Қазақстан республикасыныњ денсаулық сақтау министрлігі қараѓанды мемлекеттік медицина академиясы джубаналиев е. З. Емдеу-эвакуациялық шараларын ұйымдастыру

Санитарлық поездары

1. Әскери-санитарлық поездер /ВСП/ 286 162 470

2. Әскери-санитарлық летучкалар /ВСЛ/ - - 864

9 тарау. ҚАРСЫЛАСТАРДЫҢ ОМП (ЖЖК) ҚАРУ ҚОЛДАНУ НӘТИЖЕСІНДЕ КЕЙІНГІ ЗАРДАПТАРЫН ЖОЮ ҮШІН ӨТКІЗІЛЕТІН ЕМДЕУ-ЭВАКУАЦИЯЛЫҚ ШАРАЛЫЛАР
Жаппай қырылу қаруынан әскерді сақтау, қорғау. Әскери қамтамасыз етудің негізгі түрі болып табылады және барлық құрамның барлық дәрежелі командирлерімен ұйымдастырылады, әскер және соғыс басшыларымен бекітіледі. Әскерді жаппай қыру қаруымен сақтау мақсатындағы өткізілетін шаралар кешегін жалпы, дәрігерлік қызметтің бір қатар шараларын құрайды /дәрігерлік қорғау/. Уақыты мен мақсатына байланысты, олар шартты түрде екі топқа бөлінеді.

1. 
   ОПП-ны қолдануға дейінгі дәрігерлік қызметтің өткізетін ескерту шаралары.
   
2. 
   Қарсыласының жаппай қыру қаруны қолданғаннан кейінгі және оның қолданғаннан кейінгі зардағын жоюға бағытталған шаралар жиынтығы. Шаралардың екінші тобына ошақты қорғау жұмыстары жатады /олар құрамдар арасында командирлермен ұйымдастырылады/, емдеу-эвакуациялық шаралардың ұйымдастырылуы және өткізілуі /дәрігерлік қызметпен жүзеге асады/. Жаппай қырылу ошағы дегеніміз халқы бар аймақты айтады. Ол өз кезеніңде қарсыласының ядролық /химиялық, бактериологиялық/ соққысына ұрылған.
   

Мұндай қорқыныш жоқ болған жағдайда жаппай қырылу қару ошағында дәрігерлік көмекті неғұрлым тезірек көрсету үшін ОмедБ /ОмедО/, госпитальдар және дәрігерлік факторлар жойылу мүмкін. Қарсыластың ошақ ауданына шықты деген қауіп төнгенде негізгі мақсат мынада: кешіктіруге болмайтын шараларда жүргізу және емдеу мекемелеріне науқастар мен жаралыларды тезірек көшіру /дәрігер орталықтарына/, жоюға, алып тастауға бағытталған, жұмыстың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Қарсыласы қолданған жаппай қыру қаруының кейінгі зардаптарын жоюға бағытталған шараларға жатады:

• 
  Бұзылған басқармаларды әскери бөлімшелерімен қайта қалпына келтіру және тыл бөлімшелерімен , олардың әскери қабілеттілігін анықтау.
  
• 
  Қару ошақтарын бақылау.
  
• 
  Өртті жою, әскер маневрі үшін жолын тазалау мен қайта қалпына келтіру.
  
• 
  Қорғау жұмыстары мен емдеу-эвакуациялық шаралар.
  
• 
  Әскерді арнайы өндеу, сонымен бірге дезактивациялау, дегазация және соқтаулы материалды құралдар мен суды залалсыздандыру мақсатындағы дезинфекциясы.
  
• 
  Оқшалау-карантинді шаралар және қоздырғыштармен күресу және бактериальді зақымдану ошағындағы ауру тасымалдаушылармен күресу.
  

1. 
   ЖҚ қаруының әсеріне ұшыраған бөлімшелер күштері мен құралдары жоюды бастайды. Бірақ әскерге қабілеттілігін соқтайды /сонымен бірге дәрігер орталықтарын да қорғайды/.
   
2. 
   Бөлімше командир бұйрығы бойынша белгіленген күштер мен құралдар жоюды жалғастырып және аяқтайды.
   

