Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2013 жылғы 31 желтоқсан №1575 Астана, Үкімет Үйі

1. «Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 ақпандағы № 134 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 20, 243-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары осы қаулыға қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы №1575 қаулысынa қосымша

Бәсекеге қабілеттілік пен ұлттық қауіпсіздіктің жоғары деңгейін қамтамасыз ету мақсатында көмірсутек шикізаты бөлігінде отын-энергетика кешенін дамыту, экономиканың көмірсутек шикізатына және оны қайта өңдеу өнімдеріне өсіп отырған қажеттілігін қамтамасыз ету, оларды тиімді пайдалануға бағытталған ғылыми-технологиялық әлеуетті дамыту.

Пайымы

Дамыған мұнай-газ өнеркәсібі мен магистральдықты қоса алғанда, көмірсутек шикізатын тасымалдау жүйесі мен көмірсутек шикізатын қайта өңдеу бойынша дамыған қуаттар.

1. Реттелетін саланы немесе қызмет саласын дамытудың негізгі параметрлері

Мұнай өндіру

Мұнай саласының дамуы Қазақстанның бүкіл экономикасы үшін өте маңызды.

Мұнай-газ кешені елдің және оның жекелеген өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуына шешуші әсер тигізеді, шын мәнінде мемлекеттің бүкіл экономикасы үшін алға тартушы күш болып табылады, экономиканың басқа да салаларының дамуына ықпал етеді. Өңірлер мен бүкіл мемлекет ауқымындағы неғұрлым маңызды әлеуметтік бағдарламалардың іске асырылуы мұнай-газ кешені кәсіпорындарының жұмысына байланысты.

Мұнай-газ кешеніндегі өзгерістер саланың өзінің, сондай-ақ байланысты өнеркәсіп салаларының жұмыс істеу тиімділігін арттыруға бағытталған, бұл елдің энергетикалық қауіпсіздігінің нығаюына ықпал етуге, сондай-ақ кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігімен, қызметтер мен өнім сапасының артуымен қатар экономиканың тұрақты өсуін және әртараптануын қамтамасыз етуге тиіс.

2012 жылы республикада мұнай өндіру 79,2 млн. тоннаны құрады.

Қазақстан Республикасының аумағында 2012 жылдың қорытындылары бойынша негізгі мұнай өндіруші компаниялар «Теңізшевройл» ЖШС (бұдан әрі – ТШО) (24,2 млн. тонна), «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг Б.В.» ЖШС (бұдан әрі – КПО) (12,2 млн. тонна), «ҚазМұнайГаз» Барлау Өңдеу» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – ҚМГ БӨ) (7,8 млн. тонна), «Маңғыстаумұнайгаз» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – ММГ) (5,9 млн. тонна) және «Ақтөбемұнайгаз – СНПС» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «Ақтөбемұнайгаз СНПС») (6,1 млн. тонна) болып табылады.

2012 жылы барлаудан өндірістік игеруге Солтүстік Нұралы, Төбеарал, Жангүрші, Емір и Күлжан кен орындары ауысты.

Мұнай өңдеу

2012 жылы республиканың мұнай өңдеу зауыттарында (бұдан әрі – МӨЗ) 14,2 млн. тонна немесе 2011 жылдың деңгейіне қатысты 103,6 % мұнай өңделді. 2853,8 мың тонна бензин (103,5 %), 4128,9 мың тонна дизель отыны (101,6 %), 3573,3 мың тонна мазут (97,6 %), 421,1 мың тонна авиакеросин (108,8 %) өндірілді.

Мұнай-газ және мұнай-химия саласындағы техникалық реттеу

2010 жылы 18 қарашада қол қойылған және 2011 жылғы 27 маусымдағы № 443-IV Қазақстан Республикасының Заңымен ратификацияланған Беларусь Республикасындағы, Қазақстан Республикасындағы және Ресей Федерациясындағы техникалық реттеудің бірыңғай қағидаттары мен қағидалары туралы келісімге сәйкес Кеден одағының шеңберінде міндетті талаптарды бекітетін бірыңғай өнім тізбесі (бұдан әрі – Бірыңғай тізбе) қалыптастырылды.

Мұнай-газ саласында Бірыңғай тізбе мына ұстанымдарды қамтиды:

1) бензиндер, дизель және кеме отыны, реактивті қозғалтқыш отыны және отын мазуты;

2) жағармай материалдары, майлар және арнайы сұйықтықтар;

3) мұнайды, оның өңделген өнімдерін есепке алу құралдары мен жүйелері;

4) отын ретінде пайдаланылатын сұйытылған көмірсутек газдары;

5) тасымалдауға және (немесе) пайдалануға дайындалған мұнай;

6) тасымалдауға және (немесе) пайдалануға дайындалған жанғыш табиғи газ;

7) сұйық және газ тәрізді көмірсутектерді тасымалдауға арналған магистральдық құбырлар.

Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігі (бұдан әрі - Министрлік) Кеден одағының «Автомобиль мен авиация бензиніне, дизель және кеме отынына, реактивті қозғалтқыш отыны мен мазутқа қойылатын талаптар туралы» техникалық регламентін әзірледі, қоса әзірлеуші ретінде Кеден одағының «Жағар материалдарға, майларға және арнайы сұйықтықтарға қойылатын талаптар туралы» техникалық регламентін әзірлеуге қатысты.

