алаңда жүргізілуі керек.

Машиналарды қыздыру үшін ашық отты қолдануға тиым салынады. Бұл үшін ыстық су мен бу қолданылады.

Гараждарда қолданылатын қозғалмалы лампалардың кернеуі 36 В-тан аспауы керек.

Гаражда, автомобильді жөндеуде, сонымен қатар бастырма астындағы автомобиль тұрақтарында және ашық алаңдарда тиым салынады:

1. Ашық отты қолдануға, темекі шегуге және күйдіргіш лампалармен, қозғалмалы пісіру аппараттармен жұмыс істеуге;

2. Бензо багінің қақпағы ашық автомобильді ұстауға;

3. Аккумулятор батареяларын зарядкілеуге;

4. Осы орындарға қатысты жабдықтардан басқа да қандай да бір заттарды және материалдарды сақтауға;

5. Автомобиль кузовын және детальдарын бензин немесе керосинмен жуу;

6. Автомобиль бактарында бензиннен басқа жанармайларды сақтауға арналған.

Аптечканы тек қана жарақаттанушыға алғашқы көмек көрсету үшін ғана пайдалану керек. Бақытсыз жағдайдың куәгері болған немесе жарақаттанушыны тауып алған жұмысшы міндетті:

1. жарақаттанушы фактордың әсерінен жарақаттанушыны босату шараларын жасауға;

2. жарақаттанушыны дәрігерлік пунктіне жеткізу керек, ал оны жеткізу мүмкін болмаған жағдайда дәрігерді оқиға орнына шақырады;

3. дәрігерлік пункт жоқ болған кезде «жедел жәрдемді» дереу шақыру керек.

5.7. Жарықтандыру және электро-қауіпсіздік
Бөлмелер және жұмыс орындары, жұмыстарды қауіпсіз орындау үшін жеткілікті жарықтармен қамтамасыз етілу керек. Адамның қауіпсіз болу және қозғалуы ҚНжЕ П-4-79, ҚНжЕ 3.05.06.-85 талаптарын қанағаттандырады. Өндірістің жұмыс орындарын жарықтандыру кемінде 5 л.к. болу керек. Барлық элетрожабдықтар сенімді жерленуі керек. Табиғи жарықты түсуіне байланысты 3 жүйеге: жанымен, жоғарыдан және қиыстырылған болып бөлінеді. Нормалық өлшем ретінде салыстырмалы өлшем бірлігі және табиғи жарықтану коэффициенті (ТЖК) алынады.

Өндірістік, көмекші және тұрмыстық орындарда кәдімгі жарықтандыру 11-4-79 ҚНжЕ-дің талаптарына сай келуі керек. Күн жаққа қарайтын терезелер тіке күн сәулелерінен қорғайтын Құрылғылармен жабдықталуы керек. Терезелерді және басқа да жарық саңлақтарын материалдармен, жабдықтармен т.с.с. бекітуге тиым салынады.

Жоғары фонарлардың жарық саңлақтары торланған шынымен жабылу керек немесе фонарь астында кездейсоқ түсетін шыныдан сақтайтын металл тор ілініп тұру керек. Шыныларды тазалау кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін арнайы құрылғыларды пайдалану керек. Қолдан жарықтандыру, электро-жабдықтар және сымдар.

Ол бөлме ішінде берілген нүктенің жарықталуының Е б.і. сол мезеттегі сыртқы горизонталь, сәуленің ауада шашырап таралуымен пайда болған, жарықталуына Еа қатынасымен, процентпен көрсетеді:

Мен есептегелі отырған Оңтүстік Қазақстан Ішкі Істер басқармасы Жол полиция басқармасының ғимаратындағы «Техника қауіпсіздігі» бөлмесінің табиғи жарықталу коэффициенті (ТЖК) төмендегіше анықталады:

Аспан жарығынтөмендегіше анықтаймыз:

мұндағы 12% - терезенің ластануын түзету;

35% -терезенің үстіңгі жағындағы колхон түзету;

50% - жазда талдардың көлеңкесіне түзету;

75% - қыста талдардың көлеңкесіне түзету.

