Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2010 2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту туралы
АӨК-нің басымды секторларын SWOT талдау
жүктеу/скачать 0.81 Mb.
|
3.2. АӨК-нің басымды секторларын SWOT талдау Ескерту. 3.2-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2011.07.01 № 749 Қаулысымен. Астықтың және оның терең қайта өңдеу өнімдерінің өндірісі және экспорты 2009 жылы астық дақылдары егілген аумақтар 6,3 %-ға ұлғайтылды, оның ішінде бидай - 9,5 %>ға. Қазақстанда астық өндірісі мен тұтыну теңгерімі ішкі нарықтың өз өндірісімен 157 %-ға жуық қамтылғанын көрсетеді. Қазақстанда ұн өндірісінде соңғы жылдар ішінде тұрақты оң серпін байқалады. Өткен бес жыл ішінде өндірістің орташа жылдық өсімінің көрсеткіші 9 %-ды құрады. 2009 жылы экспорттық жеткізулердің өсімі 2008 жылмен салыстырғанда 24 % құрады, ол Қазақстанға ұн экспорттың көлемдері бойынша әлемде бірінші орынға ие болуға мүмкіндік берді, бұл ретте, жалпы әлемдік ұн экспорындағы елдің үлесі 14 %-ды құрайды.
2014 жылы астық өндірісін әр тараптандыруға бағытталған шараларды іске асыру нәтижесінде астық дақылдарының алаңы 16,7 млн. га құрайды, оның ішінде бидай - 13,4 млн. тонна, бұл ретте, қатты бидай егілетін алаңдарды 3 есе ұлғайту болжанады. 13,1 ц/га орташа өнімділік кезінде бидайдың жалпы жиналымы 7,7 млн. тоннаны құрайды, бұл әлемдік экспорттық нарықта көшбасшылық ұстанымды сақтап қалуға және астық баламасында астық пен ұн экспортының көлемін 12 млн. тоннаға ұлғайтуға мүмкіндік береді. 2014 жылға дейін қазақстандық ұн экспортының жалпы мөлшері: оңтүстік бағытта 2500 мың тонна деңгейінде; батыс бағытта 45 мың тонна деңгейінде; солтүстік және шығыс бағытта 10 мың тонна деңгейінде күтілуде. Майлы дақылдардың өндірісі және қайта өңделуі 2009 жылы Қазақстан Республикасында майлы дақылдарының жалпы жиналымы 703,6 мың тоннаны құрады, олардың 92,9 %-ы 4 дақылға келеді: күнбағыс (52,3 %), рапс (15,2 %), соя (13,4 %), сафлор (12,0 %). 2009 жылы майлы дақылдарының егістік көлемдері 1186,1 мың гектарды құрады, олардың 95 %-ы аталған дақылдарға арналды және сәйкесінше 723,0 мың гектар, 194,8 мың гектар, 53,0 мың гектар, 152,1 мың гектарды құрады. Майлы дақылдардың жалпы егістік көлемін 2009 жылғы 1186,1 мың гектардан 2014 жылы 1700 мың гектарға дейін өсіру жоспарланып отыр. Бұл ретте, шартты түрде барлық аталған дақылдардың егістік көлемдерін ұлғайту жоспарланды.
