Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі тарих факультетінің «жалпы тарих» кафедрасы Тақырыбы: Орталық Азия және Қазақстанның қауіпсіздік мәселелері

Мәселен АҚШ үшін Орталық Азия өзіне ыңғайсыз мүдделес болып табылатын өңірлік державалардан басым болу үшін және ұлттық мүдделерін қанағаттандырудың бір тетігі ретінде қажет. Ол державалар – Ресей, Қытай және Иран. Орталық азия өңірінде басым болу арқылы бірден аталған үш мемлекетке де қысым көрсетуге болады.

Ресей 1991 жылы Орталық Азиядан уақытша қол үзіп қалғанымен, 1994 жылдан бастап қайта оралу саясатын жүргізіп келеді. 2003 жыл 28 сәуірде құрылған жаңа әрі мейлінше күшті ҰҚКҰ біздің елдер арасындағы өзара жақындаса түсудің басты көрсеткіші болып отыр деп айтуға толық негіз бар. Ресей үшін Қазақстанның стратегиялық аса маңызды өңір екенін дәлелдеп жату артық болар. Мұны соңғы үш-төрт жылдағы Ресейдің Орталық Азияға , соның ішінде Қазақстанға қатысты ұстанған ықпалдасу саясатынан да көріп отырмыз.

Елбасымыз Н. Назарбаев: «Өзінің мыңжылдық тарихында Қазақстан тұңғыш рет Қытаймен заңды түрде бекітілген шекараға ие болды. Ол шекара достық шекарасына айналды. Қытаймен тұрақты қарым-қатынас жасаудың Қазақстан үшін мән-маңызы ерекше. Осынау ұлы мемлекетпен қатынастарымызды «Шанхай бестігі» шеңберінде нығайта түсу планетамыздың осы бөлігіндегі аймақтық қауіпсіздіктің негізі болмақ» деген болатын¹. Шындығында да, географиядан қашып құтыла алмаймыз. Қазақстанды басқа бір өзге қолайлы жерге ауыстыра да алмаймыз. Олай болса, біздің көршілігіміз – мәңгілік көршілік. Сондықтан да көпвекторлы бейбіт саясат пен мәмілегерлік біздің болашақтағы тағдырымыз да болмақ.

Аймақ алдында барған сайын өткірлене түскен проблемаларды шешудің Қазақстан ұсынып отырған кілті шынында да «Орталық Азиядағы қопарылысқа» жол бермейтіні анық. Ондай болған жағдайда, Каспий мұнайы аймақ елдерінің бас ауруына емес, әлемдік экономика мен саясаттағы басты жолдамасына айналары сөзсіз. Біздің бұл позициямыз әрі қарапайым, бір мезгілде әрі ұтымды. Бұның артықшылығы да, кемшілігі де бар. Мұндай стратегиялық мүмкіндігі бар елдер басқалардың назарына ілігеді. Ал қазіргі күрделі жағдайда, бұрынғы заңдар жұмыс істемей жатқанда, жуан жұдырықты сыртқы күштер белең адып тұрғанда, ортақ мүддені түсіне алатын сенімді әріптестердің болуы керек-ақ. Әрине, оның бәрі қажырлы қайраттың, тынымсыз ізденістің, ең бастысы жасампаз еңбектің арқасында ғана болмақ.

Елбасымыздың сөзімен айтқанда: «Біздің саяси тұрақтылығымыз, көпұлтты Қазақстан халықтарының достығы, ел тыныштығы – ең бастысы. Біздің берекелі болашағымыздың кепілі де осында. Осының бәрі болатын болса, экономика дамиды, тұрмыс жақсарады, біздің Қазақстан өркендейді»².

Пайдаланылған құжат деректерінің тізімі:

1. КСРО Жоғары Кеңесінің «Ауғанстандағы Кеңес әскерінің контингентінде қылмыс жасаған бұрынғы әскери қызметшілерге кешірім жасау жөніндегі» Қаулысы. Мәскеу, 28 қараша 1989.

2. «Ауғанстандағы соғыс кезінде және басқа елдердегі әскери қақтығыстарда тұтқынға түскен және із-түзсіз жоғалған ТМД азаматтарын бірігіп іздеу және азат ету туралы» Келісім. Минск, 28 сәуір 1993.

