Қазақстан республикасының білім және ғылым министірлігі

Автордың құқықтары мүліктік емес жеке және мүліктік болып бөлінеді. Мүліктік емес жеке құқықтар туралы Қ.Р-ның «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» заңының 15-бабында және Қ.Р-ның АК-ның 977-бабында бекітілген. Бұл баптарда жеке құқықтардың төрт дәрежесі көрсетілген. Тағы бір бесінші жеке құқық – еркін пайдалану құқығы – 17-баптың 1-бөлігінде көрсетілген.

Авторлық құқық – туындының авторы ретінде танылу, яғни авторы болып саналу құқығы. Ол авторлық атқа құқықпен сәйкес келмейді.

Автордың фактілік еңбекті жасауына байланысты оны бекітуі және құқықтық бейнесі болып табылады.

Авторлықты басқа тұлғалар иемденген жағдайда, автор, басқа құқыққа емес, осы авторлық құқыққа сүйене отырып, өз мүддесін қорғауды талап етеді.

Авторлық атқа құқық дегеніміз туындының пайдаланылу жағдайындағы автордың атын көрсету әдістеріне құқық. Заңда есімді көрсетудің мүмкін болатындай үш әдісі көрсетілген: шын есім, лақап есім (бүркеншек есім), есімін көрсетуден бас тарту (жасырындық).

Есімге авторлық құқық кез келген жеке тұлғаға тиесілі есімге жалпы азаматтық құқықпен сәйкес келмейді.

Автордың атын көрсету әдісі авторлық шарт жасалған жағдайда, онда бекітілуі тиіс. Одан кейін автор да пайдаланушы да біржақты авторлық аттың көрсетілу әдісін өзгертуге құқығы жоқ.

Егер туынды лақап атпен немесе жасырындықпен пайдаланылып жүрсе, автордың шын атын білетін тұлғалар (оның ішінде автормен авторлық шартқа отырған пайдаланушы), автордың келісімінсіз оның шын атын ашуға құқығы жоқ.

Бірақ, егер ғалым зерттеу жұмысының нәтижесінде, белгілі бір туындының авторы белгілі тұлға, деген қорытындыға келген жағдайда және ол қорытындысын жарияласа, ол ешқандай автордың жеке құқықтарын бұзған болып саналмайды.

Автор қай сәтте болсын өзінің өзінің лақап атын немесе жасырындықты алып тастап, шын атын ашуы мүмкін.

Автор бірнеше лақап атты иеленуі мүмкін. Ол тек кейбір туындылары үшін лақап атты қолданып, басқаларына шын атын қолдануы мүмкін.

Туындыға қол сұқпаушылық құқық – автордың үшінші мүліктік емес жеке құқығы. Оның мақсаты, ол туындыға, автордың беделіне нұқсан келтіретін, өзгертулердің (бұрмалаулардың), енгізілуінен қорғау. Негізінен туындыға, автордың беделіне нұқсан келтірмейтін өзгертулерді де автордың келісімінсіз енгізуге жол берілмейді.

Автордың беделін қорғау құқығы туынды, автордың ойын бұрмалайтын алғы сөз, соңғы сөз және тағы басқалармен толықтырылса да әрекет ете береді.

Автордың төртінші мүліктік емес жеке құқығы – туындыны халыққа жария ету, ол кез келген үшінші тұлғаларға туындыны еркін пайдалануды қамтамасыз етуді білдіреді.

Туынды тек автордың келісімімен кең тұлғалар тобының пайдалануы үшін қамтамасыз етілген жағдайда ғана жарияланған болып саналады.

Егер автор өз туындысын жариялағаннан кейін, оның әрі қарай кең қолданылуын қаламаса, ол әдетте авторлық шарттарға отырудан бас тартады. Онымен қатар автор туындыны кері қайтарып алуға құқығын пайдалануы мүмкін. Яғни таратылған туындыларын өз есебінен қайтып алуы. Қызметтік туындыларды жасаған кезде оны кері қайтарып алуға болмайды.

АК-тың 978-бабының 1-бөлігінде және заңның 16-бабының 1-бөлігінде, туынды автордың немесе авторлық құқықтардың өзге иесінің сол туындыны кез келген нысанда және кез келген әдіспен пайдалануға мүліктік (айрықша) құқығы бар деп көрсетілген.