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекет майлы дақылдар өндірісін ұлғайту бойынша шараларды қолданады. Бұл ретте, негізгі өсірілетін дақыл болып күнбағыс қалады, оның үлестік салмағы майлы дақылдармен егілген барлық көлемдерінен 61,0 %-ын құрайды, және оның өндірісін 2009 жылғы 367 мың тоннадан 2014 жылы 552,0 мың тоннаға дейін ұлғайту жоспарланып отыр. Сондай-ақ, рапстың өндірісін 2009 жылғы 107,2 мың тоннадан 2014 жылы 220,0 мың тоннаға, сояның 2009 жылғы 94,3 мың тоннадан 2014 жылы 141,0 мың тоннаға, сафлордың 2009 жылғы 84,1 мың тоннадан 2014 жылы 132,0 мың тоннаға өсіру жоспарланып отыр. Майлы дақылдарды өндіру көлемінің өсуін есепке ала отырып майлы тұқымдарды қайта өңдеу көлемінің және отандық қайта өңдеу кәсіпорындарының өсімдік майының өндіріс көлемінің 2009 жылғы 206,7 мың тоннадан 2014 жылы 333 мың тоннаға дейін өсуі болжанады. Жеміс-көкөніс өнімдерінің өндірісі және қайта өңдеуі 2009 жылы көкөніс бақша дақылдарының егіс алаңдары 163,0 мың гектарды құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 5,8 мың гектарға немесе 3,4 %-ға төмен. Көкөніс бақша дақылдарының жалпы жиналымы 3309,6 мың тоннаны құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 159,9 мың тоннаға немесе 5,1 %-ға көп. Бұл ретте, жеке шаруашылықтар 1536,4 мың тонна немесе 46,4 %, шаруа қожалықтары 1586,1 мың тонна немесе 47,9 % және ауыл шаруашылығы кәсіпорындары 187,0 мың тонна немесе 5,7 % көкөніс бақша дақылдарын өндірді. Көкөністер мен бақша дақылдар өндірісінде ең үлкен үлестік салмағына келесілер ие: қызанақ - 580,9 мың тонна (17,6 %); сарымсақ - 388,2 мың тонна (11,7 %); қырыққабат - 376,3 мың тонна (11,4 %); сәбіз - 321,5 мың тонна (9,7 %); қияр - 270,3 мың тонна (8,2 %); бақша дақылдары - 852,3 мың тонна (25,7 %). Осылайша, республикадағы көкөніс бақша дақылдарының өндіріс көлемі тұтынудың ұлттық нормаларына сәйкес халықтың қажеттілігінен 2,1 есе артық. Бірақ, Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайларына байланысты елаумағының үлкен бөлігінде көкөніс өндірісі және сатылуы маусымдық сипатқа ие. Осыған байланысты, халықты ерте пісетін көкөністермен қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып тұр. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы статистика агенттігінің мәліметтері бойынша жабық топырақтағы көкөніс дақылдарының жалпы жиналымы 16 мың тоннаны құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 13,4 мың тоннаға немесе 6 есеге артық. Өндірістің аталған көлемі халықтың ерте пісетін көкөніске қажеттілігін 18,3 %-ға ғана қанағаттандырады. 2009 жылы картоп егіснің алаңы 170,3 мың гектарды құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 6,6 мың гектарға немесе 4 %-ға артық. Картоптың жалпы жиналымы 2755,6 мың тоннаны құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 401,2 мың тоннаға немесе 17 %-ға артық. Осылайша республикадағы картоптың өндіріс көлемі тұтынудың ұлттық нормаларына сәйкес халықтың қажеттілігінен 2,5 есе артық. 2009 жылы жеміс-жидек дақылдарының және жүзімнің егіс алаңы 49,2 мың гектарды құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 0,9 мың гектарға немесе 1,9 %-ға артық. Жеміс-жидек дақылдарының және жүзімнің жалпы жиналымы 234,3 мың тонна, 2008 жылмен салыстырғанда 58,3 мың тоннаға немесе 33,1 %-ға артық. Осылайша, жеміс-жидек дақылдарының және жүзімнің өндіріс көлемі елдің жемістер мен жүзімге деген ішкі қажеттілігін 50 %-ға қамтамасыз етеді.
