Кәсіби бронхылық демікпе
Жұмыс орнында жүре пайда болған БД, медициналық қызметкер бұл ауру жайында күмәнданғанша, қойылмайтын диагноз. Жұмыс орнындағы қоршаған ортада болатын химиялық заттар БД-нің дамуына әкеледі. Кәсіби БД біртіндеп, білінбей басталады, сондықтан, созылмалы бронхит немесе ӨСОА бір түрі деп қате диагноз қойылады да, дұрыс емделмейді немесе ешқандай ем қолданылмайды. Диагнозды қою кәсіби қызметке байланысты анамнезді тиянақты жинауды талап етеді; әсіресе сенсибилизациялаушы факторлармен жанасудың болуының маңызы зор; жұмысқа тұрар алдында БД белгілерінің болмауы және де кұжатпен дәлелденген белгілердің жұмыс орнында, одан тыс жерде дамуының арасында байланыстың болуы. Кәсіби БД-нің әсер ететін аллергендер болмаған кезде де тереңдейтінін түсінү, ертерек диагноз қоюдың, арандатушы фактролармен байланысты үзудің және фармакологиялық емдеудің қажетігін дәлелдейді.
Маусымдық бронхылық демікпе
Кейбір сенсибилизацияланған науқастарда бронхылық демікпе спецификалық аэроаллергендердің маусымдық бөлінуінен өршуі мүмкін. Маусымдық БД көбінесе аллергиялық ринитпен байланысты болады. БД-нің бұл түрі тек интермиттерленген сипатта болады, ол кезде науқастарда маусым аралық кезеңде симптомдар толықтай болмауы мүмкін. Басқа жағынан алғанда мұндай БД персистентті БД- мен науқастарда симптомдардың маусымдық күшейюі түрінде
дамуы мүмкін.
Бронхылық демікпенің жөтелдік түрі
БД кейде уақытында анықталмай, өткізіліп алынатын аурулардың басқа тобына, БД жөтелдік турімен науқастар жатады. Бұл науқастарда созылмалы жөтел негізгі симптом болып табылады (егер жалғыз өзі ғана болмаса). Жөтел көбінесе түнде пайда болады, сондықтан күндізгі бағалау қалыпты болуы мүмкін. Бұл науқастарға өкпе қызметінің көрсеткіштерін немесе тыныс жолдарының гипереактивтілігін құжаттау ерекше маңызды және қақырықта эозинофилдерді зерттеуге болады. Бұл топта жөтелі бар және қақырықта эозинофилдер табылған науқастар кездеседі, бірақ өкпе қызметінің көрсеткіштері спирометрия кезінде және тыныс жолдарының гиперреактивтілігін бағалағанда қалыпты болады.
Ангиотензин айналдырушы ферментті тежейтін дәрілерді қабылдайтын артериялық гипертензиямен кейбір науқастарда, немесе гастроэзофагеальді рефлюксі бар науқастарда БД-нің жөтелдік түріне ұқсайтын жөтел пайда болуы мүмкін.
Ажырату диагнозы
Ажырату диагнозы көбінесе инфекцияға-тәуелді бронхылық демікпе мен созылмалы обструктивті бронхиттің арасында жүргізіледі, аускультативті мен қоса клиникалық көріністері ұқсас болатын. Бронхылық демікпені қан-да және қақырықта эозинофилияның, аллергиялық немесе полипоздық рино-синуситтің болуы, жасырын бронхоспазмды анықтайтын тестінің оң мәнді, демікпеге қарсы дәрі-дәрмектердің терапиялық әсерінің өкпе эмфизе-масының рентгендік және қызметтік белгілерінің болулары анықтайды.
Бронхылық демікпе мен созылмалы обструктивті бронхиттің арасындағы ажырату -диагностикалық айырмашылықтар 1-кестеде көрсетілген.