5.8. Азаматтық қорғаныс
Техногендік сипат алған төтенше оқиғалар кезінде, мысалы өрт кезінде, адамдарды эвакуациялау жолдары ретінде шығу жолдарына алып баратын және адамдардың эвакуациялау үшін қажетті уақыт ішінде қауіпсіз қозғалысын қамтамасыз ететін барлық өтпелер, коридорлар, алаңшалар, басқыштар қызмет етеді. Төтенше жағдайлар кезінде адамдарды эвакуациялау үшің ұтымды және қолайлы жағдай туғызылуы қажет, Төтенше жағдайлар, ереже бойынша табиғи және техногендік сипат алуы мүмкін. Табиғи сипат алған төтенше жағдайларға өнеркәсіптік, транспорттық және т.б. мекемелер тудырған төтенше жағдайлар жатады. Аталған кәсіпорындарда азаматтық қорғаныс бойынша практикалық дағдылар, іс-шаралар жүйелі түрде орындалуы қажет. Оның мақсаты жұмысшылар мен қызметкерлерге азаматтық қорғаныс бойынша іс-шаралар, практикалық дағдылар алдыру болып табылады.

Бөлмелер мен ғимараттардың ішінен адамдардың эвакуациясын қамтамасыз ету үшін адамдарды эвакуациялаудың есептік уақыты осы үшін қажетті уақыттан аспауы қажет. Адамдарды эвакуациялаудың есептік. уақыты адамдар ағынының жекелеген учаскелері бойынша қозғалысының қосынды уақыты ретінде анықтайды.

Төтенше жағдайлар кезінде төмендегідей жағдайларда сигналдар беріледі:

1. Әуе дабылы;

2. Әуе дабылының тиылуы;

3. Радиациялық қауіптілік;

4. Химиялық дабыл.

Әуе дабылы - тұрғылықты халыққа ескерту есебінен қарсылық келе жатқанын, қауіптің төніп тұрғанын хабарлайды. Хабарлау алдын-ала 2-3 мин бұрын радиода, теледидардан, басқа да құралдардан беріледі. Сигналдар «Назар аударыңыздар!», «Азаматтар!», «Әуе дабылы!» деген сияқты сөздермен беріледі.

«Әуе дабылы!» сигналын естіген әрбір тұрғын жұмыста болған жағдайда:

- өндірістік орындарда қарастырылған барлық іс-шараларды орындап, жұмысын тоқтату;

- ішкі және сыртқы жарыкты өшіру, жасанды жарыкты пайдалану;

- противогаздарды киіп, оны бекіту;

- тез арада паналау ғимаратын табуы тиіс;

- көлік жүргізушілері тез арада көлігін тоқтатып, есіктерді ашып, электрмен қамтамасыз ететін көлік құралдарын тоқтатып, пана іздеу қажет.

Әуе дабылының тиылуы сигналы берілгеннен кейін қауіптің беті қайтқаны туралы хабарлайды. «Радиациялық қауіптілік» сигналы жақын уақытта ауданды, халықты радиациялық қауіптілік болатыны туралы ескертеді. Бұл кезде радиодан, теледидардан 2-3 минут аралығында «Назар аударыңыздар! Азаматтар! Радиациялық қауіптілік!» деп хабарланады.

Сигналды естіген кезде әрбір тұрғын:

- респиратор киіп, ОЗК, аяк киім, резина колғап, т.б. да сақтандыру құралдарын пайдалану қажет;

- дайындаған азық-түлік, су, медикаменттерді алып радиацияға қарсы паналау ғимараттарына жасырыну қажет.

Қалыпты метеорологиялық жағдаймен қамтамасыз ететін іс-шараларға келесілер жатады:

- ауыр және көп еңбекті жұмыстарды механикаландыру және автоматтандыру, бұлардың орындалуы барысында адам ағзасына жылу бөлінеді;

- дистанционды басқару - жылу бөлгіш процестер мен аппараттармен, мұнда жұмысшылардың инфор күлгін сәулелену аймағынды болуын шектейді;

- рационалды орналастыру және қондырғы, аппараттар, коммуникация және басқа жұмыс орнына жылу бөлетін көздері жылылықты шығармайтындай етіп ораналастыру;

- қатты қызып кетуден сақтандыру мақсатында рационалды сулы тұзды тәртіпті ұйымдастыру; қондырғыларының бұзылуы, ғимараттардың конструкциясы, коммуникациясының қирауы және олардың шишалары, естен шыққан аппараттардан бөлінетін зиянды заттардың мөлшері және тағы басқалар;

- адамдардың қауіпсіздігі объектінің кез келген жерінде өрт шыққан жағдайда жүргізілуі қажет, ал объектінің қауіпсіздігі оның авариялық жағдайында да жұмысшы қалпында сақтап қалу.