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және импортты алмастыру мақсатында мемлекет тарапынан көкөніс шаруашылығы, жеміс және жүзім шаруашылықтары салаларын одан әрі дамыту бойынша нақты шаралар қабылдануда. Қазақстан Республикасы, Беларусия Республикасы мен Ресей Федерациясы арасында Кеден Одағын құру бойынша атқарылған жұмыстар шеңберінде көшпелі мерзімнің ішінде жылыжай констуркциялары мен жылыжайлар жабдықтарына қолданыстағы тарифтерді қолдану туралы келісімге қол жеткізілді, ол тарифтер Бірыңғай кедендік тарифтің ставкаларынан ерекшеленеді: 2010 жылдан 2012 жылға дейін кедендік баж салықтарының нөлдік ставкалары қолданылатын болады, 2013 жылдан бастап 20 %-ға дейін ұлғайтылады. Сонымен бірге, «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ еншілес ұйымдарының қаражаттары есебінен жылыжай кешендерін салу жөніндегі жобалар іске асырылуда, сондай-ақ жылыжайлар жабдықтарын лизингке беру іске асырылуда. Жыл сайын «ҚазАгроҚаржы» АҚ мен «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ арқылы 10 га-ға жуық көлемде жылыжай кешендерін және шағын жылы жайларды салу жоспарланып отыр. Қарқынды жеміс-көкөніс шаруашылығын даму үшін Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан және Павлодар облыстары ең перспективалы болып табылады. Аталған 4 облыста қарқынды технологияларды енгізудің есептік алаңы 43,2 мың гектарға бағаланады. Өнімділік көрсеткіштерінің анағұрлым ұлғаюы арқасында технологияларды кең көлемді енгізу жеміс-көкөніс өнімдерінің өндірісін 540 мың тоннаға ұлғайтуға және импорттың орнын алмастыруға мүмкіндік береді. Қант қызылшасынан ақ қант өндіру Республиканың қант бойынша жыл сайынғы қажеттілігі жылына 560,0 мың тоннаны немесе 1 адам басына 35 кг/жылына құрайды. 2009 жылы қант өндірісі 385,0 мың тоннаны құрады, бұл 2008 жылдың деңгейінен 24%-ға төмен. Қант қызылшасын қайта өңдеу бойынша жиынтық қуат тәулігіне 22500 тонна, шикізат бойынша 3650 тонна. 2009 жылы қант зауыттарының жұмыс бастылығы 46 %-ды құрады. 2009 жылы отандық шикізаттан 23,2 мың тонна ақ қант немесе жалпы өндірістің 6 %-ы өндірілді, негізгі бөлігі (94%) басқа елдерден импортталған қант шикізатынан өндірілді. 2009 жылы қант қызылшасы 19 мың гектар жерге егілді, бұл ретте, жалпы жиналым 181,3 мың тоннаны құрады. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Кедендік бақылау комитетінің мәліметтері бойынша 2009 жылы ақ қанттың экспорты 1257,4 мың АҚШ доллар сомасына 2,3 мың тоннаны құрады. 2009 жылы 32421,1 мың АҚШ доллар сомасына 57,8 мың тонна көлемінде ақ қант импортталды. Есеп беру мерзім ішінде импортталған қанттың негізгі көлемі Беларусиядан келген, оның үлестік салмағы келген қанттың жалпы көлемінен 96,6 %-ды құрады. Сондай-ақ, ақ қанттан басқа қант шикізаты импортталады. 2009 жылы импорттың көлемі 303,8 мың тоннаны құрады (176236,3 мың АҚШ доллары).
2014 жылы егіс алаңдарын 35 мың гектарға дейін кеңейту және өнімділікті 260 ц/га дейін ұлғайту есебінен қант қызылшасының өндірісін 750 мың тоннаға дейін ұлғайту жоспарланып отыр. Осылайша, 2014 жылы республикадағы ақ қант өндірісі отандық шикізатпен 17 %-ға қамтамасыз етілетін болады. Ет пен ет өнімдерінің өндірісі және экспорты 2009 жылы Қазақстан Республикасында сойылған салмақта 896,3 мың мал мен құс сатылды, бұл 2008 жылдың деңгейінен 2,5 %-ға артық. Орташа есеппен, өндірілетін еттің 22 % өнеркәсіптік қайта өңдеуге қолданылады. Өндірілетін еттің негізгі бөлігі жеке тұтынуға қолданылады. Халықтың ет пен ет өнімдерін тұтыну деңгейі (етпен санағанда) ұлттық тұтыну нормаларынан (1 адам басына 48 кг/жыл) 39 %-ға артық және 1 адамға 67 кг/жылды құрайды. Қайта өңдеу өнімдері бойынша импортқа тәуелділіктің жоғары деңгейі байқалады: шұжық өнімдері шамамен 40 %, ет және ет-өсімдік консервілері - 52%. Шұжық өнімдері мен консервілерді жеткізудің 90 %-ы Ресейден жүзеге асырылады.
