Ќазаќстан Республикасыныѕ Білім жјне Єылым министрлігі
жүктеу/скачать 242 Kb.
|
| Субъективті ситуацияны интерпретациялау сол ситуацияның «объективті» мәніне қарағанда, бұл факторға шынайы шешім қабылдау деген сөз. Өзі қатысып отырған әрекетте, адамның ситуацияны әртүрлі «көруіне» байланысты талдама берушілік (интерпретациялық) әр қилы болады. Нақты ситуациялық схеманы өзіндік интерпретациялау өзіндік ішкі өзгермеліктерімен байланысты:
- адамның өзінің болашақ мінезінің болу себебін болжауының жетіспеушілігінен; - нақты ситуациялық жағдайға тап болғанда адамның сол кездегі уақыттың аздығы немесе білімінің жетіспеушілігі немесе т.б. себептер мәселені жан-жақты талдауға мүмкіндік бермейтіндігінен; - шешім қабылдау қажет болған жағдайда оған таңдау мүмкіндігі беріле бермейтіндігі; -белгілі бір әрекет атқаруда эмоциональдық жағдайдың басымдылығынан дұрыс шешімнің қабылданбауы. Міне ,мұның барлығы әрекетті қажет етеді. Әрекет - ол мәлімет көзі, өзі туралы немесе өзге туралы пікірді өзгертуге немесе қалыптастыруға сол әрекет мүмкіндік береді. Олай болса, адамның реакциясынан кейін өзінің белгілі-бір мінезінің субъективті талдауды жүзеге асырады, оның жетістік деңгейі тиісті түзету немесе болашақ туралы белгілі бір қорытынды жасауына байланысты болады. Психолог Зимбардо, антиәлеуметтік мінез формаларын зерттей отырып жағымды әрекеттің көп бөлігі ситуациялық және тұлға аралық факторды талдау көмегімен түсіндіріледі. Ең жақсы деген адамның өзі күрделі жағдай мен ситуацияларды қателесіп жатады. Ситуациялар адамның жоспарын, ниетін, қарым-қатынасының орындалуында кедергілерге кезігеді немесе жүзеге асыру потенциалының артуына күш береді. Ситуациялық құбылыстарда тап бола отырып немесе оны арнайы құра отырып, адам мінезін күрт өзгертуге болады және керісінше, көп күш жұмсай отырып, адамға сырттай әсер етудің нәтижесінде де өзгертуге болады деген қорытындыға келеді. Психолог Эллис, адамның дұрыс емес мінез-құлқы ең алдымен «белсенді ситуацияларды» тудыратын ақыл жетпейтін (ирроционалды) ойға байланысты деп есептейді. Бұл жағдайда адаммен бірлесіп сол жағдайға тап болдырған ситуациялық жағдайды талдау керек. Терапевтің негізгі міндетіне пациентінің ойлау процесін зерттеу және ойлау мазмұнын оның санасына иррациональдық моменттерді жеткізу кіреді. Адамның болған оқиғаны объективті қабылдауға үйрету жаңа әрекет шешімін іздеуге алып келеді. Міне, осылай мінезді бейімделмеген формасы біртіндеп жаңа, барынша тиімді формамен алмасады, яғни адамдағы ой модификациясы (түр өзгертушілік) мінездің өзгеруіне алып келеді. Американ психологі А. Бек, «адамның қалай ойлайтындығын олардың қалай сезінетіні мен қалай әрекет ететінін айқындайды». Эмоциональдық жағдай паталогиясы мен адекватты емес мінез «бейімделмеген» когнитивті процес нәтижесінде болады. Сондықтанда, когнитивті терапияның мақсаты «дисфункциональды сенім модификациясы мен мәліметті қайта өңдеудегі қате тәсілмен шектеледі». Қабылдау және ойлауды өзгерту аударуға әсерленушілік модификациясы мен мінез-құлық реакциясына алып келеді. Бек «автоматты ойда» белгілеп және феноменін сипаттады, ол ағымды мәліметті қайта өңдеумен байланысты, олар еріксіз, жылдам, бейсаналы және тікелей эмоциональды және мінез реакциясына алып келеді. Бек, эмоциональдық бұзылуда (қамыққа, тынышсыз аффект, жоғары қозушылық) автоматты ойлау белгілі-бір өзіне тән ерекшеліктерді айырады: қайғыру- жоғалту ойлауына лайықты қойылады, қаһарлану – қандайда бір стандарттың бұзылуы туралы ойлау; қамығу - өзі, дүние, адамдар, болашақ туралы негативті мазмұнды ойлау; үрей – сыртқы қорқынышты ойлау және онымен өзінің күресе алмайтынын белгілейді. Автоматты ойға бейімделмегендік сыртқы ситуация бағалаудың қателігі базистік алғышарт негізінде жатқан дисфункциональдықпен түсіндіріледі. Базистік алғы шарт ол адамның өзі және айналадағы қоршаған дүние туралы терең түсінігін көрсетеді, онда оның барлық өмірлік тәжірибесі бар, әсіресе балалық шақтағы көңіл-күйі