Бұл критерийлерді, сонымен қатар аллергологиялық зерттеудің нәтижелерін бронхылық демікпені карциноидты синдром, кеңірдек немесе бронхтар бөгде затпен тітіркендірілген, олардың ісікпен, үлғайған лимфалық түйіндермен, қолқаның аневризмасымен қысылған кезіндегі демікпе тәрізді бронхтық түйілуден ажырату диагностикасында пайданалады. Кеңірдек-бронхтық дискинезия (кеңірдек пен бронхтардың экспираторлық стенозы) созылмалы бронхитпен қосарланып, бронхылық демікпеге тән басқа белгілерсіз тыныстың экспираторлы қиындауымен жүреді, диагнозды бронхоскопиялық зерттеудің көмегімен қояды. Қанында гиперэозинофилия және тұншығу ұстамасы болатын науқастарда рентгендік тексерісте өкпесінде инфильтрат анықталғанда бронхылық демікпенің ажырату диагнозын ұшпалы эозинофилді инфильтратпен, аллергиялық бронх-өкпелік аспергиллезбен, түйінді периартериттің өкпелік түрімен жүргізу қажет. Ол диагноз бұл ауруларды дәлелдейтін немесе жоққа шығаратын мақсатта бағытталған диагностикалық тексеру әдістерінің қорытындыларына негізделеді.
1- кесте
Бронхылық демікпе мен созылмалы обструктивті бронхит
арасындағы ажырату-диагностикалық белгілер
Көрсеткіштер
|
Бронхылық демікпе
|
Созылмалы обструктивті бронхит
|
Ауру басталатын жас
|
Көбіне жастарда
|
Көбіне егде немесе орта жастағыларда
|
Аурудың кеш басталуы
|
Жиі
|
Сирек
|
Анамнезінде темекі тарту
|
Сирек
|
Өте жиі (барлық жағдайда)
|
Аллергия көріністері
|
Жиі болады
|
Сирек болады
|
Ентігу
|
Ұстама тәрізді
|
Тұрақты, күрт өзгеріссіз
|
Жөтел
|
Өршу кезінде ұстама тәрізді
|
Тұрақты қарқындылығы
әр түрлі
|
Жөтел кезінде қақырықтың өнімділігі
|
Сирек
|
Тән
|
Тәулік бойғы дем шығарудың жоғарғы жылдамдығының ауытқулыға (спонтанды өзгеруі)
|
Барлық жағдайда (тексеру барысында бронхолитикалық немесе қабынуға қарсы ем алмағандардың 10-15%)
|
Жоқ немесе сирек және әлсіз болады
|
Бронхылық обструкцияның қайтымдылығы (ФДШК немесе β2- агонистпен ингаляциядан кейінгі пиктік жылдамдықтың жоғарлауы)
|
Айқын (ДШЖЖ қысқа әсерлі β2- агонистпен ингаляциядан кеиін 15-20 мин кейін 15% жоғарлауы)
|
Жартылай немесе қайтымсыз
|
Қанда және қақырықта эозинофилия
|
Тән
|
Тән емес
|
Бронхылық гипереактивтілік
|
Айқын
|
Шамалы немесе жоқ
|
Жүректік демікпе ауыр сол қарынша әлсіздігінің көрінісі болып табылады. Бронхылық және жүректік демікпенің негізгі ажырату-диагностикалық айырмашылықтары 2-кестеде көрсетілген.
2-кесте.
