Ұйымның техника-экономикалық сипаттамасы

1.5.1. Ұйымның техника-экономикалық сипаттамасы

“Тұран Әлем Банкі” нарықта банктік қызметтердің іс-қимылын реттеуші ретінде, 1994 жылы қарашада ашық акционерлік қоғам түрінде құрылған. Қазақстан Респуликасының Ұлттық Банкінің №75 берілген лицензиясына сәйкес банктік операциялар теңге мен шетел валюталар арқылы жүзеге асырылады.

31.08.95 жылдан бастап “Қазақстан Республикасының банктері мен банктік іс-әрекеттері” туралы Қазақстан Республикасының күшіне енген заңына сәйкес №2444 Ашық акционерлік қоғам “Тұран Әлем Банкі”, шетелдік қатнаста болатын банктер қатарына жатады.

ААҚ “Тұран Әлем Банкі” мақсаты Қазақстанда халқаралық стилдегі банктік ісін енгізу, шағын және орта бизнес жобаларын қаржыландыруды іске асыру. ААҚ “Тұран Әлем Банкі”: CITI BANK (АҚШ), Bankers Trust Company (АҚШ), Commerzbank (Германия), Deuschebank (Германия), Dresdnerbank (Германия), Диалог Оптим банк (Ресей) сияқты шетел банктерімен кең желілі корреспонденттік қатнасы бар. Банк Алматы қаласының Әкімінің тендірін ұтып алып, шағын және орта бизнесті бағдарлама бойынша қаржыландыруды жүзеге асыратын дара агенті болды. Банк американың ең ірі DATA Corporation корпорациясының электронды ақшалық аудармаларымен айналысатын және ақшаны беру мен аударуға алатын 132 елдің 4000 қаласында орындары бар Western Union еншілес компаниясының агенті болып табылады.

Банк клиенттеріне көрсетілетін қызметтер:

• 
  Заңды тұлғадан алынатын депозиттер;
  
• 
  Жеке тұлғадан алынатын депозиттер;
  
• 
  Банк және банктік емес қаржылық мекемелердің корреспонденттік есеп шоттарын ашу мен жүргізу;
  
• 
  Кассалық операциялар: қабылдау, қайта есептеу, ұсақтау, айырбас, ақшалар мен тиындарды сақтау;
  
• 
  Аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшалық қаржысын аудару бойынша тапсырысты орындау;
  
• 
  Есептік операциялар: заңды және жеке тұлғалардың векселдік және басқа да қарыздық міндеттемелерінің есебі;
  
• 
  Ссудалық операциялар: кредиттердің ақшалай түдре берілуі;
  
• 
  Қолма-қол ақшасыз есеп айырысу (клиринг) операциялары: жинау, салыстыру, іріктеу мен төлемдерді растау, сонымен қатар қолма- қол ақшасыз есеп айырысуға қатысушылардың таза бағытын анықтау мен олардың өзара есептесуін жүргізу;
  
• 
  Сейфтік операциялар: клиенттердің бағалы құжаттарын, бағалы қағаздарын сейфтік жәшік, шкаф, орындарда сақтау бойынша қызмет көрсету;
  
• 
  Чектер эмиссиясы;
  
• 
  Инкассо, акцепт және төлем құжаттарын қабылдау;
  
• 
  Шетел валютасымен айырбас опрерацияларын жасайтын ұйым;
  
• 
  Кепілдемелік операциялар: кепілдіктер мен үшінші жақтың басқа да міндеттемелері, ақшалай түрінде орындалуын ескеріп, кепілдік беру;
  
• 
  Меншік бағалы қағаздар эмиссиясы (акция, облигация, векселдер, мен депозиттік сертификаттар);
  
• 
  Факторингтік операциялар: сатып алушыдан төлемеу тәуекелін қабылдап, тауарларға (жұмыс, қызмет көрсету) төлем ақысын талап етуін игеру;
  

ААҚ “Тұран Әлем Банкі” стратегиялық дамуы келесі экономикалық, әлеуметтік, және құқықтық қағидаға негізделеді:

• 
  өзбетінше клиенттерді, салымшыларды, қарыз алушыларды таңдайды;
  
• 
  жеке және тартылған ресурстарын және де табыстар, лимиттер органының уәкілімен бекітілген шекте, еркін игеруі;
  
• 
  клиеттер мен акционерлер алдындағы міндеттемелерінің орындалуы мен өз істерінің нәтижелеріне жауапкершілігі;
  
• 
  банктік операциялардың (тариф, ставкасы) іске асырылу шарттарын өзбетінше анықтайды;
  
• 
  максималды табыс табуға ұмтылып, тәуекелділігі минималды операцияларды қалауы;
  
• 
  Қазақстан Республикасының Халық Банкінің бекіткен экономикалық нормативтерін сақтайды.
  

“Тұран Әлем Банкі” 2004, 2003 жылдардағы

Жыл бойына Банк жақсы нәтижелер көрсетті. 2003 жылғы 142 391 мың теңге таза табыстан асып түсіп, 162895 мың мөлшерінде болды. Банк активтері де 17,5 % өсті 1 699 626-дан 1 996 349-ға дейін, ол негізінен ликвидті активтер мен таза несиелік портфель есебінен артты. Міндеттемелер 22,5 %-5а көп болды және меншік капиталы 14,6%-ға артты. Рентабелдік. Есептелінген коэффициенттер, таза табыстың жиынтық активтерге (ROE) қатнасы мен таза табыс пен жиынтық қаржыға (ROA) қатнасы сияқты минимизацияланған тәуекелділікпен білікті активтер диверсификациясын мінездемелейді.