Еуразиялық экономикалық комиссия кеңесінің 2012 жылғы 23 қарашадағы № 103 шешімімен бекітілген 2012 – 2013 жылдарға арналған Кеден одағының техникалық регламенттерін әзірлеу жоспарымен Кеден одағының «Мұнайдың және оның қайта өңдеу өнімдерінің көрсеткіштерін өлшеу құралдарына қойылатын талаптары», «Отын ретінде қолдануға арналған сұйытылған көмірсутек газдарға қойылатын талаптар» техникалық регламенттерін әзірлеу ескерілген.

Стандарттау техникалық реттеудің басқа маңызды құралы болып табылады.

2011 жылы газ саласында 15 мемлекеттік стандарт, мұнай және мұнай-химия салаларында 5 мемлекетаралық стандарт әзірленді.

Кеден одағының техникалық регламенттер талаптарын орындау үшін дәлелдеу базасы халықаралық және мемлекетаралық стандарттар, олар қабылданбаған жағдайда, халықаралық талаптарға сәйкес ұлттық стандарттар болып табылады.

Кеден одағының техникалық регламенттерін қолдауға 2012 жылы Министрліктің 17 мемлекетаралық стандартты әзірлеуі ұйымдастырылды.

Мұнай тасымалдау инфрақұрылымын дамыту

Көмірсутектер өндіру көлемінің ұлғаюы мұнай тасымалы инфрақұрылымын серпінді дамытуды қажет етеді.

Қазіргі уақытта қазақстандық мұнайдың қолданыстағы негізгі экспорттық бағыттары Атырау-Самара құбыры, Каспий құбыр консорциумының (бұдан әрі – КҚК) құбыры, Атасу-Алашанькоу құбыры, Ақтау порты болып табылады.

Мұнайдың басым бөлігі КҚК мұнай құбыры бойынша – 27,9 млн. тонна және Атырау-Самара мұнай құбыры бойынша – 15,4 млн. тонна экспортталды. Қытай бағытында 10,4 млн. тонна тасымалданды (оның ішінде 68,9 мың тонна толлинг режимде). Ақтау порты арқылы экспорттау 7,0 млн. тоннаны құрады, теміржол арқылы - 7,0 млн. тонна тиелді. Орынбор газ өңдеу зауытына 0,8 млн. тонна жеткізілді.

2. Негiзгi мәселелердi талдау

Мұнай өндіру

Қазіргі уақытта мұнай өндіру саласында мынадай негізгі проблемаларды бөліп көрсетуге болады: құрлықтағы кен орындарында игерілетін көмірсутек шикізатының басым бөлігі жылдық өндірудің ең жоғары деңгейлі сатысына жетті, сондай-ақ жылдан жылға игерілетін кен орындарында көмірсутек шикізатының қорлары азаюда.

Алдағы уақытта өндірудің ұлғаюы кен орындарында сәйкес геологиялық-өндірістік шараларды, жаңа кен орындарын өндіріске қосу, Теңіз жобасының кеңеюі, сондай-ақ Қашаған кен орнының тәжірибелі-өндірістік игерілуін іске асыруға байланысты мүмкін болады.

Мұнай өңдеу

Қазіргі уақытта мынадай негізгі проблеманы бөліп көрсетуге болады: отандық мұнай өнімдеріне ел экономикасының ішкі қажеттіліктерінің толық қамтамасыз етілмеуі.

Халықаралық нормаларға, оның ішінде жоғарыда көрсетілген Кеден одағының техникалық регламенттер (бұдан әрі - КО ТР) талаптарына сәйкес өндірілетін мұнай өнімдерінің сапасын жақсартуды қамтамасыз ету үшін отандық МӨЗ-де қолданыстағы қайта өндіру қуаттарын қайта құру және жаңғырту бойынша іс-шаралар жоспарланған.

Атырау мұнай өңдеу зауытында (бұдан әрі – АМӨЗ) ЭЛОУ-АВТ-3 қондырғысының вакуумдық блогын (2010 жылғы желтоқсан) және баяу кокстеу қондырғысын (2011 жылғы мамыр) реконструкциялау, вакуумдық блоктың қуатын жылына 1800 мың тоннаға дейін және баяу кокстеу қондырғысының қуатын жылына 1000 мың тоннаға дейін жеткізу аяқталды.

Жылына 133 мың тонна бензол, 496 мың тонна параксилол өндірумен хош иісті көмірсутек өндіру жөніндегі кешен салу және мұнай өнімдерінің сапасын К3 – экологиялық класқа дейін жақсарту жүргізілуде.

Жылына мұнай өңдеуді 5500 мың тоннаға дейін және мұнай өнімдерінің сапасын К4, К5 экологиялық класқа дейін жақсартумен өңдеу тереңдігін 87 %-ға дейін жеткізе отырып, мұнайды тереңдетіп өңдеу бойынша кешен салу.

«Петро Қазақстан Ойл Продактс» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде (бұдан әрі – ПҚОП): мұнай өңдеу бойынша қуатты жылына 6000 мың тоннаға дейін жеткізумен, өңдеу тереңдігін 90 %-ға дейін ұлғайтумен, зауытты реконструкциялау және жаңғырту, мұнай өнімдерінің сапасын К4, К5 – экологиялық класқа дейін жақсарту.

Павлодар мұнай-химия зауытында (бұдан әрі – ПМХЗ): зауытты қуатын жылына 6000 мың тоннаға дейін жеткізумен, мұнай өңдеу тереңдігін 90 %-ға дейін ұлғайтумен реконструкциялау және жаңғырту, мұнай өнімдерінің сапасын К4, К5 экологиялық класқа дейін жақсарту.