Бронхылық және жүректік демікпенің негізгі диагностикалық белгілері
Ауру(белгілері)
|
Бронхылық демікпе
|
Жүректік демікпе
|
Жалпы анамнез
|
Аллергиялық
|
Кардиалдық
|
Отбасылық
анамнез
|
Жақын туыстарында бронхылық демікпе, басқа аллергиялық аурулардың болуы
|
Ревматизм, миокард инфарктісі, инсульт, артериялық гипертензиянының болуы
|
Жасы
|
Көбіне жас немесе орта
|
Көбіне орта және егде
|
Ұстама дамуына әкелетін факторлар
|
Аллергенмен байланыс, шартты рефлекторлы, метерологиялық әсер, созылмалы респираторлық аурулардың өршуі
|
Физикалық жүктеме
психо-эмоциянальдық
зорығу, АҚ күрт көтерілуі, ЖИА өршуі ырғақтың бұзылуы
|
Кеуденің конфигурациясы
|
Эмфизематозды
|
Ерекшелігі жоқ, жүректік бүкір болуы мүмкін
|
Тыныс алу бұлшық еттерінің қатысуы
|
Айқын
|
Айқын емес
|
Ортопноэ
|
Жоқ
|
Ылғида
|
Ентігудің сипатты
|
Экспираторлық
|
Көбінесе инспираторлық
|
Қақырық
|
Тұтқыр, ұстама соңында бөлінеді, ұстама болмағанда көп бөлінеді
|
Көпіршікті (кейде қызғылт), ұстама болмағанда қақырықсыз
|
Физикальді мәліметтер
|
Қорапты перкуторлы дыбыс, тынысы қатаңдау, көп мөлшерде арақашықтықта естілетін ысқырықты және ызыңды сырылдар жиі естіледі
|
Әртүрлі калибрлі ылғалды сырылдар, бұрқылды
тыныс, басталып келе жатқан өкпе
ісінуінің белгілері
|
Рентгендік белгілер
|
Өкпенің эмфиземасы, өкпенің шеткі жақтарында тамырлық суреттердің азаюы
|
Өкпеде тоқыраудын болуы, негізгі ауруға сәйкес жүрек кескінінің өзгеруі
|
Бронхылық демікпені емдеу әдістері
БД-ні емдеу үшін бірінші кезекте науқастың аллергендермен және қоздырушылармен байланысын болдырмау шараларын қолданады. БД-сі бар науқастар темекі шегуден және темекі түтінінен қатал түрде бас тарту керек.
БД бірінші рет анықтаған барлық ересек науқастар аурудың кәсіби түрін жоққа шығару үшін тексерілуден өтулері керек.
БД-ні емдеудін міндетті құрамы - науқстарды үйрету. Үйретудің мақсаты аурудың ағымын бағалау және аурумен байланысты әртүрлі жағдайларда науқастың дұрыс әрекет таңдай білуі болып табылады. Науқастарды үйретуді медициналық қызметкерлермен әрбір кездескен сайын өткізіп отыру қажет, ол үшін науқас пен медициналық қызметкерлер арасында тығыз байланыстың болуы қажет.
Ем әсерінің нәтижесін бақылауға ең ыңғайлы және мәліметті құралдар- сыртқы тыныс қызметін бақылау (спирография және пикфлоуметрия) және брнхолитиктерді қажетсінуін анықтау. Бұл, егер науқас күнделікті ДШЖЖ-ң көрсеткіштерін және ауруының белгілерін күнделігінде тіркеп отырса мүмкін болады.
Маңызды екі құрамнан-тыныс жолдарының қабыну және тегіс бұлшық еттер қызметінің бұзылуынан түзілетін БД-нің патофизиологиясына байланысты, БД-ні нәтижелі бақылауға жету үшін сол екі құрамға дәрілік әсер ету кажет. Сондықтан ауруды емдейтін барлық дәрі-дәрмектерді негізгі 2 топқа бөледі: қабыну процесін ұзақ уақыт бақылау үшін және демікпенің жедел симптомдарын басу үшін қолданылатын дәрі-дәрмектер.
БД көріністерінің ауырлығына сәйкес емдеуді, сатылы жолмен жүргізу көзделген. Препараттардың түрін таңдау оларды қолдану әдісі, сәйкес сатысы деп белгіленетін аурудың ауырлық дәрежесімен анықталады.
Қабыну процесін ұзақ уақыт бақылау үшін негізгі терапия ингаляциялы глюкокортикстероидтар (ИГКС) болып табылады, олар екінші сатысынан бастап (жеңіл персистентті) бесінші (ауыр стероидтарға тәуелді ағым) сатысына дейін қолданылады. ИГКС БД-нің терапиясында бірінші қатардағы дәрілік заттарға жатады. БД ағымының сатысы жоғарлаған сайын ИГКС дозасында жоғарылатып қабылдау керек. Ингаляциялық ГКС БД емдегенде нәтижелі және БД-нің гормондарға тәуелді ағымында жүйелік ГКС-дың қабылдау дозасын азайтуға мүмкіндік береді. ИГКС тағайындау ДШЖЖ көрсеткіштерін жоғарлатады және бронхолитиктерге қажетілікті төмендетеді. ИГКС-мен емдеуді кеш бастау кейінрек қызметтік тесттер нәтижесінің едәуір төмен болуына әкеліп соғады. Бірқатар зерттеушілердің мәліметтері бойынша, ИГКС-мен емделуді аурудың басталғанынан 5 жыл өткеннен кеиін бастаған науқастарға қарағанда, аурудың басталғанынан 2 жылдан кем емес уақытта бастаған науқастарда демікпе симптомдарын бақылау көрсеткіштерінің жақсаруы байқалған.
