Ќазаќстан Республикасы Білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.82 Mb. Pdf көрінісі
|
| Транскрипция (көшіру) – генетикалық ақпараттың ДНҚ-дан РНҚ-ға
ауысу үдерісі. РНК-ның барлық түрі - иРНК,рРНК және тРНК - негіздерінің орналасуына байланысты ДНҚ молекуласында түзіледі. ДНҚ - матрица қызметін атқарады. Транскрипция ДНҚ-ның тек бір тізбегінде ғана 5-3 бағытында жүреді. Ал транскрипция қалай аяқталады? Терминация (тізбектің өсуінің тоқталуы) – РНК тізбегінің одан әрі өсуі ДНҚ-ның терминатор деп аталатын бөлігінде тоқталады. Ген тізбегінің соңында палиндром деген ДНҚ өсіндісі болады. Палиндром ДНҚ-ның тізбегінде жиі кездесіп тұратын құрылым, негізінен ГЦ жұбына өте бай. Егер ДНҚ-ның бір тізбегігің белгілі бір жерінің екі жағы бір-біріне комплементарлы болса, олар бір-бірімен шиыршық құрайды. Ол спираль ДНҚ-ның бағытына перпендикуляр орналасқан, бүйірден шығып тұратын қос тізбек. Екі тізбектен де осындай өсінді пайда болатындықтан палиндром пайда болған жер крест тәрізді формаға ие болады. Осы палиндромдар ДНҚ- ның ақуыздарымен байланысатын орны болып табылады. Міне, геннің соңында орналасқан палиндромға ерекше ақуыз жалғасып, ол РНҚ-полимерзаны ДНҚ-тізбегінен шығарып жібереді. Эукариоттарда транскрипцияға үш түрлі ДНҚ-ға тәуелді РНҚ-полимерзалар қатысады. 1- полимераза ядрошықта болады да рРНҚ түзілуінің катализаторы ретінде жұмыс жасайды. Көп жасушалы ағзалардың кейбір гендерінің құрылысын, оған сәйкес иРНК-лармен салыстырып зерттеу нәтижесінде олардың гендерінің ішінде көптеген артық ДНҚ бөліктерінің бар екендігін анықталады. Зерттеулер геннің ішінде 10-нан 2000-ға дейін нуклеотидтен тұратын қажетсіз тізбектердің болатынын дәлелдеген. Алғаш геннің барлық ұзындығына сәйкес келетін иРНҚ жасалды. Оны про-иРНҚ деп атайды. Про - иРНҚ - дан арнаулы ферменттердің көмегімен артық нуклеотид тізбектері бөлініп тасталады да қалған бөліктері бір-бірімен жалғанады. Осылай дайын иРНК пайда болады. Осы үдерісті сплайсинг деп атайды. Про-иРНК-дан алынып тасталған бөліктерін интрон,ал ақуызды синтездеуге қажет қалған бөліктерін экзон дейді. Ядро болатын шағын молекулалы РНК-лар мпилайсингті жүргізетін ферменттерге көмектесіп, ерекше коферменттер 61 рөлін атқарады. Дәл осы РНК-лар экзондардың ұшы болып есептелетін проиРНК тізбегінің ішіндегі бөліктерін бір - бірімен жақындастырып ұстап тұрады. Сол кезде фермент интронды «алып» тастап, экзондарды бір - бірімен жалғайды. Про - иРНК ешбір ферменттің көмегінсіз - ақ өз - өзіне сплайсинг жүргізе алатындығы кейін дәлелденді. Плазмидадағы геннен көшіріліп алынған про - иРНК бактерия жасушасында кәдімгі иРНК - ға айналады, себебі оның интрондары алынып тасталады. Сөйтіп, бактерия жасушасында сплайсинг жүргізетін ферменттер болмағандықтан про - иРНК өздігінен иРНК - ға айналады. Яғни, РНК ферменттік қасиет те көрсете алатын болып шықты. Осындай өзіне өзі ферменттік катализ жүргізетін про - иРНК - ға рибозим деген атау берілді. жүктеу/скачать 2.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|