Бұл, барлық автордың мүліктік құқықтары бір құқыққа бірлескен – туындыны пайдалануға құқық дегенді білдіреді.

Заңның 16-бабының 2-бөлігінде, автордың туындыны пайдалануға айрықша құқықтары төменгі әрекеттерді жүзеге асыру, рұқсат ету немесе жүзеге асыруға тыйым салу құқығын білдіреді делген. Олар, яғни автордың мүліктік құқықтары мыналар:

1) туындыны қайта шығару;

2) туындыны тарату;

3) туындыны импортқа әкелу;

4) туындыны жария көрсету;

5) туындыны жария орындау;

6) туындыны жария хабарлау;

7) туындыны эфирде жариялау;

8) туындыны кабель арқылы хабарлау;

9) туындыны аудару;

10) туындыны өңдеу.

Қайта шығаруға құқық, авторлық құқық объектілерін яғни туынды даналарының белгілі бір мөлшерін дайындау арқылы пайдалануды білдіреді.

Ал туындыны тарату деп, туынды немесе оның даналарын азаматтық айналымға енгізетін әрекетті жүзеге асыруды айтамыз, яғни сату, жалға беру және өзге де жолмен.

Туындыны жария көрсету деп, автордың отбасы мүшесіне кірмейтін көптеген тұлғалар тобына туындыны қандай да көрсету, танылады. Көрсету объектісі болып, нысаны мен қасиеті бойынша бұндай көрсетуге жататын қандай да бір туынды танылады.

Заңның 2-ші бабына сәйкес, орындау – туындыны, фонограмманы көрсету, рөлді, ән, биді тікелей орындап немесе қандай да болсын техникалық құралдардың (телерадио хабарларының, кабельдік теледидардың және сол сияқтылардың) көмегімен көрсету, қою. Дыбыс-бейнежазу туындысының кадрларын олардың реті бойынша дыбыспен сүйемелдеп немесе сүйемелдемей көрсету.

Орындаушы, автормен шарттың негізінде алған туындыны орындауға құқықты жүзеге асыра отырып, яғни орындай отырып, өзі сабақтас құқықтың субъектісі болады.

Туындыны жария хабарлау, туындыны халыққа жеткізудің бір әдісі болып табылады.

Туындыны, эфир және кабель бойынша хабарлау, оның пайдаланылу процессін бақылауға мүмкіндік береді. Туындыны жария хабарлауға құқық, автор мен сәйкесінше ұйымның арасындағы авторлық шарттың негізінде беріледі.

Аударуға құқық, туынды авторының немесе авторлық құқықтардың өзге иесінің туындыны аударуды жүзеге асыру, рұқсат ету немесе жүзеге асыруға тыйым салу құқығын білдіреді.

Автордың туындыны қайта өңдеу құқығы, басқа тұлғаларға қайта өңдеуге рұқсат ету немесе тыйым салуды білдіреді. Бұл құқық туындыны қайта өңдеудің (қайта жасаудың) барлық жағдайларын қамтиды, ол арқылы, туындының жаңа әдіспен немесе басқа жағдайда пайдаланылуына жол беретін туындының нысаны элементі өзгереді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1.«Авторды қорғау руханиятты қолдау» Оразалиев С.Ш. А – 2000.

2.Авторлық құқық және сабақтас құқықтар терминдерінің ықшам сөздігі. Ақыпбекұлы Д.Ж. А – 2000.

3. Макагонова Н.М. «Авторское право» М – 2000.

4. Казаков Ю.В. «Защита интеллектуальной собственности». М – 2002.

5.Серебровский В.И Вопросы советского авторского права. – М., 1986.

6.Антимонов Б.С., Флейшиц Е.А. Авторское право. – М., Гостюриздат, 1987. 7.Табуцадзе Ю.П. Личные неймущественные права авторов пройзведений интеллектуального творчества: Автореф. дисс на сойскание уч. степени канд юрид. наук. - М., 1987.

8.Кириллова М.Я. Развитие советского авторского права. – Свердловск: издательство УрГУ., 1982.