ИГКС-дың қабынуға қарсы әсері олардың қабыну жасушаларына және олардың медиаторларына тежеуші әсерімен байланысты, цитокиндер өнім-дері, лейкотриендер мен простагландиндердің түзүлуін қоса. ИГКС қабы-нуға қарсы ақуыздардың (липокортин-1) синтезін арттырады, апоптозды жо-ғарлатады және интерлейкин-5 тежеу жолымен эозинофилдер санын азай-тады. Сонымен, ИГКС жасушалық мембрананы тұрақтандырады, тамыр-лардың өткізгіштігін төмендетеді, β–рецепторлардың жаңаларын синтездеу және де олардың сезгіштігін жоғарлату арқылы қызметін жақсартады.
ИГКС жүйелік ГКС-дан өзінің фармакологиялық қасиеттерімен ерекшеленеді: липофильдігі, белсенділігінің тез басылуы, қан плазмасынан жартылай шығарылуының қысқа кезеңі. ИГКС емдеу жергілікті (топикалық) болып табылады, ол жүйелік әсерінің минимальді болуымен тікелей бронх тарамақтарына айқын қабынуға қарсы әсерін қамтамасыз етеді.
ИГКС ең маңызды қасиеті липофильділігі болып табылады. Липофильдігіне байланысты ИГКС тыныс жолдарында жиналады және олардың ұлпалардан бөлінуі баяулайды және глюкокортикоидты рецепторларға ұқсастығы артады.
Жоғары липофильді ИГКС бронхтар саңылауынан тез және жақсы қамтылады, тыныс жолдары ұлпаларында ұзақ бөгеледі.
Жүйелік биожеткіліктігі ингаляциялық жолмен және ішке кабылдаудан жи-налады. Ингаляция кезінде тыныс жолына дәрінің жалпы дозасының тек 20-40% ғана түседі. Ингаляциялық дозаның енген мөлшері науқастың ингаляция техникасын орындауына, жеткізу құралына, тасымалдаушының болуы неме-се болмауына (фреонсыз ингаляторларлар жақсы көрсеткіштерді береді) жә-не тыныс жолдарында препараттың сорылуына байланысты әжептәуір құбы-лады. Ингаляциялық дозаның қалған 60-80% ауыз-жұтқыншақ бөлімінде шө-геді де одан әрі асқазан-ішек жолына түседі. Ауыз арқылы жеткізілуі асқа-зан-ішек жолында сіңуіне және бауыр арқылы «бірінші өтуі» әсерінің ай-қындылығына байланысты, нәтижесінде одан әрі қан жүйесіне белсенділігі жойылған метаболиттер өтеді.
ИГКС-дың 500- ден- 1000 мкг/ тәулігіне (флютиказон үшін) мөлшерлерінің жүйелік әсері шамалы болады.
Ингаляциялық ГКС-ға мөлшерлі аэрозоль, ұнтақтық ингаляторлар және де небулайзер арқылы ингаляция үшін (будесонид) ертінді түрінде шығ-арылатын беклометазон дипропионаты, будесонид, флютиказон пропионаты, флунизолид жатады.
Беклометазон дипропионат клиникалық практикада 20 жылдан астам қол-данылады және жиі қолданатын әсері жоғары дәрінің бірі болып табылады. Жүкті әйелдерге де қолдануға рұқсат етілген. Дозалы аэрозолді ингалятор (Бекотид 50мкг/доза, Беклофорт 250мкг/доза, Альдецин 50мкг/доза, Бекла-корт 50 және 250мкг/доза, Бекломет 50 және 250 мкг/ доза) дем алғанда бел-сенділігі артатын дозалы ингалятор (Беклазон «Жеңіл тыныс алу» 100 және 250мкг/доза), ұнтақты ингалятор (Бекодиск100 және 250 мкг/доз, Диск-Халер ингаляторы; мультидозалы Изихалер ингаляторы, Бекломет 200мкг/доза) түрінде шығарылады. Бекотид және Беклофорт ингаляторлары үшін арнайы спейсерлер – Волюматик (ересектер үшін үлкен көлемді қақпақшалы спей-сер) және Бэбихалер (кішкентай балалар үшін силиконды беттік маскамен кіші көлемді 2-қақпақшалы спейсер) шығарылады.