Дәрігерлік топқа МПП фельдшері белгіленеді /дәрігерлік топ командирі/, МПП эвакуациясы мен бөлімше бөліктерінің жиыны, дәрігерлік қызмет полкының басшысының есебінде бар санинструктормен қоса. Ал дәрігерлік мүліктен 15-20 носилка, лямка, әскери дәрігерлік санкелер /10 тал –ға дейін/, Б-1, Б-2 кешені /2-3 комплект/, белгіленеді. Бұл мүлік арнайы белгіленген бартты көлікте болады және ОМП қолданған жағдайда дайын болған жағдайда ошаққа қарай тез арада жылжиды. Мотострелковая рота ішіндегі солдат сонынан белгіленеді: қоқыстардан құралдарды шығару үшін /блиндаждар және басқа да жасырын жерлерде/ 20-30 адам, зардап шеккендерге алғашқы дәрігерлік көлікті көрсету үшін 12-15 адамға дейін, зардап шеккендерді көлік турған жерге дейін алып келу үшін 30-40 адамға дейін және жаралыларды көлікке тиеу үшін 6-8 адам. Осындай бөлу жобалы түрде жасалған және қолданылған қору мен нақты әскери жағдайға байланысты өзгеруі мүмкін.

Дәрігерлік эвакуация кезеңдегі дәрігерлік көмек көлемі МПП, ОмедБ, ОМО 60-70 қысқарады. Ядролық ошақтағы қырылу қаруы комбинирленген болады, сондықтан осындай зардап шеккендерді қабылдау ВМПГ жылынуы болуы мүмкін. Жоғарғы радиация деңгейі бар жер асты, жарылыс ошақтарында жұмыс жүргізгенде неғұрлым ауыр қиыншылықтар пайда болады. ОЛП-ң өзіндік құрамында индивидуальды дозиметр болуы керек. Сағатына 0,5 рентгеннен жоғарылатын радиация деңгейінде оларға дәрігерлік көмек көрсетудегі жаралыларды іздеу противогаз және арнайы қорғаныш киім киіп арқылы жүргізіледі. Егер радиация деңгейі соғатына 50 рентгеннен жоғары болса, жаралылар іздеуі БТР-да жүргізіледі, соғыс көлігінде автомобильдерде. Зардап шеккендерді неғұрлым тезірек күшті зақымдалу аймағынан алып кету керек. Әр түрлі көлікті қолдана отырып, өз уақытында ОЛП құрамын айырбастап отыру керек, оның жоғары зақымдануын жіберлеу керек. Ядролық жарылыс және де емделуді қажет етпейтін әскери солдаттарды дәрігерлік қызмет бақылау ұйымдастырылады.

Мынаны ескерту керек, ЯО зақымдануы кезіндегі сияқты реттілікте алғашқы дәрігерлік көмек көрсетіледі. Бірақ бұл жерде жергілікті арнайы өңдеу ерекше маңыз алады, барлық зақымданулар қоршаған ортаға қауіпті, сондықтан зақымданудың денгейін азайту үшін оларды ашық қайкте көшіру керек. МПП мен ОмедБ /ОмедО/-ға келіп түскен жаралылар 60-70. Өмірлік көрсеткіштері бойынша кешіктіруге болмайтын көмекті көрсетуді қажет етеді. Бұл көмек 2 сағаттан кешіктірілмей көрсетілуі керек. ОмедБ /ОмедО/-ға келіп түскен мезгілден бастап санағанда.

ОВ әсеріне ұшыраған, әскери қабілеттілігін жоғалтқан бөлімше құрамы алғашқы мүмкіншілікте толық арнайы өндеуді жүргізеді және 1-2 тәулікке дейін дәрігерлік қызмет бақылауында болады. ОВ зақымданғандарға дәрігерлік көмек көрсетілетін дәрігер қызметінің барлық адамдары кезеңде индивидуальды қорғау құралдарымен жұмыс жасау керек.

12 тарау. ҚАРСЫЛАСТАРДЫҢ БАКТЕРИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАРУ ҚОЛДАНҒАННАН КЕЙІНГІ ЗАРДАПТАРДЫ ЖОЮ ҮШІН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЕМДЕУ-ЭВАКУАЦИЯЛЫҚ ШАРАЛАР
Адамдар арасында ВС-пен зақымдану ошағы жұқпалы аурулардың таралу көзі болуы мүмкін. Зақымдану ошағында болған барлық адамдар бактериальды заттармен зақымданған болып саналады. Бактериологиялық зақымдану нәтижесіндегі зардаптарын жою үшін жүргізілетін шаралар әскери жағдайда сәйкесті жүргізіледі. БС индикациясы жүргізіледі, зақымдану ошақ шекарасы қойылады, шабуылға қандай бөлімдер ұшырағанын анықтайды, қарсыласының қолданған қоздырғыштың түрінен анықтағанша әскердің обсервация жүргізіледі. Оның маңызы күшейген дәрігерлік байқауда зақымдану ошағымен емдеу-профилактикалық және жекелеу-шектелуі шаралар қатарын жүргізуде. Обсервация бөлім командирімен белгіленеді және күшейтуімен дәрігерлік байқаудан басқа әскердің өзіндік құрамыммен науқастарды ерте сонымен бірге барлық зақымданған өзіндік құрамының жедел профилактикасын жүргізеді дәрігерлік байқау күшейеді барлық санитарлық-гигиеналық шаралар жүргізу бақылайды. Обсервация кезінде соғыс әскерін шығаруды талап етпейді, бактериальді шабуылға ұшырады, бірақ та трозитті келу және шығу аймақ арқылы.