МӨЗ-ді реконструкциялау мен жаңғыртуды аяқтау 2016 жылы республиканың тұтынушыларын К4 және К5 экологиялық класс талаптарына сай келетін сапалы мұнай және мұнай-химия өнімдерімен қамтамасыз етуге, қоршаған ортаға зиянды әсерді азайтуға, республиканың автомобиль және авиация отынына қажеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Мұнай тасымалдау инфрақұрылымын дамыту

Қазіргі уақытта мынадай негізгі проблеманы бөліп көрсетуге болады: Қазақстанның экспорттық және транзиттік әлеуетін жетімсіз дамыту.

Қазақстанның экспорттық және транзиттік әлеуетін дамыту мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Жаңа экспорттық жүйе құру және қолданыстағыларын кеңейту жұмысы бүгінгі күні өзекті болып отыр.

Мұнай-газ ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттыру мақсатында Қазақстан көлік шығындарын азайту шартымен қазақстандық көмірсутекті неғұрлым тартымды өткізу нарықтарына тасымалдау жобаларын іздеу мен іске асыруды жалғастыруға тиіс. Қуатты және мұнай мен газды экспортттау бағыттарын дамыту өндіру мен ішкі тұтынудың перспективалық көлемдеріне, транзиттік елдермен ұзақ мерзімді уағдаластықтардың болуына, әлемдік тұтыну нарықтарында сұраныс пен жағдайдың деңгейіне сәйкес болуға тиіс.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 27 ақпандағы № 190 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында көлеңкелі экономикаға қарсы іс-қимылдың 2013 – 2015 жылдарға арналған кешенді жоспарының аясында мұнай ұрлау және заңсыз мұнай айналымының мәселелері шешілуде.

Қазақстандық мұнайды тасымалдаудың экспорттық бағдарын дамыту және әртараптандыру мақсатында мына жобаларды іске асыру бойынша жұмыстар жүргізілуде: КҚК мұнай құбырын кезең-кезеңмен кеңейту және Қазақстан - Қытай мұнай құбырының өткізу қабілетін ұлғайту.

Мұнай мен газ конденсатын теңгерімді өндіру кезінде мұнай құбырларын кеңейту жобаларын ескере отырып, экспорт КҚК және Қазақстан - Қытай негізгі бағыттары бойынша ұлғайтылатын болады.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 7 желтоқсандағы № 1559 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы «Қазақстан - Қытай» мұнай құбырын дамыту және пайдалану кезіндегі ынтымақтастықтың кейбір мәселелері туралы» келісіміне сәйкес Батыс Қазақстан өңірі кен орындарындағы мұнайды ПМХЗ және ПҚОП-қа жеткізу үшін мұнай құбырларын реверсиялау жұмыстарын қоса алғанда, мұнай құбырының өткізу қабілетін арттыру бойынша жұмыстар жүргізу жоспарлануда.

3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау

Мұнай өндіру көлемінің жоспарына мынадай тәуекелдер әсер етуі мүмкін:

1) жоспардан тыс жөндеу жұмыстары (авариялық жағдайлар және т.б.);

2) әлеуметтік жағдайлар (ереуіл);

3) алынған жаңа геологиялық мәліметтерге және кен орнының геологиялық құрылымын нақтылау нәтижесі бойынша геологиялық ақпараттың өзгеруі.

Тәуекелдерді басқару бойынша мынадай іс-шаралар анықталған: тәуліктік мұнай өндіруді және жер қойнауын пайдаланушылардың мұнай өндіру көлемін орындамау кезінде оның себептері мен салдарларын анықтау бойынша мониторингтеу жұмыстарын жүргізу; мұнай өндіру жоспары көрсеткішін сақтауға қатысты, орталық және жергілікті мемлекеттік атқарушы органдармен, мекемелермен бірлесе отырып, мұнай өндіруші компаниялар жұмысшыларының толқуларын реттеуге қатысу; жобалық құжаттарға сәйкес мұнай өндіру көлемін, сондай-ақ жаңа мәліметтер негізінде өзгерістер мен толықтыруларды ескере отырып, қайта қарау және талдау.

Сыртқы ықтимал тәуекелдер – МӨЗ-ге ресейлік мұнай жеткізілімін азайту, толық тоқтату не МӨЗ-ге ресейлік мұнайды экспорттық кедендік баж салығымен жеткізу;

Тәуекелдерді басқару жөнінде шаралар қабылданбаған жағдайда ықтимал салдарлар – ПМХЗ және ПҚОП өңдеу үшін мұнай көлемінің жетпеуі, осының салдарынан ішкі нарықтың мұнай өнімдеріне қажеттігін қамтамасыз етуге байланысты тәуекелдер туындайды;

Тәуекелдерді басқару жөніндегі іс-шаралар – МӨЗ-ге мұнай жеткізу саласында Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасында екіжақты келісімге қол қою. Батыс Қазақстан кен орындарынан ПМХЗ және ПҚОП-қа мұнай жеткізу үшін құбырларды тиісті реверсиялау бойынша жұмыстар жүргізу.

2-стратегиялық бағыт. Газ саласын дамыту

1. Реттелетін саланы немесе қызмет саласын дамытудың негізгі параметрлері

Газ өндіру

Газ саласының дамуы Қазақстанның бүкіл экономикасы үшін өте маңызды.

Табиғи және ілеспе газды өндіру 2012 жылы 40,1 млрд. текше метрді құрады, 2011 жылмен салыстырғанда өсуі – 1,5%. Газ экспортының көлемі 8,5 млрд. текше метрді құрады.