Флютиказон пропионат қазіргі кезде белсенділігі ең жоғары дәрі. Ішке қа-былдағанда биожеткіліктілігі ең төмен (1%). Бекламетазон және будесони-дке Аэрозольді ингалятордағы қарағанда флюктиказонның бара-бар тера-певтік дозасы 2 есе аз. Аэрозольді дозалы ингалятор (Фликсотид 50, 125 жә-не 250мкг/доза;) және ұнтақты ингалятор (Фликсотид Дискхалер 50,100,20 және 500мкг/доза; Фликсотид Мультидиск 250 мкг доза) түрінде қолданы-лады. Аэрозолді ингалятор үшін арнайы спейсерлер Волюматик (ересектер үшін үлкен көлемді қақпақша спейсер) және Бэбихалер (кішкентай балалар үшін силиконды беттік маскамен кіші көлемді 2 қақпақшалы спейсер) шығарылады.
Будесонид – қазіргі кездегі белсенділігі жоғарғы дәрі. Дозалы аэрозольді ингалятор (Будесонид – мите 50мкг/доза; Будесонид – форте 200мкг/доза) және ұнтақты ингалятор, (Пульмикорт Турбухалер 100 және 200мкг/доза; Бенакорт Циклохалер 200мкг/доза) және небулайзер үшін суспензия (Пуль-микорт 0,5 және 0,25мкг/доза) түрінде қолданылады. Дозалы ингалятор Будесонид-мите және Будесонид-форте үшін спейсер шығарылады.
Будесонидтің терапевтік индексі қолайлы, оның бұл қасиеті глюкокортикоидты рецепторларға жоғары дәрежедегі ұқсастығының болуымен және өкпе мен ішекте жүйелі сіңірілуінен кейін метаболизмнің жылдамдауымен байланысты.
Пульмикорт те жүкті әйелдерге қолдануға ұсынылған, оны қолданғанда ұрықтың ауытқулары санының артпайтыны анықталды.
Флунизолид – глюкокортикоидты белсенділігі төмен препарат. Отандық нарықтағы саудалық маркасы Ингакорт болып табылады (дозалы ингалятор 250мкг/доза, спейсері бар). Жоғары терапевтік дозасына қарамастан, жүйелік әсері жоқ деуге болады, өйткені бауыр арқылы бірінші рет өткенде 95%-ке белсенділігі жоқ затқа айналады.
Барлық ИГКС барабар дозада бірдей әсерлі болады. Оны күніне 2 рет тағайындағанда әсерінің жоғары болуы дәлелденген, ал сол тәуліктік дозаны күніне 4 рет қолданғанда емдеу әсері шамалы артады.
ИГКС-ды қысқа әсерлі β2 – агонисттерді күніне 2-3 рет және оданда көп қолданатын науқастарға ұсынуға болады ИГКС алғашқы күндізгі до-засы 400-1000 мкг құрайды (бекламетазонға есептегенде), БД-нің ауыр ағы-мында дәрінің едәуір жоғары дозасын ұсынуға немесе емдеуді жүйелік ГКС-дан бастауға болады. ИГКС дозасын бекламетазонға есептептегенде 2000 мкг дейін көтеруге болады.
ИГКС-мен емдеу кезінде оң нәтижеге жеткенде, дозаны демікпенің көріністерін бақылауды қамтамасыз ететін минимальдіге дейін төмендету керек. ИГКС дозасын науқастың жағдайы 3 айдың көлемінде тұрақталғаннан кейін бастапқыдан 25-50% біртіндеп төмендетеді.
БД-нің өршуі кезінде ИГКС-дың дозасын 2-4 есе көтереді немесе тәулігіне 0,5-1,0 мг/кг дозада преднизолон тағайындайды. ГКС-дың жоғарылаған дозасын 10-14 күндей ұстап тұру керек.