мен отбасының әсерін онда негізгі рольде болады. Психикалық бұзылушылығы бар адамдарда белгілі-бір базистік алғы шарттардың дисфункциональдығы, оның сол ағымдық ситуацияны қабылдау мен бағалаудың теріс болуына итермелейді және соған сәйкес жағымсыз эмоция мен адаптацияланбаған әрекетті басынан өткізеді. Психотерапевтің пациенттің сол идеяны болжам ретінде көз алдына келтіріп, пациентпен бірге сол болжамның валидтілігін тексеруге және альтернативті ізденушілікті жүзеге асыруға көмектеседі; егерде алғашқы жағдайда идея империялылығы дәлелденбесе, онда пациенттің автоматты ойлауын айқындап, базистік алғы шарт дисфункциональтығын танып және оның бағытын түзету керек Тұлғаны когнитивті тұрғыдан қарастырғандардың бірі-Д. Келли. №2 кестеде қарастырылады. Когнитивті бағыт интелектуальдық немесе ойлау процестерінде адамның мінезіне әсерін болатынын көрсетеді. Джорж Келли – осы бағытты бірден-бір негізін қалаушы. Келлидің пікірінше, кез – келген адам – жеке басының қайғысын өзінше зерттеуші, оның түсінуге талпынушы, өз ісіне талдама беруші, болжаушы және бақылаушы және мұның барлығын ол өзінің бұрынғы тәжірибесі мен болашақ туралы болжам негізіне сай жасайды деп көрсетеді. Объективті шындық болғаныменде оны адамдар әр түрлі сезінеді, кез – келген оқығанын әр түрлі қырынан қарауға болады және адамдарға қайғының ішкі дүниенсін талдама жасауда немесе тәжірибелік оқиғаның сыртқы дүниесін тануға үлкен мүмкіндіктер жиынтығы беріліп отыр. Кез – келген адам шындық туралы өз болжамдарын ұсынады, ал оны өмірлік жағдайларға байланысты болжап, бақылайды, болашақты болжауға және күтілетін нәтижесіне сай жоспар жасауға тырысады. Адамның болашақта бағдарлығы көпшілігінде өткен немесе қәзіргі кезде болып жатқан оқиғаға емес, болашаққа қарай бағдарланады. Адамның өмір туралы көз қарасы ауыспалы. Өйткені бүгінгі көз қарасын кешегісімен немесе ертеңгісімен, бүнгісімен салыстыруға болмайды. Адам айналадағы қоршаған орта туралы түсінікті пассивті түрде қабылдап қана коймайды, оны белсенді қалыптастыру қабілетіне ие. Келли пікірінше, адам өз әлемін конструкт деп аталатын нақты жүйе немесе модель арқасында қабылдайды тұлғалық конструкт адамның өзінің тәжірибесін саналы түрде меңгеріп алу немесе талдама жасау, түсіндіру немесе сәуегейлену (болжама жасау) пайдаланатын идеясы немесе ойы ол белгілі бір шындықты аспектілері ұқсас және контраст терминінде адамның ойлануымен тұрақты тәсіл ретінде беріледі. Сол когнетивті процесс объектінің, оқиғаның ұқсастығын бақылау және олардың арасындағы айырмашылықты тұлғаның конструктылығын қалыптастыруға алып келеді. Конструкіні қалыптастыру үшін үш элемент қажет: оның екеуінің бір біріне ұқсас болуы, ал үшіншісі алдыңғы екеуінен айырмашылығы болуы тиіс. Сондықтан барлық тұлғалық кдонструкттар биполярлы және дихотомиялы. Адам ойлауы өмірлік тәжірибені екі түрлі термин ақ және қара да ұғынады, олар сұр түрінде көрмейді. Барлық конструктінің екі бір біріне қарама – қайшы полюстері бар : ұқсас полюс – екі ұқсас заты бейнелейді, ал контраст полюсі – сол заттардың үшінші элементке қарама қайшылығын көрсетеді. Тұлғалық конструктті мысал ретінде мынадай болуы мүмкін: «Ақылды – ақымақ», «жақсы – жаман», «әйел – еркек», «достық – қастық» және т.б. Конструкт теорияны еске түсіреді, онда ол белгілі бір құбылыс диапазонын, ол дипозонның өзінің пайдаланушылық аясы барлық оқиғаларды қамтиды, онда конструкт релевантты және қолданбалы. Келли өткізгішті және өткізгішті емес деп айырады. Өткізгішті конструкт – ол өз диопозонына әле талқыланбаған элементі пайдалануы, ол жаңа құбылысты түсіндіруге ашықтық береді. Өткізгіштік емес конструкт – құбылыстың алғашқы негізін құрайды, жаңа тәжірбиебе талдама жасалуына жабық болып келеді. Келли конструктіні жіктейді және оны мынадай етіп белгілейді: 1) Көндікпейтін жіктеудегі конструкт. 2) Констелляторлы конструкт. 3) Болжамалаушы конструкт. жүктеу/скачать 242 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|