Қазақстан Республикасының аумағында негізгі газ өндіруші компаниялар (2012 жылғы деректер бойынша) ҚПО (17,5 млрд. текше метр), ТШО (12,7 млрд. текше метр), «Ақтөбемұнайгаз-СНПС» АҚ (3,7 млрд. текше метр), «ҚазГерМұнай» бірлескен кәсіпорны» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі – ЖШС) (0,5 млрд. текше метр).

Газ өңдеу

2012 жылы газ өңдеу кәсіпорындарында 2214 мың тонна сұйытылған көмірсутек газы өндірілді.

Негiзiнен, республиканың мұнай-газ кешені өндiретiн газ ілеспе газ болып табылады, сондықтан оны тауарлық газды өндiргенге дейiн газ өңдеу зауыттарында өңдеу талап етіледі. Республикада үш газ өңдеу зауыты (бұдан әрi – ГӨЗ) жұмыс iстейдi: Қазақ ГӨЗ, Теңiз ГӨЗ және Жаңажол ГӨЗ.

Газ тасымалдау инфрақұрылымын дамыту

Көмірсутектер өндіру көлемінің ұлғаюы газ тасымалы инфрақұрылымын серпінді дамытуды қажет етеді.

2012 жылы қазақстандық газ экспортының көлемi 8,5 млрд. текше метрді құрады, республика аумағы бойынша халықаралық газ транзитiнiң көлемi 96,5 млрд. текше метрді құрады, оның iшiнде ресейлiк – 54,0; түрікмен – 33,7; өзбек – 8,8.

Республиканың аумағы бойынша газ тасымалдау және газ транзиті негiзгi магистральдық газ құбырлары – «Орта Азия – Орталық» (Орта Азия газы), «Бұхара газды ауданы – Ташкент – Бішкек – Алматы (Орта Азия газы)», Қазақстан – Қытай (Орта Азия газы) газ құбырының 1-шi учаскесі, «Оренбург – Новопсков», (Ресей газы) «Бұхара – Орал» (Ресей газы) бойынша жүзеге асырылады.

2. Негiзгi мәселелердi талдау

Газ өңдеу

2007 жылғы 31 мамырдағы ҚПО мен «КазРосГаз» ЖШС арасындағы шикі газды сатып алу-сату қол қойылған келісімшартқа сәйкес Қарашығанақ кен орнынан Ресей Федерациясы Орынбор газ өндеу зауытына жыл сайын 8 млрд. текше метрге дейін шикі газ жеткізіледі.

Газ өндiрудің көлемi аз кен орындарында газды тауарлық күйге дейiн дайындау газды кешендi дайындау қондырғыларында (бұдан әрi – ГКДҚ) жүргізіледі.

Магистральдық және газ тарату құбырларының тарихи қалыптасқан жүйесіне сәйкес табиғи газ республиканың 14 облысының 9-ына жеткізіледi. Қазақстан Республикасының Үкiметi Қазақстан Республикасының елді мекендерін газдандыру жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыруға айтарлықтай назар аударады. Қабылданған шаралар Қазақстанның 8 облысының 60 елді мекенін табиғи газбен газдандыруға мүмкiндiк бердi.

Қазақстан Республикасының ішкі нарығын газбен қамтамасыз ету үшін 2006 жылғы 27 желтоқсанда «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы» акционерлік (бұдан әрі - «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ), «Өзбекнефтегаз» ұлттық холдинг компаниясы (бұдан әрі - «Өзбекнефтегаз» ҰХК) және «Газпром» ашық акционерлік қоғамының (бұдан әрі - «Газпром» ААҚ) арасындағы қарсы газ жеткізу туралы келiсiмге қол қойылды (бұдан әрі - Келісім). Келiсiмге сәйкес газдың барлық импорты Қарашығанақ экспортымен бірдей баға бойынша және бірдей көлемде айырбасталады.

Жоғарыда көрсетілген Келісім шеңберінде жыл сайын Қарашығанақ кен орны газын Қазақстан Республикасының оңтүстігіне және Қостанай облысына қарсы жеткізу келісімдері жасалады.

Жыл сайын «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ және «Газпром» ААҚ Келісімі шеңберінде Газ саласындағы ынтымақтастық мәселелері бойынша жиналыс хаттамасына қол қойылады, онда қарсы операциялар бойынша газдың көлемі мен бағасы көрсетіледі.

Газ тасымалдау инфрақұрылымын дамыту

Проблема: өзбек газының жеткізіліміне тәуелділік.

Бейнеу – Шымкент газ құбырын салу Қазақстанның энергетикалық қауіпсіздігінің артуына ықпал ететін болады және елдің газ өндіретін батыс өңірлерінен оңтүстікке берілетін газ ағынын қамтамасыз етуге және сол арқылы өзбек газының жеткізіліміне тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді.

Газ құбырының трассасы Маңғыстау, Ақтөбе, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстары арқылы өтетін болады.

Бейнеу – Шымкент газ құбыры Орта Азия – Орталық, Бұхара – Орал, Бұхара газды ауданы – Ташкент – Бішкек – Алматы, Қазақстан – Қытай сияқты барлық негізгі магистралдық газ құбырларын қосады.

Жобаны іске асыру тұрғындарының жалпы саны 2 млн. адамға дейін 400-ге жуық елді мекенді қамтумен, Қызылорда облысының, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Алматы облыстарының солтүстік аудандарының бұрын газбен жабдықталмаған аумақтарын газбен жабдықтауды жалғастыру мүмкіндігін көрсеткен оң мультипликативтік әсер берді. Бұл ауыл тұрғындары тұрмысының сапалық деңгейін көтеруге мүмкіндік берді, жаңа және жұмыс істеп тұрған өнеркәсіпті және ауыл шаруашылығын дамытуға және жаңғыртуға, шағын және орта бизнес объектілерін дамытуға және соның нәтижесі ретінде жаңа жұмыс орындарын құруға қозғау салады.