ИГКС төмен және орташа дозаларында клиникалық маңызы бар жағым-сыз әсерлерді сирек береді, «қауіп-пайда» қатынасы жақсы болып келеді.
Тегінде глаукома бар немесе көз іші қысымы жоғары науқастар ИГКС-ды үнемі қабылдағанда 5 күннен кейін окулистен тексерілуден өтуі керек, одан әрі жүйелі кайталаумен. Үлкен жастағы науқастар бекламетазонмен есептегенде ИГКС-ды тәулігіне 1000 мкг-нан артық қабылдағанда, егер оларда остеопароз дамуының факторлары болса, денситометрияны жүргізу көрсетілген. ИГКС-ды жүйелі қабылдайтын науқастар, ингаляциядан кейін дәрінің жүйелі сіңірілуінің алдын алу үшін, ауыз қуысын сумен шаю керек. Спейсерді қолдану бұл дәрілерің қолайсыз әсерінің қаупін төмендетеді.
БД-нің жедел белгілерін басатын препараттардың екінші тобына қысқа әсерлі β2-агонисттер жатады. Олар тегіс бұлшық ет жасушаларына әсер етіп, бронхтарды кеңейтеді. β2-агонисттер тегіс бұлшық β2-адренорецепторларын тікелей демеу нәтижесінде бронхыларды кеңейтеді.
β2 – адренорецторларды демеу аденилатциклазаның жандануына әкеліп, Ġ – протеинмен кешен түзеді, оның әсерінен жасуша ішілік циклді адено-зин -3,5- монофосфат (АМФц) кұрамы жоғарлайды. Соңғысы спецификалы А протеинкиназаның жандануына әкеледі, ол кейбір жасуша ішілік ақуызды фосфорлайды да, нәтижесінде жасуша ішіндегі кальций концентрациясы тө-мендейді және фосфоинозитидтің гидролизі тежеледі. Миозиннің жеңіл тіз-бектерінің киназалары тежелінеді және тегіс бұлшық ет жасушаларын репо-ляризациялауды және кальцийді жасушадан тыс қорына шығаруды қамтама-сыз ететін үлкен, кальцийді белсендендіретін калийлі өзектер ашылады.
β2-агонисттерді қолдану ДШЖЖ нәтижелі жоғарлатқанмен бұл препараттарды базистік терапия ретінде тұрақты қолдануға ұсынылмайды. Науқаста қысқа әсерлі β2-агонисттерді күнде қолдануға қажеттіліктің болуы қабынуға қарсы терапияны тағайындауға көрсеткіш болып табылады.
Қысқа әсерлі β2-агонисттерді физикалық күш түсу демікпесінде физикалық жаттығулардың алдында алдын-алу үшін де қолданады. Ішке қабылдайтын қысқа әсерлі β2-агонисттерді ингаляциялық түрінен кейін, екінші қатардағы препарат ретінде қарау керек. Бірінші селективті β2-агонист сальбутамол болды, оның альфа және бетта 1-рецепторларға белсенділігі минимальді деңгейде білінді. Одан әрі клиникалық практикада басқа β2-агонисттерді қолдана бастады: тербуталин, фенотерол және т.б. Барлық агонисттер үшін ингаляциядан кейін алғашқы 3-5 минутта әсердің тез пайда болуы және әсер ету ұзақтығы 4-6 сағатқа дейін сақталуы тән.
