Информатика есептерін қолдану арқылы оқытудағы ойлау

«Информатика есептері» ұғымы көптеген ғалымдардың еңбектерінде зерттелген. Мысалы, В.А Извозчиков есепке деген қарым-қатынасы жақсы, есепке деген бейімді оқушыларды топтап жұмыс жүргізгенде және оқушыларды олимпиадаға дайындағанда әр есептің қойылымы талданып, программалау нұсқаларын түсіндіріп, тапсырмалар беру арқылы шығармашылыққа жетелеуді ұсынады.

Көптеген авторлар «Информатика есептері» түсінігін жинақ мақсатында анықтайды. Субъект (білім иесі) және оның іс-әрекетін әрі субъектінің үйренгенін, оқығанын білдіреді, ал білім иесінің іс-әрекетін –зерттелінген эксперименттер арқылы есептеу жүйесінің көмегімен есепті шешудегі технологияны көрсетеді. Орыс тіліндегі сөздікте С.И. Ожегова түптік анықтаманы сондай-ақ анықталған қалыпты үлгіге сай есептер деп анықтайды. Осыған байланысты есептерді типтік деп атайды. Осындай жағдайларға байланысты көптеген информатика есептер жинақтары құрастырылған, дәстүрлі қолданылып жүрген үйренуге арналған осындай немесе басқа информатика бөлімдерінде типтік емес есептердің шешуін іздеуді көздеп, әлі белгісіз оқытылатын заңдылықтарын, әдіс-тәсілдерін сондай-ақ тапсырмаларын азды-көпті өзімізге белгілі шешімдерді айтарлықтай басқаша құруы мүмкін болатын көптеген варианттардан ең ұтымды әдіс-тәсілдерін таңдауы ортақ принциппен шешілген нақты жағдайларды қабылдап оларға құрастырылған өзгірістердің қажеттілігі. Есептерді шешу барысында іс-әрекеттің түсінігінен үйлесімді амалмен бірге жүйе келесі элементтермен көрсетіледі. (жүйе, субъектіден тәуелсіз материалдық формасы бар):

Есептің шарты –негізгі мәліметтер

Есептің сұрағы

Есептегі элементтердің шартында және есепетің сұрағында ережеге сәйкес анық емес нұсқау болса, онда есептің шешімін қажет етеді. Есепті шешіп болған соң қосымша мынадай бөлімдері пайда болады:

1. 
   Есептің шешіміне қорытынды. Бұл есептің сұрағына жауап, осы арқылы тексеруге болады, қорытынды анықталмаған сұрақ болып табылады.
   
2. 
   Жүйелік іс-әрекет, қорытындысын алуға әкеледі. Есепті жүйе ретінде қарастырсақ, есепті талдау барысында, біз оны шығаруды қарастырамыз.
   

Екінші топта (оларда жобалау есептері деп атаймыз) жобалау керек, есептің бөлігінде қандай жетіспеушіліктер барын білу, дұрыс шешімге келтіруге арналған есептер. Келтірілген пікірлерден типтік емес есептерді мына схемамен құрастыруға болады, субъектінің негізгі шешімін ойлағыштық бағыттағы іс-әрекеті болып табылады (тура және кері).

Типтік емес есептер

Айталық компоненттерге сәйкес тиімді ойлауды және типтік есептер, олардың дамуына бағытталған, сондай-ақ мысалдарға сәйкес есептер. И.Г. Семакина және Е.К. Хеннераның редакциясындағы есептер жинағынан алынған есептерге «ЭЕМ-дегі программалық жабдықтар» біз оқытудың тәсілдерін қолданамыз. Ақылдың осындай компанентіне сәйкес өзінің ойлағыштық әрекетін ұғыну немесе рефлексіне арналған көптеген мақалалар бар. Мұнда мектеп оқушыларының информатика курсындағы базалық профильдік курстарын рефлексті және күрделі ойлауының дамуын қарастырады. Осы сапаны дамыту үшін көптген авторлар рефлексті және күрделі рефлексті есептерді пайдалануға ұсынады. Осындай есептердің мағынасын түсіну үшін активті тойтарыс оқушылардың өзінің түсіну ойлау процестерін және есепті шығару кезіндегі ойлау қабілетін арттыру. Рефлексті есептерді зерттеу класына мыналар жатады:

• 
  әртүрлі есептердің компаненттерінің арасындағы байланыс пен қатынастарды анықтайтын есептер;
  
• 
  білімін жалпы қорытындылайтын және жүйеленген есептер;
  
• 
  есептердің өзара элементтерін байланыстырып, құрастыратын есептер;
  
• 
  тезаурустардың ағаш тәрізді құрастыру есептері;
  
• 
  есептердің шығару варианттарын және қателерін табу есептері;
  
• 
  кері есептер және де басқа да түрлері.
  

Мысал 1. Мына типтегі кестені құру: (обьект-қасиеті), Полярлық жұлдыз Кіші Аю жұлдызшасының құрамында тұрады, Бательгея Орион жұлдызының құрамында тұрады. Степке дейінгі арақашықтық -260 жарық жыл. Денеб Лебед жұлдызшасында тұрады. Аркукус күннен 2200 есе жарық. Бательгеяға дейінгі қашықтық 650 жарық жылы. Ригль күннен 55 есе жарық. Конопус Стрекоза жұлдыздарының құрамыгнда тұрады және т.б. Бұдан обьектіні бөлу керек Обьектінің қасиетіне байланысты (обьект -қасиеті) деген кесте құру керек.

Мысал 2. Шамалардың жұмыс алгоритмін құру. Алгоритмнің шартын тексеріп жазу, берілген осы үш сан үшбұрыштың қабырғаларының ұзындығы бола ала ма?

Мысал 3. Берілген параметрлермен алгоритмнің жұмысын құрастыру. Файлдың бумасын құру мынадай:

а) қолданушыдан Файлды көшіру керек пе? деп сұрау керек, бірінші файлдың атымен, екінші каталогтағы файлдың атымен беру керек.

б) Осы жауапқа байланысты қолданушы көшіру операциясын жасайды.