Тұтастай алғанда, жобаны іске асыру газ құбыры трассасының бойында орналасқан Қазақстан Республикасы өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға алып келеді.

Қазақстан-Қытай газ құбыры жобасы

Қазақстан ішкі және сыртқы нарықтарға көмірсутектерді жеткізудің көп бағыттылығы қағидаттарына негізделе отырып, табиғи газдың транзиті мен экспорттық жеткізілімі бойынша барлық экономикалық тиімді бағдарларды дамытуға ұмтылады. Қазақстан - Қытай газ құбырын салу жобасын іске асыру елдің транзиттік және экспорттық әлеуетін арттыруға мүмкіндік береді және тиісінше Қазақстан экономикасының дамуына ықпал ететін болады.

2007 жылғы 18 тамызда Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы Қазақстан-Қытай газ құбырын салу және пайдаланудағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Газ құбыры түрікмен, өзбек және қазақстандық газды тасымалдауға арналған.

2009 жылдың соңында Қазақстан-Қытай газ құбырының бірінші учаскесінің 1-ші желісі, 2010 жылы қазанда 2-ші желісі пайдалануға енгізілді.

3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау

Ішкі тәуекелдер – газды өндеу және тасымалдау объектілерінде төтенше жағдайлар.

Тәуекелдерді басқару жөніндегі іс-шаралар қолданбаған жағдайда болуы мүмкін салдар – халыққа, кәсіпорындарға газ жеткізілуінің тоқтауы.

Тәуекелдерді басқару жөніндегі іс-шаралар – өңдеу, тасымалдау және тарату объектілерінде жоспарланған алдын ала жөндеу жұмыстарын жүргізу.

Сыртқы тәуекелдер – Өзбекстан мен Ресейден табиғи газ жеткізілуінің азаюы.

Тәуекелдерді басқару жөніндегі шараларды қолданбаған жағдайда болуы мүмкін салдар – газдың тапшылығы кәсіпорындарға газ жеткізуді азайтады, осының салдарынан электр энергиясы мен жылуды өндіру және тұрғындарға, коммуналдық-тұрмыстық және өнеркәсіптік кәсіпорындарға жеткізу азаяды.

Тәуекелдерді басқару жөніндегі іс-шаралар – 2006 жылғы 27 желтоқсандағы «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ, «Өзбекнефтегаз» ҰХК және «Газпром» ААҚ арасындағы қарсы газ жеткізу туралы келiсiм шеңберiнде газ жеткізуге арналған келісімшарттарды жасасу, «Бейнеу-Шымкент» магистральдық газ құбырының құрылысы жобасын іске асыруды жалғастыру.

3-стратегиялық бағыт. Мұнай-химия өнімі өндірісін қамтамасыз ету

1. Реттелетін саланы немесе қызмет саласын дамытудың негізгі параметрлері

Қазіргі уақытта Қазақстанда мұнай-газ бен мұнай-химия секторларын дамыту бойынша сатылас ықпалдасудың икемді және жетілдірілетін жүйесінің қалыптасуы жүзеге асырылуда – геологиялық барлау, көмірсутек шикізат кен орнын іздеу, шикі мұнай мен табиғи газды өндіруден көмірсутек шикізатын алғашқы және терең өндеудің бәсекеге қабілетті өндірісіне дейін – мұнай өнімдері мен қосылған құны жоғары мұнай-химия өнімі.

Әлемдік деңгейдегі мұнай-химия өндірісін құрудың инвестициялық жобалары әзірленді және іске асырылуда, олар халықаралық деңгейге сәйкес келетін көмірсутек шикізатын (мұнай/газ) өңдеудің икемді, ықпалдастырылған және толық технологиялық схемасын қамтамасыз етеді және бір уақытта бірнеше маңызды міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:

1) үлкен көлемде және неғұрлым жоғары сапалы мұнай өнімдерін шығару;

2) жоғары қосылған құны бар және халықаралық нарықта сұранысқа ие өнім болып табылатын базалық мұнай-химия өнімдерін алу;

3) кейіннен бөлу үшін мұнай-химия шикізатын шығару және жоғары қосылған құны бар кеңейтілген спектр мен мұнай-химия өнімдерін шығару (құрылыс, қаптау және орау материалдары, өндірістік және тұрмыстық тауарлар және т.б.);

4) көмірсутек шикізатын кешенді тереңдетіп өңдеуді қамтамасыз ету;

5) қоршаған ортаға теріс әсерді азайту;

6) мұнай-химия шикізатынан нақты тұтыну өнімдерін өндіру бойынша шағын және орта бизнесті дамыту үшін жағдай жасау.

Мұнай-химия өндірістер құрылысының халықаралық тәжірибесін ескере отырып және мұнай-химия өндірісіне маңызды инвестиция көлемін салу үшін тартымдылықты қамтамасыз ету үшін мемлекеттік қолдау шарасының бірі жобаларды іске асыру үшін қолайлы экономикалық және әкімшілік шарттар құру болып табылады. Осыған байланысты Мемлекет басшысының 2007 жылғы 19 желтоқсандағы № 495 Жарлығымен Атырау облысында «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» арнайы экономикалық аймағы (бұдан әрі – АЭА) құрылды. Мұнай-химия өнімін өндіру үшін шикізат қоры - мұнай-химия өнімін өндіру бойынша АЭА аумағында негізгі іске асырылатын жоба «Интеграцияланған газ-химия кешенінің құрылысы» болып табылады.