Осы әскермен байланыстылар шектетелді. Дәрігерлік орталықтарда және емдеу мекемелерінде тұрақтылады: эпидемияға қарсы жұмыс тәртібі, изолятор емкостінің қарастырылады. Барлық зақымданғандарға санитарлық өңдеу жүргізу, сонымен бірге жеткізген көлік дезинфекциясын жүргізеді. Дәрігерлік персонал зақымданудан қорғану шараларын сақтайды /чумаға қарсы костюммен жұмыс жасау, жедел арнайы емес профилактика, кең спектрлі антибиотик әсері/. Қарсыласының және жұқпалы қоздырғышты қолданған жағдайда обсервациялы шаралар жалғастырылады. Егер ОО қоздырғыштын қолданған жағдайда карантинға жабылады. Карантин дегеніміз бұл эпидемияға қарсы және тәртіптік шаралар жүйесі зақымданған ошақты жекелендіруге және ауруды жоюға бағытталған жүйе. Карантинді жағдайда зақымданған ошақта кіру және одан шығу рұқсат етілмейді. Ол аймақтан қандай да бір мүлікті алдын ала залалсыздандырмай шығаруды болмайды. Арнайы коменданты қызмет ұйымдастырылады. Карантин ережелерін орындалуын қамтамасыз етеді, құраммен жабдықталған қорғау зақымданған ошақта, өзіндік құрамы, ұсақ топтарға таралу мүмкіндігін бар карантинда бар. Әрбір күнде температурасын өлшеу жүргізіледі, ауруға күдікті жерлерді дәрігерлік қарау, кейінен олардың тез арада оқшаулануы, науқастарға госпитальға жатқызу, оның өзінде арнайы белгіленген госпитальдерге жатқызады. Карантин табылған әскери бөлімдерде алдын алу үшін екпелер ұйымдастырылады және жедел арнайы профилактика жүргізіледі, толық арнайы өңдеу жүзеге асады. Басқарушы армиялық айтуымен карантин құрылады және алынады. Негізінен әскер соғыстан барлық карантин мерзіміне, шығарылады. Карантин ұзақтылығы және қоздырғыштың түріне байланысты берілген аурудың инкубациялық кезіннен мерзімі қойылады. Бұл мерзім ошақтағы барлық дезинфекциялық шараларды аяқталған уақыттан бастап орындалады /егер ауру болмаса/ немесе ақырғы ауырған науқасты оқ аулаған уақыттан бастап және барлық дезинфекциялық шаралардың қайталап өткізілуін талап етеді. БС фактін қолданған уақытты тұрақтағаннан соң ошақтан эваукация МПП-дан және ағыммен жүргізіледі және әрі қарай ОмедБ немесе жұқпалы аурулары бар науқастар жататын госпиталь. ОмедБ /ОмедО/-дан көшіру 2-3 күнде аяқталады /қоздырғыш түрін анықтағанға дейін/. Дәрігерлік көмек көлемі ОмедБ /ОмедО/-да кеңестеді. Бұл жерде оның ауру симптомдарымен науқастар жатады. Егер ООН қоздырғышы анықталса, онда ОмедБ жұмыс істеуін жалғастырады және ол эпидемияға қарсы тәртіпте жұмыс істейді. Мұндай жағдайда ол дәрігерлік қызметтің жоғары тұрған басшысының айтуымен мамандармен күшейтіледі. ОмедБ /ОмедО/-дан ООН науқастарды қабылдау үшін /науқастарды сал өз жерінде қабыладу үшін/ ВПГООИ тағайындалады. Мұндай науқастар эвакуациясы арнайы құралмен жабдықталған көлікте жеке маршрутпен жүзеге асады.