2016 жылға қарай 60 мың тонна етті экспорттау үшін жағдай жасалатын болады. Сүт және сүт өнімдерінің өндірісі 2009 жылы республиканың барлық санаттағы шаруашылықтарының сүт өндірісі 5303,9 мың тоннаны құрады. Орташа есеппен өндірілетін сүттің 28 %-ы өнеркәсіптік тұтыну үшін қолданылады. Оның үлкен бөлігі (3 млн.тоннаға жуық) жеке тұтынуға қолданылады. Өндірілетін сүттің төмен сапасы (өндірістің жалпы көлемінің 90 %-ы ЖҚШ) мен импорттық құрғақ сүттің бағасының төмен болуы салдарынан кейбір қайта өңдеу кәсіпорындары өндірісте негізінен Ресей, Беларуссия және Украинадан әкелінетін құрғақ сүтті пайдалануды қалайды. Тұтыну нормаларына сәйкес сүт пен сүт өнімдеріне деген қажеттілік 260 кг/адамға құрайды. Халықтың сүт пен сүт өнімдерін (сүтпен санағанда) нақты тұтыну 330 кг/адамға жуық. Осылайша, Қазақстанда сүт мен сүт өнімдерін тұтынудың деңгейі нормативтік көрсеткіштерден жоғары. Сонымен қатар, отандық өндірістің сүт өнімдерімен ішкі тұтынудың жеткіліксіз қамтылуы көзге түсер. Нәтижесінде ішкі тұтынудағы сүт өнімнің импорттың үлесі 50 %-ға жуық.
2014 жылғы әлемдегі ұқсас деңгейге сәйкес келетін және бәсекеге қабілетті және экспортқа бағытталған өнімдерінің өңдеуін қамтамасыз ететін өндірістің техникалық және технологиялық деңгейін арттыруға бағытталған шараларды жүзеге асыру нәтижесінде қайта өңдеуге арналған сүттің жеткізулер көлемін 2583,6 мың тоннаға дейін ұлғайту, импорт алмастырудың 24,4 млрд. теңге көлеміне дейін жету және сүт өнімдерінің импорт үлесін 8 % төмендету жоспарланды. Сонымен қатар, ауылды жерлерде 15,5 мыңнан астам қосымша жұмыс орындарын құру жоспарланды. Құс шаруашылығын дамыту Соңғы жылдарда құс етінің өндіріс көлемдері өсу және импорттың төмендеуінің тұрақты үрдісі көзге түсер. Мысалы, 2006 жылы республикамызда 65,5 мың тонна өндірілсе, 2009 жылы 79,5 мың тонна немесе 3 жылдың ішінде құс етінің өндірісі 23 %-ға өсті. Бұған қоса, импорт көлемі төмендеуде, 2006 жылы 152,4 мың тонна құс еті әкелінді, ал 2009 жылы 109,0 мың тонна немесе 28,5 % импорт көлемі қысқарған. Бір уақытта отандық өндірістегі құс етінің ішкі нарықта үлес салмағы ұлғайған. 2009 жылы ішкі нарықтың отандық өндірістегі құс етімен қамтамасыз етілуі 42 % құрады. Республикаға құс етінің басты жеткізушісі АҚШ болып табылады (жалпы импорт көлемінен 85-88 %). Соңғы жылы Украинадан жеткізілетін құс етінің көлемінің ұлғаюы байқалуда. Соңғы жылдары республиканың ішкі нарығында құс етін жалпы тұтынуы бірқатар төмендегенін атап өтуі жөн. 2009 жылы ішкі нарықта құс етін тұтыну 188,4 мың тоннаны, ал 2006 жылы 216,8 мың тоннаны құрды немесе 13,0 % төмендеді. Сәйкесінше жан басына шаққандағы орташа құс етінің тұтынуы 1 адамға 2006 жылғы 14,2 кг, 2009 жылы 12 кг дейін төмендеді.