«Интеграцияланған газ-химия кешенін салу» инвестициялық жобасы (бұдан әрі – Жоба) негізгі мұнай-химия өнімдері – этилен, полиэтилен және полипропилен шығаруға бағытталған.

Жобаның І сатысы қуаты жылына 500 мың тонна полипропилен өндіруді қамтамасыз етеді, І сатының құны – шамамен 300,0 млрд. теңге; ІІ саты - жылына 800 мың тонна полиэтилен өндіру, ІІ сатының құны – 645,0 млрд. теңге.

Жобаның І сатысының бас мердігері - «Sinopec Engineering» қытай компаниясы. 2010 жылғы 19 наурызда «пайдалануға берілген» жобаның І сатысы құрылысының келісімшартына қол қойылды.

2010 жылғы наурызда «СВI Lummus» компаниясымен пропанды дегидрирлеу және полипропиленді шығару технологиясына арналған лицензиялық келісімдерге қол қойылды.

Полипропиленді өткізуге кепілдік беру мақсатында «Sinopec Engineering» компаниясы дайын өнімдерді кепілді өткізу шартына (off-take agreement) қол қойды.

I кезеңнің негізгі объектілері, оның ішінде өндірістік қондырғыларды салу Қытайдың Экспорт-Импорт Банкінің кредиттік желісі қаражатының есебінен жүзеге асырылуда.

Негізгі өндіріс қондырғылары бойынша бас мердігер «Sinopec Engineering» компаниясы жобалауды аяқтады, материалдардың мемлекеттік сараптамасы өткізілуде. Инфрақұрылым объектілері бойынша – автожолдың салынуы аяқталды, темір жол және темір жол станциясы бойынша құрылыс-құрастыру жұмыстары басталды, электр тарату желісін салу және қосалқы трансформатор станциясын салу үшін негізгі жабдықтар мен материалдар сатып алынды.

II-ші кезең бойынша (полиэтиленді өндіру) қазіргі уақытта «Foster Wheeler» Жобасының Екінші кезеңінің техникалық-экономикалық негіздемесін (бұдан әрі – ТЭН) жаңартуды аяқтау үстінде. Жобаның екінші кезеңінің стратегиялық серіктестігі болып «LG CHEM» корей компаниясы анықталды, онымен 2011 жылы «Kazakhstan Petrochemical Industries Inc.» ЖШС қазақстандық компаниясымен бірлескен кәсіпорынды құру туралы келісімге, сондай-ақ жобаны қаржыландыру бойынша Өзара түсіністік туралы меморандумға және өнімді сату бойынша шартқа қол қойылды.

«KLPE» ЖШС-і («KLPE» ЖШС-нің қатысушылары: LG Chem Ltd – 50%, БХК - 25%, «SAT&Company» АҚ - 25%) бірлескен кәсіпорын құрылды. Жобалық қаржыландыруды ұйымдастыру, жобалауға, жиынтықтауға және салуға мердігерді таңдау бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр.

Атырау МӨЗ-ін (бұдан әрі – АМӨЗ) жетілдіру шеңберінде «Хош иicтi көмірсутектерді өндіру кешенін салу» инвестициялық жобасы жүзеге асырылып жатыр. АМӨЗ-ді жетілдіру икемді технологияларды пайдалануды жорамалдайды: хош иicтi көмірсутектерді өндіру кешені және мұнайды тереңдетіп өңдеу. Мұнай өнімдерінің ішкі нарығының қажеттілігіне байланысты барынша көп көлемде мұнай өнімдерін немесе хош иicтi қосылыстарды алуға болады. Шамаланған қуаты жылына 133 мың тонна бензол, жылына 496 мың тонна параксилол.

Жұмыс құжаттамасын жобалау аяқталуда, технологиялық жабдықты жеткізу жалғасуда. Барлық құрылыс алаңдарында құрылыс-монтаждау жұмыстары жүргізілуде. Риформинг және хош иісті қосылыстар өндірісі қондырғыларының механикалық аяқталуы кезең-кезеңімен жүзеге асырылады.

Маңғыстау облысында Қаражанбас ауыр мұнайын тереңдетіп өңдеуді қамтамасыз ететін Қазақстанның климаттық жағдайына сәйкес келетін жылына көлемі кемінде 400 мың тонна жол битумын, бензин-дизель фракцияны – 255,4 мың тг/ж., вакуум газойльді – 330,3 мың тг/ж. өндіретін, «Ақтау пластикалық массалар зауытында жол битумын өндіру жөніндегі зауыт құрылысы» инвестициялық жобасының іске асырылуы аяқталуда.

Іске асырылып жатқан жоғарыда аталған жобалардың барлығы жақын перспективада бip-бірімен байланысты экономика салаларының мультипликативтік өсуін қамтамасыз етеді. Экспорттан басқа, Қазақстан нарығы әртүрлі сападағы мұнай-химия шикізатымен камтамасыз етіледі.

2. Негiзгi проблемаларды талдау

Проблема: халықаралық деңгейге сәйкес көмірсутек шикізатын (мұнай/газ) өңдеудің толық технологиялық схемасын қамтамасыз ететін әлемдік деңгейдегі мұнай-химия өндірісінің жоқтығы.

Шикізат құнының жоғарыда аталған жобаларда өндірілетін өнімнің өзіндік құнындағы үлес салмағы үлкен және олардың экономикалық тиімділігіне үлкен әсерін тигізеді.