Көптеген аспектілер арасында катастрофа зардабын жою мәселесі халықты дәрігерлік қажеттіліктермен қамтамасыз ету жүйесінің әрі қарайғы жалғасуды қатерлі жағдайларда осы ерекше бір ойды тудырады. Рационалды жоспарлау және дәрігерлік көмекті нәтижелі ұйымдастыру көбінесе болған немесе енді болатын қатерлі жағдайдың аумағын немесе масштабын дұрыс бөлуден байланысты болады. Дәрігерлік қызмет үшін қатерлі жағдай, жүт, аумағының неғұрлым жоғары көрсеткіші болып шеккен науқастар мен жаралылар саны болып саналады. Дәрігерлік күш аймағының мүмкінділігі мен көрсеткішіне сүйене отырып катастрофаны, қауіпті жағдайды, мынадай түрлерге бөлуге болады.

1. 
   Аудандық
   
2. 
   Қалалық.
   
3. 
   Облыстық.
   
4. 
   Республикалық.
   
5. 
   Халықаралық аумақты.
   

Екінші эшелон – жоғары дәрежелі мамандар кіреді дәрігерлік техника және мүлік, республикамыздың басқа аудандарынан түскен және сонымен бірге басқа да мемлекеттерден келеді. Екінші эшелон күштерінің мерзімі асада. Арнайы келгендерді нәтижелі жұмыспен қамтамасыз етудің бастап жағдайы, сонымен бірге дәрігерлік қалыптасуы, - олардың автономділігі /байланыс, тоқ пен және сумен қамтамасыз ету, техника және мүлікпен қамтамасыз ету және т.б. Зақымдану уақытынан бастап бірінші 30 минут арасында көрсетілген алғашқы дәрігерлік көмек, бақс көмек түрлерінің кешіккен жағдайда да, өлім санын күрт төмендетеді, әрі масштабты қатерлі жағдай және жүт зардаптарын барысында біз соматикалық аурулары, жұқпасы және психиотриялық бөлімшелерде жатқан науқастарды дәрігерлік қамтамасыз ету мәселерімен соқтығыстық. Бұл мәселелердің шешілуі административті ұжымдар мен дәрігерлік қызмет жағынан қосымша үлестерді талап етеді. Жалпы мемлекеттік аумақта бірқатар заңды түі ұйымдастырылған шараларды қабылдау қажет. Денсаулық сақтау министрлігі мен дәрігерлік қызметпен дәрігерлік көмек мекемесіне халықаралық тәжирібе қолдана отырып біріккен ғылыми негізделген келісімдер ұйымдастырылуы керек.

Бірінші эшелон – бұл зардап шегуші қалалар мен райондарға бағытталған әскери бөлім, құтқарушы және әскери ұйым және дәрігер-медбике бригада. Олардың сол жерде болуы бір тәуліктен аспау керек.

Екінші эшелон – басқа елден, мемлекеттен жіберілетін медициналық техникалар және жоғары мамандырылған қызметкерлер болып табылады.

Медициналық ұжымның жұмысының эффективті қамтамасыз етілуіндегі маңыздылығы – оның толық автономдылығы /байланыс, энерго және сумен, техникамен қамтамасыз етілуі/.

Зақымдалған сәттен бастап, алғашқы 30 минутта, алғашқы медициналық көмекті көрсете білу, өлім санын азайтады.

Үлкен масштабты қирау және стихиялы апатта біздің елімізде соматикалы науқастарды әсіресе медициналық мекеме зонасындағы апаттасонын ішінде инфекция және психиатрия бөлімшелеріндегі науқастарға медициналық көмек көрсету жағдайымен кездестік. Бұл прогблеманы шешу үшін жалпы мемлекеттік масштабта администратор ұйымы жағынан, медициналық қызмет және ұжым және экономикалық шаралар жағынан қосымша көмекті қажет етеді.

Денсаулық сақтау Министрлігі және Азаматтық Қорғаныстың медициналық қызметі апат жағдайында медициналық ұжымның көмек көрсетуі халықаралық тәсілді қолданумен негізделуі керек.

1. 
   – емдік-эвакуационды жүйенің жалпы құрылу принципі – эшелонирленуі, жуықтауы, медициналық көмекпен мамандандырылуы, жеңіл жарақаттанғандарды «сол жерде» емдеу.
   
