Қазақстан Республикасы Оқу – ағарту министрлігі Қызылорда облысы, Қазалы ауданы Абай атындағы №90 орта мектеп
жүктеу/скачать 0.96 Mb.
|
| Алғашқы иіндіктердің тарихы
Механизмдердің пайда болу тарихы көне заманнан бастау алады. Мысалы, Таяу Шығыста 4500 жыл бұрын көтергіш құрылғы — шадуф қолданылған. Бұл құрылғы бір жақ басына жүк, ал екінші жағына шелек ілінетін иінағаш болып табылады. Көне заманнан бізге белгілі бір әрекетті жүзеге асыру үшін бұлшық еттердің күші жеткіліксіз болғанда (мысалы, ауыр тасты көтеру үшін) адамдардың еңбегін жеңілдететін құралдар мен құрылғылар пайдаланылған. Бұл құрылғыларды жай механизмдер деп атай бастады. Демек, кез келген жай механизмді күштен ұтыс алу үшін пайдаланады. Адамның алғашқы пайдаланған жай механизмдеріне иін, көлбеу жазықтық, шығыр, сына, бұранда жатады. Адам өзінің әрі қарайғы іс-әрекетінде жай механизмдердің түрлі үйлесімін пайдалана бастады, нәтижесінде алғашқы қарапайым машиналар (бұрандалы пресс, арба, арбалет (садақ), диірмен және т.б. пайда болды. Сонымен, жай механизмдер деп түсірілген күшті түрлендіру үшін қолданылатын құралдарды айтады.Кезінде құдықтан су тасу үшін екі жағына шелек ілінетін иінағашты қолданған. Мысалдар келтірейік: Мысалы, күрек сияқты қарапайым механизмді қарастырыңыз. Әрине, бұл жұмысты жеңілдетеді, жерді қолмен қазу оңайырақ. Біз күректі жерге жабыстырдық. Жердің бір бөлігін көтеру үшін кесіндіге қысым жасау керек. Жеңілдету үшін қайда басасыз? Тәжірибе сізге қысым жасау керек екенін, яғни кесудің соңына қарай күш қолдану керектігін айтады. Күрек пышағына жақындауға тырысыңыз, жердің бір бөлігін көтеру әлдеқайда қиын болады. Бұрынғы күшпен сіз енді ештеңе көтермейсіз. Сондықтан қысқа кесіндісі бар күректер, мысалы, сапер, кішкентай кенеппен жасалады: сіз әлі де қысқа кесіндісі бар көп жерді көтере алмайсыз. Күрек - рычаг. Рычаг - қозғалмайтын айналу осі бар. Қатты зат (көбінесе тірек немесе суспензия нүктесі). Оны айналу осіне айналдыруға тырысатын күштер әсер етеді. Күректе айналу осі шұңқырдың жоғарғы жиегіндегі тірек нүктесі болып табылады. Тағы бір мысалды қарастырайық: - ол Әткеншек . Бұл да рычаг: балалардың ауырлық күштерінің әсерінен айналатын қозғалатын айналу осі бар. Қарама-қарсы орындықта отырған досыңыздан асып түсу үшін оны көтеру үшін Сіз әткеншектің ең шетіне отырасыз. Егер сіз әткеншек тірегіне жақынырақ отырсаңыз, артық болмауыңыз мүмкін. Содан кейін сіз өзіңіздің орныңызға ересек және ауыр адамды отырғызуыңыз керек. Күш қолдану нүктесінде әткеншектің шетіне күш қолданылғаннан гөрі көп күш қажет.Көбінесе ауыр денелерді көтеру үшін тағы бір қарапайым механизм қолданылады- ол көлбеу жазықтық. Күштің пайдасы үйкеліс өте аз болған жағдайда көлбеу жазықтықтың ұзындығының оның биіктігіне қатынасымен анықталады. Бөшкелерді көлбеу жазықтыққа айналдыра отырып, бөшкелерді арқанға көтергеннен гөрі аз күш қолданылды.Көлбеу жазықтықтың мысалы-эскалаторлар, әртүрлі тасымалдаушылар, эвакуаторлар. Көбінесе үлкен күштер жасау үшін (отын кесу, мұзжарғыштың жұмысы) сына көлбеу жазықтықтың бір түрі ретінде қолданылады. Сына жұмысы- үлкен күштердің әсерінен құрсау бағытында жасалады көп сына бүйір беттеріне перпендикуляр болатын үлкен күштер. Бөренеге соғылған сына оған жоғарыдан төмен қарай әсер етеді. Бұл жағдайда ол пайда болған жартыларды солға және оңға жылжытады. Яғни, сына күштің бағытын өзгертеді. Сонымен қатар, ол бөрененің жартысын итеретін күш балғаның сынаға әсер ететін күшінен әлдеқайда көп. Демек, сына қолданылатын күштің сандық мәнін де өзгертеді.Сына - "көлбеу жазықтық"деп аталатын қарапайым механизмнің бір түрі. Ол күшке ие болу үшін қолданылады, яғни үлкен күшке қарсы тұру үшін аз күшпен.Көлбеу жазықтықтың екінші түрі-бұранда. Сына тәрізді бұранда қолданылатын күштің бағытын немесе сандық мәнін өзгерте алады. жүктеу/скачать 0.96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|