Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| мақалдары мен мәтелдері, басқа да халықтардікі секілді, сан
ғасырдан бері жасалып қалыптасқан, халықтың ортақ ақыл-ойы болып табылады» [66]. Кейде халық шығармасының уақиғаларын оны туғызған әлеуметтік және экономикалық негіздерден бөле қараған кездері де болды. Ондай жағдайда фактінің өзі Ә. Диваевке мәнді іс болып көрінді де, міне, сондай жерлерде ол ескі әдеттерді сипаттап кетуге ойысты [67]. Ә.А. Диваев қазақ халық поэзиясын үздіксіз жинаушылардың бірі. Ол Шымкент, Петровск (Қызылорда), Қазалы, Әулиеата (Жамбыл), Ташкент, Черняев уезі және Сырдария аймағының Түркстан ауданы айналасын аралап, ертегі, мақал, жұмбақтар, мысқыл әңгімелер мен әдет-ғұрып өлеңдерінің нұсқаларын жиған. Мұнда Ә.Диваев қиссаларды және халық поэзиясын жатқа білетін, өз ойынан да шығаратын Сұлтанқожин Майлықожа сияқты сегіз қырлы талант иелерін табады. Ол Майлықожадан лирикалық өлеңдер мен ғашықтық жырларды, ертегілер мен мысқыл өлеңдерді, соның ішінде қазақ арасына кең тараған Алдар Көсе, Шықбермес Шығайбай және Жиренше жайындағы нұсқаларды жазып алады. Ә.Диваев Шымкент уезінде ауыз әдебиет мұраларынан аса көп білетін дарынды жыршы, әрі әңгімеші Ақынбеков Еркінбекпен кездеседі. Ол одан қыз ұзатқан тойда айтылатын жар-жар, ау-жар өлеңдерін және басқа да ертегі, мысқыл әңгіме, мақал, жұмбақ, жырлар жазып алған. Халық шығармасын айтушының аузынан қолма-қол жазып алу – Ә.Диваевтың жинаушылық қызметінің негізгі түрі болды. Оның шығармаға жасаған байымдауларында «ауыздан» деп көрсетіледі де, одан әрі айтушының аты-жөні, оның қай жерде, қай болыста, қай уезде тұратыны жазылады, яғни біршама паспорттық мәлімет беріледі. Мәселен, Ә.Диваев жазбасында кездесетін «Жиренше 44 туралы» 3 нұсқаның 1920 жылдың 5 қыркүйек күні Сырдария облысының Ақмешіт уезінде Мүслім Қарақожаевтың айтуынан жазылынып алынғандығы, мәтінді жазып алушы Ақмамбет Тоқжаев- Ә.Диваев тапсырмасын орындағаны айтылады [68, 80 б .]. Ал, «Жұманазардың домбырамен айтысқаны» үлгісінің ХХ ғасырдың 20 жылдары Сырдария облысы Перовск ауданы тұрғыны Жұманазар ақын айтуынан жазып алынғаны көрсетілген [68, 90 б ]. Ә. Диваевтың жинаушылық шарттары сол кезең үшін- үлкен жетістік. Оны ғылыми принциптің алғашқы баспалдақтары десе де болады. Жалпы, фольклортану ғылымының қағидалары бойынша, қай шығарма болса да сөзбе-сөз, еш өзгертусіз жазылып алынуға тиіс. Ә.Диваев фольклорлық мәтінді ауызба-ауыз жинау барысында, оған ғылыми түсініктеме беруді маңызды шара деп қабылдаған. Мәселен, «Өзбектердің пайда болуы турасында» аңыздың бет көлемі 3 бетті алса, ал оған берілген түсініктеме 5 бет мөлшерді құрайды [69]. Ә.Диваев бұл түсініктемелердің шындыққа неғұрлым жақын болуын қадалаған. Сондай-ақ түсініктемелер жазу барысында Ә.Диваев белгілі ғалымдар: Н.Гродеков, А.Харузин, М.Будагов, Х.Кустанаев, Г.Вамбери, З.Миллер еңбектерін де қолданған [68,152-153 б ]. Ә.Диваев жинаған жазбаларының маңыздысы- екі тілде, қазақ- орыс тілдерінде қатар берілуі [68]. Бірі- түпнұсқасының қазақ тілінде берілуі, фольклортану ғылымының талабынан туындаса, сондай-ақ қалың оқырманға бағытталғанын анықтайды. Ал, мәтіннің орыс тіліне аударылуы- Ресейдің шығыстанушы ғалымдарына арналғандығын танытады (Ал, Ә.Диваевтың фольклорды экспедициялық тәсіл арқылы жинауы біздің еңбегімізде кейін арнайы қарастырылады). Ә.Диваев жинаушылығының басты шарты- мәтіннің не ескілігі, не жаңалығы емес, керісінше, халық шығармашылығы турасында толыққанды хабардар болуы еді: «Благодаря служебному положению жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|