2. 
   – Операция және соғыста медициналық қызмет заттарын және күшін қолданудағы тактиканың негізгі принципі – медициналық
   

Аралық этаптар саны нақты жағдайға, яғни /интенсивтілігіне, ұзақтығына, соғыс масштабының әскеріне, ұйымды-техникалық эвакуация және басқа факторларға/ тәуелді болады.

Егер келіспеушілік даму жағдайы жарақат танған және науқастарға кеңшелеледі масштабты авиасанитарлы эвакуация ұйымдастыруға мүмкіндік туғызса, онда аралық этаптың орістеуін /әскери этаптар – орталық немесе әскери округ территориясындағы мамандандырылған мекемелер/ минимумға дейін әкеткізеді.

Эшелонирлену принципі – жарақаттанған науқасқа медициналық көмек көрсетуде максимальды мүмкінді қарастыру, емдік-эвакуационды жүйені құрастыру болып табылады.

Емдік эвакуационды процесте /эшелонирлену принципімен салыстырғанда/ қарама-қарсы тенденция жарақаттанған науқасқа медициналық көмек көрсетуді жақындату принципімен сипатталады.

Төменгі интенсивті қарулану келіспеушілігі әскерді медициналық қамтамасыз ету тәсілі, яғни бұл принциптің дамуын 2 негізгі бағытпен қарастырады.

• 
  Бірінші - /еңбек көлемділік процедура/ көлемін ұлғайту арқылы соғыс районындағы науқастар мен жарақаттанушыларға медициналық көмек көрсету сапасын жоғарылату.
  
• 
  Екінші оперативті және тактикалық соғыс болған зонада ауалы транспортпен эвакуация ролін күшейту.
  

Афганистандағы соғыс уақытында 40-армияда жарақаттанғандарға медициналық көмек көрсету тәсілі бойынша, зардап шегішуге госпитальға дейінгі кезеңде инфузионды терапия жүргізішеуіне байланысты, летальдық 67% құрайды. Егер осы жағдай толық көлемде көрсетілгенде көрсеткіш 25% дейін төмендеген болар еді. Тыныс алу бұзылысында оттегі ингаляциясының жоқтығына байланысты летальдық 30% дейін жетті. Сонымен қатар жарақаттанғаннан кейін алғашқы бір сағат көлемінде көмек көрсетілгендердің ешқайсысы өлмеген, ал 4 сағатқа дейін көмек көрсетілгендердің – 4,9%, 4 сағаттан кейін көмек көрсетілгендердің – 11,5% қайтыс болған.

Медициналық пунктерде жарақаттану шыларға алғашқы дәрігерлік көмек көрсетілген медпунктердің хирург және анестезиологтардың болуының нәтижесінде алғашқы дәрігерлік көмек, сонымен қатар туғыл мамандаралған медициналық көмекпен қамтамасыз етім бастары.

Жарақаттанушыларға медициналық көмек көрсету приңципі бағытының маңыздылығы-авиасанитарлы заттарды кеңінен қолдану, төменгі интенсивті соғыс келіспеушілігінде санитарлық деңгейді жоғалту, ВС РК армиялы авиациясының авия медициналы эвакуациясына, ұйымдастыру мүмкіңгіне сәйкестенеді және медициналық эвакуацияның даму жүйесі болып табылады. Науқастар мен жарақаттанушыларға ауалы транспортпен көмек көрсету медициналық көмектің идеальды тәсілі болып табылады. Бірақ авиасанитарлы заттарды қолдану біріктеуден факторлармен, масштабпен және соғыс келіспеушілігінің даму сипатымен анықталады.

Қарумен қамтамасыз ету келіспеушілігінде және локальды соғыста авиасанитарлы эвакуация тәсілі бойынша нақты жағдайға тәуелді екі негізгі вариантты байқауға болады:

• 
  Бірінші – Вьетнам, Авганистан райондарды бойынша жарақаттанған және науқастарды ерте ауалы транспорт эвакуациясымен қамтамасыз ету.
  
• 
  Екінші – ауа бойынша жарақаттанушы және науқастарды соғыс зонасында /Чечня/жақын далалы медициналық ұйымдастыруы келесі эвакуацияларды күшейту.
  

Соғыс райондағы емдік мекемелердегі жарақаттанушылар эвакуациясы: 1980 ж – 74%, 1987 ж – 94,4%. Афганистанда жарақаттанғандарға медициналық көмекті көрсету жолы авиационды заттарды активті долдану арқылы жүргізіледі. Осындай көрсеткіштер Чечен Республикасының қарумен қамтамасыз ету кемшілік зонасында болды.