9.Иоффе О.С. Советское гражданское право (курс лекций) – ЛГУ,1975.

10.Ромовская З.В. Право авторства.//Проблемы советского авторского права. – М., 1979.

11.Гаврилов Э.П. Советское авторское право. Основные положения. Тенденции развития. – М.: «Наука», 1984.

12.Савельева И.В. Правовое регулирование отношений в области художественного творчества. – М.: МГУ,1986.

13.Данилов Ю., Смородински Я. Предисловие к кн. Льюис Кэррол. «История с узелками». – М.: Мир, 1985.

14.Гарибян А.М. Авторское право на пройзведения науки. – Ереван, 1985.

15.Ваксберг А.И. Издательство и автор. – М.:Искуство, 1987.

16.Гаврилов Э.П. Вступительная статья в кн.: Закон об авторском праве и смежных правах. – М.: издательство «БЕК», 1993.

17.Ярыгина Т. «Защетите слово!» //Литературная газета. 1987, 14-октября

18.Белявский А.В., Придворов Н.А. Охрана чести и достойнства личности в СССР – М: Юредическая литература, 1971.

19.Райгородский Н. Наследование имущественных прав автора по советскому авторскому праву// Социалистическая законность, 1986.

20.Иоффе О.С. Новая кодификация советского гражданского законодательства и охрана чести и достойнства граждан.// Советское государство и право. 1972.

21.Гаврилов Э.П. О некоторых чертах авторского права СССР //Бюллетень по авторскому праву. – 1991.

22.Гришаев С. Юредическое значение права на опубликование пройзведения // Советская юстиция. 1988, № 9.

23.Дозорцев В.А. Авторские правомочия // Проблемы современного авторского права. – Свердловск: УрГУ, 1980.

24.Комментарий к Гражданскому кодексу Казахской ССР. – Алма-Ата:Казахстан, 1990.

25.Международные конвенций об авторском праве // Комментарий – М., 1982.

26.Гордон М.В. Советское авторское право – М.: Госюриздат, 1985.

27.Гаврилов Э.П. Опринципах советского авторского права // Советское государство и право. 1988, № 3.

28.Сергеев А.П. Право интеллектуальной собственности в Р.Ф. – М.,1996.

29.Кабатов В.А. Советское авторское право на произведения изобразительного искусства: Автореферат дисс. на соискание уч. степени канд. юрид. наук, М., 1984.

30.Никитина М.И. Авторское право на пройзведение науки, литературы и искусства. – Казань, 1983.

31.Юрченко А.К. О природе авторского права // Проблемы гражданского права. – Л., 1987.

32.Интеллектуальная собственность. Новосибирск В.О. «Наука» 1993.

33.Сергеев А.П. Авторское право Россий. – СПб, 1994.

34.Дюма Р. Литературная и художественная собственность. М. «Юридическая литература» 1992.

35.Матвеев Ю.Г. К вопросу о присоединений СССР к Всемирной (Женевской) конвенции об авторском праве – 1952 г. – кн. Проблемы современного авторского права. Свердловск, 1980.

36.Исханова Е.У. «Авторское право субьективное гражданское право по законодательству Р.К.»: дисс. на соискание уч. степени канд. юрид. наук, А., 2001.

37.Бейсембин К.Е. «Право авторов пройзведений.: проблемы теорий и законодательства Р.К.» дисс. на сойскание уч. степени канд. юрид. наук, А.,2000

38. Комментарий к Гражданскому кодексу Р.К. – А., 1998.

39. Комментарий к закону об авторском праве и смежных правах. Гаврилов Э. М: 2002.

40. Заң терминдерінің сөздігі. Оқу құрал. Оразалинов С. А – 2004.

НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР
1. Қ.Р-ның «Конститутциясы» 1995-жылы 30-тамызда қабылданған.

2. Қ.Р-ның «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» заңы

2-ші басылымы – А: 2004 ж.

3. Қ.Р-ның «Азаматтық кодексі» (ерекше бөлім) соңғы басылымы – А: 2006 ж.

4. Қ.Р-ның «Қылмыстық кодексі» (ерекше бөлім) соңғы басылымы – А: 2006 жыл.

5. Қ.Р-ның «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі» соңғы басылымы – А: 2006 жыл.