3. «Ұжымдық Қауіпсіздік туралы» Келісім-шарт. Ташкент, 15 мамыр 1992.

4. «Есірткі құралдарының, психотропты заттардың және прекурсорлардың заңсыз өндірісіне, айналысына, оларды қиянат жасап пайдалануға бақылау жасау саласындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастық туралы» Меморандум. Ташкент, 4 мамыр 1996.

5. «Шекара аймағының әскер саласындағы өзара сенімділікті нығайту туралы» Келісім. Шанхай, сәуір 1996.

6. «Шекара маңындағы әскер санын қысқарту туралы» Келісім. Мәскеу, сәуір 1997.

7. «Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы» ҚР Заңы. Алматы, 26 маусым 1998.

8. «Терроризммен күрес туралы» ҚР Заңы. Алматы, 13 шілде 1999.

9. «АӨІСШК принциптерінің деклорациясы». Алматы, 14 қыркүйек 1999.

10. «Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстанның терроризммен, экстремизммен, ұлтаралық ұйымдасқан қылмыспен және Жақтардың қауіпсіздігіне қатер төндіретін басқа да қауіп-қатермен күрес туралы» Келісімі. Бишкек, 28 сәуір 2000.

11. «Есірткі саудасы және нашақорлықпен күрес туралы» ҚР Президентінің Жарлығы. Астана, 16 мамыр.

12. «ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің терроризмге қарсы күрестегі ынтымақтастығы туралы» Келісім-шарт. Мәскеу, 21 маусым 2000.

13. «Терроризм, сепаратизм және экстремизммен күрес туралы» Конвенция. Шанхай, 15 маусым 2001.

14. «Терроризмге қарсы әрекет етудің бірыңғай жүйесін құру туралы» Келісім-шарт. Алматы, 3-4 маусым 2001.

15. «Лаңкестікке, сепаратизм мен экстремизмге, ұйымдасқан қылмысқа, есірткі құралдары мен психотропты заттардың, сондай-ақ қару-жарақтың заңсыз айналымына қарсы күресті жандандыру жөніндегі» Декларация. Шанхай, маусым 2002.

15. «Ұжымдық Қауіпсіздік Келісімінің Ұйымын құру туралы» Келісішарт. Душанбе, 28 сәуір 2003.

Пайдаланылған әдеби деректер тізімі.
1. Баталов Э. Идеологическое стратегия США на мировой арене. - М.,1985.

2. Бжезинский З. Великая шахматная доска. - М.,2000.

3. Волков Ю. Правда об Афганистанае. - М.,1980.

4. Гурко–Кряжин В. Афганистан. – М.,1923.

5. Гушер А. Террор на пороге вашеге дома. – М.,1998.

6. Еникеев Д. Как предупредить алкоголизм и наркоманию у подростксв. – М.,1999.

7. История Афганистана. – М.,1982.

8. Касенов У. Безопасность Центральной Азии: глобальные, региональные и национальные проблемы. – А.,1998.

9. Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы. – А.,1998.

10. Международный ежегодник: политика и экономика:– М.,1986-1987-1988-1989.

11. Н.Назарбаев. Тарих толқынында. – А.,1999.

12. Н.Назарбаев. Бейбітшілік кіндігі. – А., 2002.

13. Н.Назарбаев. Сындарлы он жыл. – А.,2003.

14. Рейснер И. Англо-русский Конвенция 1907 г. т. ІІІ. – М.,1925.

15. Сагадеев А. Философское наследие мусульманского мира и современная идеологическая борьба. – М.,1987.

16. Тоқаев Қ. Қазақстан Республикасының дипломатиясы. – А.,2002.

17. Шерматова С. Ислам на постсоветском пространстве: взгляд изнутри.–М.,2001
Пайдаланылған баспасөз деректерінің тізімі:

1. «Ақиқат» журналы

2. «Восток» журналы

3. «Евразииское сообщество» журналы

4. «»Континент» журналы

5. «Полис» журналы

6. «Саясат» журналы

7. «Социал-гуманитарное знание» журналы

8. АиФ Казахстан

9. Время

11. Жас Алаш

12. Егемен Қазақстан

13. За рубежом

14. Казахстанская правда

15. Красная звезда

16. Қазақстан ZAMAN

17. Московские новости