2010 - 2014 жылдарға арналған басты мақсат импорттық өнімнің 60% және одан да көбін жабу болып табылады, ол үшін 2014 жылға отандық құс етінің өндірісін 140 мың тоннаға дейін ұлғайту жоспарланып отыр. Өндірістік процестің ерекшелігіне байланысты аталған көрсеткіштерге жету зиянсыздық деңгейіне кіру үшін оның анағұрлым масштабын талап ететін өндірістің үлкен инвестициялық сыйымдылығына қатысты ірі және орташа кәсіпорындардың өндірісіне ұлғайтуға негізделген. Республикалық ауқымдағы жеке қосалқы және шаруа (фермерлік) қожалықтар саласында айтарлықтай өндіріс екі талай. Биязы жүн және оның қайта терең өңдеу өнімдерінің өндірісі мен экспорты 2009 жылы шаруашлықтардың барлық санатында қойдың саны 14,7 млн. басты құрады. Қой негізінен Оңтүстік Қазақстан - 22 %, Алматы облысы 17 %, Жамбыл облысы 13,3 % және Шығыс Қазақстан облысында 13 % өсірілді. 2009 республиканың шаруашылықтарының барлық санаттарында 36,4 мың тонна жүн өндірілген, ол 2008 жылғы көрсеткіштен 3,3 % жоғары. Өндірілген жүннің түрлері бойынша келесідей болды: биязы - 7,8 мың тонна (немесе өндірілген өнім көлемінен 22 %), орташа биязы - 4,8 мың тонна немесе 14 %, жартылай жуан жүн 4,3 мың тонна немесе 12 % және жуан жүн 18,0 мың тонна немесе 52 %. Соңғы жылдары майлы-етті қой шаруашылығы даму тенденциясы байқалуда, бұл қазіргі нарық жағдайында қой етін өндірісімен салыстырғанда жүн өндірісі шығынды және тиімділігі төмен. Осыған байланысты, республикада өндірілген жүн көлемінің жартысы жуан жүн болып табылады, ол ішкі және сыртқы нарықта сұранысы болмай қалды. 2009 жылы шаруашылықтың барлық нысандары бойынша өнім өндірісі келесідей бөлінді: халық шаруашылығы - 25,1 мың тонна жүн (69,0 %), шаруа (фермерлік) қожалықтар - 9,4 мың тонна (25,8 %), ауыл шаруашылығы кәсіпорындары - 1,9 мың тонна (5,2 %).
Болжанып отырған саланы дамыту бойынша іс шаралар қой шаруашылығын дамытуға инвестицияны салуды, инфрақұрылымды жалға қоюды, барлық түрдегі жүнді бірінші қайта өңдеу және сатып алуды ұйымдастыруды, сала өнімінің экспортын дамытуды көздейді. Сонымен қатар, жуан жүнді сатудың ықтимал нарықтарын іздеу бойынша шаралар қабылдау, оның терең қайта өңделіуін оның негізінде шығарылатын тауардың және өнімнің ассортиментін ұлғайту. Болжамалы мәліметтер бойынша, 2014 жылы жүннің жалпы өндірісі 45 мың тоннаға жеткізілетін болады, оның ішінде биязы жүн 15,0 мың тонна. Сәйкесінше биязы жүнді қойлардың санын 4,3 млн. басқа жеткізу керек. Жүнді және оның бірінші қайта өңдеуден өткен өнімін сатудың перспективті нарық ретінде Ресей, Беларусь, Қытай, Түркия, және Италия болып табылады. Бұған қоса, 2,5 мыңнан астам қосымша жұмыс орындарын құру жоспарлануда. жүктеу/скачать 0.81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|