Ғылыми-практикалық тәсілдің анализ негізінде медициналық қызметтің соғыс келіспеушілігінде, күш пен заттарды қолдану келесі принцип реализациясының негізгі формасының күшеуін анықтайды:

1. 
   Жоғары және төмен туратын звенолардың медициналық қызметінің заттары мен күшін қолдану. /МОСН, ОмедБ, ОмедР полк қызығушылығындағы - бригадалар/
   
2. 
   Уақытша медициналы бөліктердің құрамын күшейтуді құруға штатты емес тактикалық ұйымдар /батальон, полк, дивизионды топ - Афганистан/ штурмды отряд, топ /Чечен Республикасы/.
   

Штурмды топ құрамынан жарақат танушыларды эвакуациялауға – дәрігер /фельдшер, екі санитар-инструктор және бір брондалған техниканы болу.

Әрбір штурмды отрядтың /атальонды/ медициналық топқа /дәрігер, фельдшер/, төрт санитарлық инструктор, санитарлы автомобиль және 3 брондалған техника бағыттау.

Көмек көлемі – шұғыл көрсеткіш бойынша дәрігерге дейін және алғашқы дәрігерлік.

Полктың медициналық пунктың – бөлек медициналық батальоннан /ОМО, МОСН, гарнизонды госпиталь/ хирургтар және анестезиологтар бригадасымен күшейту.

Көмек көлемі – алғашқы дәрігерлік толық көлемде, ал керек жағдайда шұғыл көрсеткіш бойынша мамандандырылған медициналық көмек.

Мекемелер және медициналық бөлімше, санитарлы-транспорттық заттар, медициналық құрал-жабдықтар, меншікті құрамды жеткілікті резервпен және әр түрлі ұйым формасындағы маневрлерді қабылдаумен анықталады. Осыған байланысты резерв эффективті маневрде күш және заттармен құрамуы мүмкін.

Денсаулық сақтау мекемелері және аймақтық органдардың қарым-қатынасын құқықтық оңдеу, ұйым және санитарлықты жоғалту ВС бейбітшілік уақытында медициналық қызмет заттары мен күшін жоспар бойынша жүргізу – қазіргі күні өте қажетті, сондықтан территориальды қорғаныс векторы жағынан актуалды түрде анықталады.

Әскерде және қазіргі әскери жағдайда емдеу-тасымалдау шараларды жүргізу әскер дәрігерінен мынаны талап етеді: өзінің әскери және арнайы мамандығына байланысты білімін үнемі толықтыру және әрқашан дайын болуын тілейді. Тек сонда ғана ол дәрігерлік қызметтің өзіне тәуелді күштері мен құралдарынан нақты түрде және өте білімді негізде басқара алады.

Бөлімдер мен құрамаларды медицинамен қамтамасыз етуді ұйымдастыру. «Студенттерге арналған әскери-медициналық дайындық» Комаров Ф.И., 1984 4 тарау, 80 – 105 бет

Жаяу әскерлерді ұрыс барысында медициналық көмекпен қамтамасыз ету. М. – 1987

Қазіргі кездегі емдеу-эвакуациялық шаралар жүйесі. А.М.Власенко, Новосибирск мемлекеттік медицина академиясы, Новосибирск – 2000

Қарулы қақтығыс кезінде науқастарға хирургиялық көмек көрсету. ВМЖ № 9, 1999, 25-29 бет

Солтүстік Кавказда қарулы қақтығыс кезінде квалифицирленген және арнайы жедел хирургиялық көмек көрсету. ВМЖ № 7, 2003, 13-19 бет

Бөлімдер мен бөлімшелерді медицинамен қамтамасыз ету. Н.Г.Идрисов, А.Е.Тютюев, Қазақстанның әскери медициналық хабарламасы. № 5, Астана - 2004 , 8-13 бет

Төменгі қарқындағы әскери қақтығыстарды бөлімдер мен бөлімшелерді медициналық көмекпен қамтамасыз етудің жалпы көрсеткішінің ерекшелігі. Идрисов Н.Г. , Астана -2004

Чечен Республикасында әскери іс-әрекеттер кезінде хирургиялық көмекті ұйымдастыру. Брюсов П.Г., Хрупкин В.И., ВМЖ № 6 – 1997, 4-12 бет

Ауруханаға дейінгі этапта жедел медициналық көмек көрсету. Руденко М.И., Белов В.А., ВМЖ № 3, 1996, 20-23 бет