Полипропилен, полиэтилен және бутадиенді өндіру бойынша жобалар үшін көлемдер бойынша кепілдіксіз шектеулі мерзімге газ шикізатын жеткізуді «Теңізшевройл» ЖШС жүзеге асырады.

3. Негiзгi сыртқы және iшкi факторларды бағалау

Жобаларды іске асырудың ішкі тәуекелдерінің бірі көлемдер бойынша кепілдіксіз газ шикізатын жеткізу болып табылады. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігі Қазақстан Республикасының ішкі нарығына ұзақ мерзімді кезеңге жеткілікті көлемдерде газды жеткізу, оның ішінде «Теңізшевройл» ЖШС сұйытылған газымен қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізуде.

Сондай-ақ шикізатты жалғыз жеткізушіден тәуелділікті әлсірету мақсатында жобаға мемлекеттік қолдау шарасы ретінде қамтамасыз ету жұмысы жүргізілуде – «Kazakhstan Petrochemical Industries Inc.» ЖШС қатысушысы - «Фирма «АЛМЭКС ПЛЮС» ЖШС-не тікелей келіссөздер негізінде жер қойнауының тұзастындағы палеозой учаскесінде көмірсутек шикізатын қатар барлауға және кейіннен өңдеуге жер пайдалану құқығын беру.

Тәуекелдерді басқару жөнінде шаралар қабылданбаған жағдайда ықтимал салдар – жобалардың экономикасы мен олардың табыстылығының нашарлауы, түпкілікті мұнай-химия өнімінің өзіндік құны бәсекеге қабілетті бола алмайды, бұл өткізу нарығын қамтамасыз етуді, сондай-ақ сыртқы (қарыздық) қаржыландыруды уақтылы тартуды қиындатады.

Тәуекелдерді басқару жөніндегі іс-шаралар – дайын өнімді өндіру кезеңінде де, осы өндірістерді салу кезеңінде де капиталды қажет ететін инвестициялық мұнай-химия жобаларын іске асыру үшін АЭА шарттарын сақтау, бюджеттік кредит қаражатын уақтылы бөлу және игеру, сыртқы қаржыландыруды тарту және игеру.

4-стратегиялық бағыт. Жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу саласында қатынастарды реттеуді жақсарту

1. Реттелетін саланы немесе қызмет саласын дамытудың негізгі параметрлері

Қазіргі таңда аса маңызды міндеттердің бірі Мемлекет басшысы және Қазақстан Республикасының Үкіметі айрықша көңіл бөліп отырған мұнай-газ компанияларының сатып алуындағы жергілікті қамтуды дамыту болып табылады.

Министрлік мұнай-газ секторындағы компанияларда жергілікті қамтуды дамыту бойынша үлкен жұмыс жүргізді. Жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттардың көбінде тауарлардағы, жұмыстардағы және қызмет көрсетудегі, сонымен бірге кадрлардағы жергілікті қамту бойынша сандық көрсеткіштер енгізілген. Сонымен қоса, жергілікті қамту бағдарламаларын әзірлеу бойынша талаптар және көрсетілген келісімшарттық міндеттемелерді тиісті орындамағаны үшін айыппұлдар енгізілген. Жергілікті қамту үлесін ұлғайту қажеттілігін түсіндіру үшін жер қойнауын пайдаланушылармен көптеген форумдар мен семинарлар өткізіледі, сонымен қатар ірі жер қойнауын пайдаланушылармен жергілікті қамтудың үлесін ұлғайту бойынша тікелей келіссөздер жүргізіледі.

Сонымен қатар, мұнай-газ компанияларының сатып алуындағы жергілікті қамтудың деңгейін сипаттайтын ағымдағы көрсеткіштер төмен болып отыр, себебі өндірістің және тиісінше, Қазақстанда шығарылған отандық тауарларды, жұмыстар мен қызмет көрсетуді сатып алудың көлемі импортталатынмен салыстырғанда шамалы.

Заманауи ақпараттық технологиялар негізінде жер қойнауын пайдалануды мемлекеттік басқару жүйесін дамыту

Қоғамның қазіргі даму кезеңі мемлекеттік органдардың алдында жаңа талаптар қойып отыр. Бүгінгі күннің негізгі талабы – тоқтаусыз, қарқынды өзгеріп жатқан сыртқы жағдайда өз қызметін тиімді жүзеге асыру. Басқару жүйесінің өзгеріп жатқан талаптарға жылдам бейімделу қажеттілігі мемлекеттік құрылымдар қызметінің тиімділігі мен нәтижелілігін үнемі арттыру талаптарына байланысты қиындай түсті.

Қазіргі әлемдегі басқару сапалы ақпаратты пайдалану мен жинақталған білімді ықпалдастыруға негізделген. Ақпаратты талдау, жүйелендіру, жинақтау және ұсыну қабілеті маңызды басқару дағдысы болып табылады.

Мемлекеттік органдарды ақпараттандыру мемлекеттік құрылымдардың қызметі процесінде туындайтын және пайдаланылатын ақпаратты басқару үшін жағдай тудыру процесі ретінде Қазақстанда жүргізілетін әкімшілік реформалардың құрамдас бөлігі болып табылады.

Заманауи ақпараттық технологияларды енгізу арқылы оның ақпараттық-талдамалық қамтамасыз ету сапасын жақсарту есебінен жер қойнауын пайдалануды мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында мұнай-газ, мұнай-химия өнеркәсібі салаларында, көмірсутек шикізаты тасымалының тиімділігін арттыру үшін 2008 жылы «электрондық үкімет» шеңберінде «Қазақстан Республикасының жер қойнауын пайдалануды басқарудың мемлекеттік бірыңғай жүйесі» ықпалдастырылған ақпараттық жүйесін (бұдан әрі – ҚР ЖП БМБЖ ЫАЖ) құру жөнінде жұмыстар басталды.