Қысқа әсерлі β2-агонисттер «қажеттілікке қарай» қолданылуы керек (монотерапия түрінде). Бұл препараттарды жоғары дозада қолданғанда де-мікпе ағымын бақылау қиындайды. Броходилататорларға қажеттілік арт-қанда (аптасына үш реттен жиі), қосымша, қабынуға қарсы препараттарды тағайындау қажет болады, ал β2-агонистерді симптомдарды басу үшін күніне 3-4 реттен көп қолданғанда-қабынуға қарсы дәрілердің дозасын жоғарлату қажет. Сонымен қатар, ингаляциялық β2-агонисттерді жиі қабылдағанда тө-зімділіктің дамуына әкеліп соғуы мүмкін-рецептролардың Ġ-протеин мен аденилатциклазадан ажырауының нәтижесінде рецептролардың сезгіштіктері төмендейді. Бұл кезде жасуша үстіндегі рецепторлар саны азаяды.Ұзақ әсерлі β2-агонисттер тегіс бұлшық еттер жасушаларына әсер етіп бронхтарды ке-ңейтеді Бұл жасуша мембранасында орналасқан β2 рецептор-үлкен протеин-ге әсер етумен жүзеге асырылады. Қазіргі кезде БД ағымының бақылауы жеткіліксіз болғанда ұзақ әсерлі β2-агонистерді қолдану ИГКС-ға дейін жо-ғарлатуға барабар болып табылады. Ұзақ әсер ететін β2-агонистер қабынуға қарсы терапия аясында орташа ауырлықтағы және ауыр ағымды БД-нің ем-деуінде қолданылады. БД-нің жедел ұстамасын басу үшін оларды қолдан-байды (формотеролдан басқасын). Ұзақ әсерлі β2 -агонистерді қолдану ая-сында БД-нің симптомдарын басу үшін қысқа әсерлі препараттарды қолда-нуды жалғастыру керек.
Ұзақ мерзімді әсер ететін β2-агонистерге сальметерол және фармотерол жатады. Бірінші пайда болғаны сальметерол - 12 сағат бойына әсер ететін жо-ғары әсерлі β2-агонист, бірақ әсері жайлап басталады. Кейінірек формо-терол пайда болды, ол да 12 сағат әсер ететін жоғарыселективті β2-агонист, бірақ бронходилатациялық әсері тез дамиды. Ұзақ әсерлі β2-агонистерді қолданудың бірінші жылында БД-нің өршулерінің сиреуі және ингаля-циялық кортикостероидтарды қажетсінудің төмендеуі байқалды.
Ұзақ әсерлі β2-агонист сальметерол жоғары липофильді болып келеді, сон-дықтан толықтай жасуша мембранасымен байланысады. Ол тыныс жолдары
жасушаларының мембранасына тез енеді де, кейін мембрана арқылы баяу рецепторға дейін өтеді, нәтижесінде оның белсенділігі ұзарып, әсері кеш басталады. Сальметерол молекуласы мембрана бойымен β2 – рецептроға дейін жылжиды, ол жерде бүйірлік тізбек байланыстыратын бөлікпен бірігіп, гидрофобты ядро ішіне енеді. Бұл ерекше механизм сальметеролға β2 – рецепторға ұзақ әсер етуге мүмкіндік береді, оның демелуінен кейін ассоцирленген G-протеиннің қатысуымен өзгерістер пайда болады, оның альфа тобы аденилатциклазаны жандандырып, циклді АМФ синтезіне әкеледі. Циклді АМФ А-протеинкиназаны жандандырады, ол өз кезегінде ішіндегі ақуыздарды фосфорлайды да, тыныс жолдарының бұлшық еттерінің босаңсуына және бронхтарының кеңеюіне әкеледі.
Сальметеролға қарағанда формотеролдың липофильдігі төмен, сондықтан ол плазмалық мембранада қор түзеді, содан жасуша сыртындағы ортаға сіңеді де бірмезгілде β2-адренорецепторлармен және майлармен байланысады, нәтижесінде әсерін тездетіп, ұзақтығын қамтамасыз етеді.
Сальметеролды 50 мкг-нан тәулігіне 2 рет қабылдаған кезде науқастар-дың көпшілігінде БД-нің ағымын бақылауға мүмкін болды. Ол бронходи-латацияны 12 сағат бойы ұстап тұрады. Қысқа әсерлі препараттарды күніне 4 рет қолданғанға қарағанда, сальметеролды күніне 2 рет қолданған нәтижелі болады. БД ағымының бақылауы жеткіліксіз болған жағдайларда науқас-тарға сальметеролды тағайындау ИГКС-дың дозасын 2-есе көбейткенмен бірдей нәтижелі болуы мүмкін.
Ұзақ әсерлі – агонистермен монотерапияны жүйелі қолдану ұсыныл-май-ды, өйткені осы уақытқа дейін олардың қабынуға қарсы әсерінің сенімді дәлелі жоқ.
Қазіргі кезде ұзақ мерзімді ингаляциялық β2– агонистерді ИГКС-ды қабылдайтын науқастарға ғана қолдану ұсынылады.
Достарыңызбен бөлісу: |