Құтқарушылар жарылыстан кейін 7 сағаттан соң жұмысқа кірісіті. Жұмыстар жөндеу-механикалық цехында қорғау коэффициенті 10 жүргізілді.

1) Жарылыстан кейін 1 сағаттан сон радиация шетін мына формула бойынша анықтаймыз

Р_t - қарастырылған уақыттағы радиация шегі;

R_t - радиация шегін есептеу коэффициенті, кесте бойынша анықтаймыз [35]

2) Жарылыстан кейін 7 сағаттан соң радиация шегін анықтаймыз (жұмыс басында)

3) Жарылыстан кейін 9 сағаттан соң радиация шегін анықтаймыз, жұмыс 2 сағатта жүргізіледі:

Мұндағы Р_ор - радиацияның орташа шегі, оны келесідей анықталады:

Т – ластанған аймақты болу уакыты [35]

Қоршаған орталық ластануына автомобиль көлігінің қосқан үлесі өте үлкен. Дүниежүзілік автомобильдер паркі жылына шамамен 500 млн. тоннадай жанар-жағар май пайдаланады және қоршаған ортаға 300 млн.тоннадай улы заттар, соның ішінде 260 млн. тонна көмірсутегі тотығын, 40 млн. тонна көмірсутегілер және 10 млн. тоннадай азот тотықтарын Қазақстан Республикасының статистика Агенттігінің мәліметтері бойынша Республикамыздың аса ірі өнеркәсіп қалалары үшін атмосфералық ауаның ластану деңгейі шамамен 13,6 құрайды. Қазақстан Республикасында бұл проблема мемлекеттік деңгейде шешілуде. Қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулылары мен қарарлары, ел Президентінің жарлықтары мен арнайы бағдарламалары қабылданып, олар іске асырылуда. Бұлардың ішінен Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 шілдедегі «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңын, Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 11 наурыздағы «Атмосфералық ауаны қорғау туралы» Заңын атап өтуге болады. Сонымен қатар 2004 жылы Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған «Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігі бойынша бағдарлама» қабылданып, ол Қазақстан Республикасының Президентінің 2003 жылғы 3 желтоқсандағы №1241 жарлығымен бекітілген. Ауа ортасының ластануы өте шиелініскен және тез шешілуге тиісті проблем болып табылады. Екінші дүниежүзілік соғыс біткелі бері тазаланбаған түтінді ауаға шығарудың көлемі 2000 пайызға өсті.

6.1-кестеде келтірілген іштен жану қозғалқыштарының пайдаланылған газдарының құрамын сараптау нәтижесі көрсеткеніндей карбюраторлық қозғалтқыштардың пайдаланылған газдарының улылық деңгейі жоғары. Себебі олардың құрамындағы көміртек тотығының, азот тотықтарының және көмірсутегілерінің пайыздық үлесі жоғары.

Пайдаланылған газдардың улы компоненттері адамдар өміріне кері әсерін тигізеді, тыныс алу жолдарының әртүрлі ауруларының пайда болуын кебейтеді, әртүрлі қауіпті аурулардың пайда болуы мен дамуына әсерін тигізеді.

Сыртқы қоршаған ортаның автомобиль транспортының әсерінен ластануын азайту проблемасы шешу мәселесі - тек қана Қазақстан Республикасының бүгінгі күннің басты да өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.

Дизельдік қозғалтқыштар сыртқы қоршаған ортаға негізінен түтінді немесе бос көміртегіні аса көп мөлшерде шығарғанымен бос көміртегінің өзі аса улы емес.

Бірақ бос көміртегінің бөлшектері жұту мүмкіндігінің жоғары қабілетіне ие бола отырып, өздерінің бойларымен улы заттардың, соның ішінде канцорегендік заттардың, бөліктерін алып жүреді. Бос көміртегі ауада бос күйінде ұшып жүріп улы заттардың адамға тигізетін кері әсерін ұлғайтады.