ҚР ЖП БМБЖ ЫАЖ-ды дамыту конкурстық рәсімдерден бастап, пайдалы қазбаларды өндіру, өңдеу, тасымалдау және сату көлемі туралы ақпаратқа дейінгі жер қойнауын пайдалану саласындағы барлық ақпаратты бақылап отыруға мүмкіндік береді. Бұл экономиканың өндіруші салаларының тиімділігін арттыру үшін шешімдер қабылдаған кезде елдің мұнай-газ өнеркәсібі саласындағы экспорттық әлеуетін болжауға және әлемдік шикізат нарығы ахуалындағы өзгерістерді дер кезінде ескеруге мүмкіндік береді.

Министрліктің негізгі міндеттерінің бірі өнімді бөлу туралы келісімдерден туындайтын Өкілетті органның құзыретін іске асыруды қамтамасыз ету болып табылады және тиісінше Министрлікке Өнімді бөлу туралы келісімдерде өкілетті органның мүдделерін іске асыру функциясы жүктелді.

Осыған байланысты Министрлік белгіленген тәртіппен өнімді бөлу туралы келісімдерде өкілетті органның мүдделерін іске асырады, оның ішінде ұлттық компанияның еншілес ұйымының қатысу үлестерін өтеусіз сенімгерлік басқаруды жүзеге асырады.

2. Негiзгi проблемаларды талдау

Жергілікті қамтуды дамыту

Жергілікті өндірушілердің құрылыс-құрастыру жұмыстарын игергеніне және металл құрылымдары зауыттарының болуына қарамастан, пайдалануға берілген құрылыс кезінде өнеркәсіптік жабдықпен жабдықтауды шетелдік кәсіпорындар жүзеге асырады, тиісінше жобаны бастапқы кезеңде шетелдік компаниялардың жобалауына байланысты техникалық сүйемелдеу де шетелден жүзеге асырылады.

Сатып алудың негізгі үлесі жұмыстар мен қызмет көрсетуге тиесілі. Жұмыстар құнындағы тауарлар құнының үлесі шамамен 40% құрайтындықтан және жер қойнауын пайдаланушылардың жобалық құжаттарында негізінен импорттық жабдықты сатып алу көзделгендіктен, жұмыстардағы жергілікті қамтудың үлесі айтарлықтай қысқарады.

Қазіргі уақытта Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы барлау жұмыстары белсенді кезеңге өтті. Алайда теңіз жобаларында қазақстандық қызмет көрсету компанияларының жоқтығы жергілікті қамту бөлігінде жоғары көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндік бермей тұр, алайда теңіз жобаларындағы тауарлар, жұмыстар мен қызмет көрсетуді сатып алудың үлесі мұнай-газ саласындағы сатып алудың жалпы көлемінің шамамен 30 %-ын құрайды және теңіз жобалары игерілген сайын артатын болады.

Оның үстіне, сатып алудың жалпы көлемі мұнай-газ секторының барлық сатып алуының жартысына жуығын құрайтын ең ірі үш оператор – «North Caspian Operating Company» (бұдан әрі - NCOC), KPO, ТШО келесі кезеңдерге және жобаларына көшкен кезде сатып алу көлемдерінің айтарлықтай өсуін күтуге болады. Бұл ретте жергілікті қамтудың үлесі айтарлықтай қысқарады, себебі аталған компаниялар импорттық тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алуды жалғастыратын болады.

Жоғарыда аталғанға қарамастан, Министрлік мұнай-газ секторындағы компанияларда жергілікті қамтудың үлесін ұлғайту бойынша жоспарлы және жүйелі жұмысты жалғастыруда.

Заманауи ақпараттық технологиялар негізінде жер қойнауын пайдалануды мемлекеттік басқару жүйесін дамыту

Жер қойнауын пайдаланушылармен келісімшарт талаптарын орындау туралы көбінесе есептік ақпарат (қатты пайдалы қазбалар және жер асты сулары бөлігінде) тапсырылады немесе қағаз нұсқасында қайталанып келеді. Сол себепті мемлекеттік органдар мен жер қойнауын пайдаланушылардың өзара іс-қимыл жасауы ұзақ уақыт алады және жер қойнауын пайдалану саласындағы басқару тиімділігі төмендейді.

Сонымен қатар, жер қойнауын пайдаланушылармен келісімшарт талаптарын орындау туралы ақпарат (қатты көмірсутек шикізаты бөлігінде) тек электрондық түрде тапсырылады, бұл өз кезегінде мемлекеттік органдар мен жер қойнауын пайдаланушылардың өзара әрекеттесуін жақсартты, жер қойнауын пайдалану саласындағы басқару тиімділігін жоғарылатып, уақыт шығындарын азайтты.

3. Негiзгi сыртқы және iшкi факторларды бағалау

Жер қойнауын пайдалану саласында мемлекеттік органдар мен жер қойнауын пайдаланушылардың өзара іс-қимылын автоматтандыру саласындағы негізгі сыртқы факторларға жер қойнауын пайдалану саласында жұмыстың болжанатын көлемінің төмендеуі жатады, бұл бірінші кезекте, минералдық ресурстарға бағаның төмендеуіне байланысты осы қызметтерге сұраныстың төмендеуіне қатысты болды. Сонымен бірге жақын болашақта минералдық ресурстарға әлемдік бағаның күрт төмендеуі болжанбайды және осы фактордың әсері өте төмен болып табылады.