Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| Дарьинской области, у разных жителей аулов расспрашивал он о том
или ином произведении, не один раз прослушивал его, чтобы убедиться, насколько известен записанный текст»,- делінген [109]. Ә.Диваевтың Жетісу, әсіресе Сырдария экспедицияларының материалдарына жасаған тізбесіне қарағанда, ол ақындардың өз шығармашылығымен қатар, олардың халық арасында тарап жүрген өлеңдер мен жырлардың жаңа нұсқаларын жасау жолындағы еңбегіне де үлкен мән береді. Ә. Диваев ақындардың жазып айтқан шығармаларын олардың суырып салма өлеңдерінен бөліп алып қарайды. Мәселен, Ә.Диваев Мәделіқожаның шығармаларына жасаған тізбесінде: «Белгілі жыршы Мәделіқожаның ғибрат өлеңдері», «Мәделіқожаның суырып салма өлеңдері», «Мәделіқожаның әр түрлі жағдайлармен байланысты айтқан (Мәделіқожа суырып салма, әңгімешіл, тапқыр белгілі адам болған) суырып салма өлеңдері мен тапқыр сөздері» - деп атап көрсетеді. Осы секілді өзінің топшылауын Майлықожаның шығармашылығы жөнінде де айтады. Ә.Диваев Майлықожаның шығармаларын «Майлықожаның билер алдында суырып салып айтқан сөздері», «Билердің парақорлығы жөнінде Майлықожаның шығарған өлеңдері» - деген сияқты топтарға бөледі. Жетісудан алынған материалдардың тізбесінде Ә.Диваев «1916 жылдың уақиғасына арналып шығарылған Кенен ақынның өлеңдері» бар екендігін атап өткен [110]. Тұрақты бір адам жергілікті елді-мекендегі фольклорлық шығарманы тұрғылықты тәсіл арқылы жиыстырғанда, оларды не ауызба-ауыз әдісі арқылы, не дайын қолжазбалардан, не кітаптардан көшіріп алу әдісі арқылы қағазға түсіреді. М.Ж.Көпеев фольклорды тұрғылықты тәсіл арқылы жинағанда, сол кездегі ел зиялылары, ауыз әдебиеті, тарих білгірлері көмегіне сүйенгені анық. Олар: Мұса Шорманұлы, Мейрам Жанайдарұлы, Бөгенбай ұрпағы Саққұлақ шешен, Ақан сері, Естай мен Майра ақындар т.б. Тұрғылықты жазу барысында М.Ж.Көпеев қолжазбасында қолданған көк, қызыл, қара т.б. сиялар өнбеген, су т.б. тиген беттерінің шеткі жақтары ғана өшіңкірген, не үзіліп қалған. Қолжазба ішінде берілген тақырыпшалар жаңа жолдан беріліп, және асты қызыл 66 сия, не қызыл қарындашпен сызылып отырылған. Беттер ішінде келетін ескертулерді жинаушы әр түрлі сия күшімен беруге тырысқан. Қолжазбалардағы беттердің өзі басынан аяғына шейін, яғни оңнан солға қарай араб цифрларымен нөмірленген. Тіпті көшіп-қонуда болсын, қолжазба беттері араласқан жағдайда, әрбір бетті табуы оңай болуы үшін, соңынан келесі бетте басталатын сөзді жеке шетке қарай жазып қалдырып отырған. Мұндай қолжазба жазу әдісі бүкіл шығысқа тән. Кезінде ортағасырлық жазба ескерткіштеріне де тән болатын. Бұл М.Ж.Көпеевтің орта ғасырда жазылған мұраларды көп оқығандығын, солардың қолжазба жазу әдісін кеңінен меңгергендігін танытады. Тіпті, сол кезде баспадан шыққан кітаптарда да солай болған. М.Ж.Көпеевтің өзіндік жазу ерекшелігі де жоқ емес. Мәселен, қара сөзге қарағанда өлең жолдарды жазу барысында, бет үнемдеу үшін өлең жолдарды бір беттің өзінде-ақ 2 қатарға бөліп жазу үлгісі жиі кездеседі. Қолжазбалар арабша, ескі қадим жазуында берілген. Бұл жазудың қиындығы неде дегенде, жазу барысында сөз басындағы, сөз аяғындағы дауысты дыбыстар сақталғанмен, сөз ортасындағылардың, көбінесе көрсетілмеуінде дер едік. Осы орайда араб жазуында дауысты дыбыстары көрсетілмеген жағдайда, төбесінде көрсетілетін қосымша белгілердің де, яғни харакеттердің қойылу арқылы ол дауысты дыбысты анықтау мүмкіндігі туатын. Ал, бұл белгілер әдетте қолмен жазылған қолжазбаларда көрсетілмейді. Осы орайда қолжазбалардың қадим жазуын жетік меңгерген өз замандастарына арналып жазылғанын да ескеру керек. Мәселен, бір «Мұхаммед» деген сөзді жазуда дауыссыз әріптің, яғни «М», «Х», «М», «Д» дыбыстарының көмегімен беріп отырған. Мұндағы дауысты дыбыстар жазылуда түсіп қалса да, оқыған кезде толық айтылып отырған. М.Ж.Көпеев қолжазбалары ішінде тұрғылықты тәсіл арқылы жиналған шағын бір беттік әңгімелерден бастап, көлемді эпостық шығармалар да кездеседі. Мәселен, шағын ғана «Төйте тәуіп» әңгімесінің өзінде-ақ, сол жердің не себептен «әулиелі Аккөл» атануын т.б. жәйіттерді М.Ж.Көпеев былай деп жазған: «Бұл жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|