ААҚ “Тұран Әлем Банкі” активтер құрылым астынан сапасы жағынан әртүрлі активтер теңдігінің тепе-теңдік қорытындыға қатынасынан түсінікті. Банк активтерінің сапасы мақсатқа сәйкес активтер құрылымымен, активті операциялық диверсификациясымен, тәуекелділі активтер мөлшерімен, шиеленіскен және толық құнсыз активтер мөлшерімен анықталынады. Банк активін төрт категорияға бөлуге болады: кассалық қолма-қолдық және оған теңестірілген қаржылар; бағалы қағаздардағы инвестициялар; ссудалар; ғимараттар мен құрал-жабдықтар.

Өткен жылдардағыдай “Тұран Әлем Банкі” Банк Активтерін орналастыруда диверсификация саясатын ұстанады. Осыған орай Банк табыстылығы мен өтімділігіне ерекше назар бөлінді. Нәтижесінде 2004 жылдың аяғына банк активтері келесі статьялар бойынша топтастырылған.

Жоғарыда көрсетілген мәліметтердегі көргеніміздей, банктің ссудалық портфель жағдайы 2004 жылға қпрағанда 2005 жылдың 1 қаңтарына 7,14 жақсарды. 2003 жылмен салыстырғанда ссудалық портфель жағдайының жақсаруы бланктік және пролонпролонгирленген несиелердің өтелуіне байланысты болды. Бірақ 2004 жылы құрылған провизднр сомасы 4035000 теңгеге, тәуелділігі жоғары күдікті және тұрақты несиелер есебінен үлкейгенін ескеру қажет.

• 
  Субстандарт несиелері бойынша 561 мың теңге сомасында
  
• 
  Қанағаттанарлықсыз несиелер бойынша 32 млн. тенге сомасында
  
• 
  Тәуелділікті жоғары күдікті несиелер бойынша 5794 теңге сомасында
  
• 
  Сенімсіз несиелер бойынша 4123000 тенге сомасында
  

“Тұран Әлем Банкі” ААҚ 2004 жылдың өтелу уақыттары бойынша кредиттік портфель құрылымы

12-кесте мәліметтерінен көргеніміздей 4230035 тенге құрайтын несиелері 1-3 жылға дейінгі өтелу мерзімдері 3 жылдан жоғары 700670 теңге. Қысқа мерзімді несиелер үлесінің құрағаны 3-6 айға дейінгі мерзімде 34248 теңге 6-12 айда 233954 теңге құрайды. Бір жағынан бұл ұйымның айналым қаржатын қаржыландыру қажеттілігін көрсетеді, екінші жағынан қаржының қайтымдылығы үлкейетіндіктен, банкке қысқа мерзімді қаржыландыру тиімді. Ол өз кезегінде банк табысын үлкейтеді.

Банктік істердің негізгі бағыттарының бірі несиелендіру болып табылады, бұл оның жоғары табыстылығын айқындайды. Бірақ несиелік саясат несиелік операциялардан барынша пайда табуға ғана бағытталмаған, сонымен қатар несиелік тәуекелділікті мүмкіндігінше төмендету болып табылады.

Консервативті салыстырылған несиелік саясатты жүргізу арқылы, мониторингтік-тәуекел процедура мен шешім қабылдау механизмдерін жетілдіру де, қызметкерлердің кәсіби жұмыстарынан, несиелік операциялардың тиімділігі үнемі өсіп келеді.

Қазақстан экономикасының басымды салаларын дамытуда жобаларды қаржыландыру мағынасы және де ұсынылған несие мен қамтылуының жоғары ликвидтілігі мен тұрақтылығы.

Несиелік қызмет ең тиімді болғандықтан, банк 60% астам активтерін несиеге инвестицияландырады. Несиелік портфельді салаларға бөлшектеп бөлу, банктың серіктестіктері бизнестің әр түрлі аудандарында қызмет көрсеткендерінжәне қаржыландырудың бірнеше шарттары мен мерзімдерін қолданған.

Шағын және орта бизнесті, жеке тұлғаларды несиелендіру мақсатында “Тұран Әлем Банкі” стратегиясын ұстанып көздеген.

Осының себебінен несиелік портфельдің үлкен бөлігі шағын бизнес субьектілерінен тұрады және 24,2% (291302 тенге) құрайды.

Несиелік тәуекелділіктің ең төменгі деңгейіне ие несие портфельдің 23% құрайды немесе 276 812 теңге. Несиелік портфельдің басымды бөлігін құрайтын несиелік секторы көлік секторы (28,9%) және құрылыс (19%).

Ұлттық валюта түріндегі нарық сыимдылық деңгейі өскендіктен несиелік валюта мәртебесіне теңге ие болды. Қысқа мерзімді несиелердің берілген сомасы 696947 теңге, орта есеппен 17,9 және 12,0 ставкасы. Олардың өтелгені 625018 теңге, бұл 90% жуық. Ұзақ мерзімді несиелердің берілгені 556476 мың теңге, орта есеппен 16,6 ставкасымен олардың өтелгені 498913 теңге. Валюта түрінде берілген ұзақ мерзімді активтер қарастырылмайды. Банктің несиені 2002 жылға берілген барлық сомасы 1253363 теңге құрайды, ал барлық өтелгені 1123931 теңге.

Пруденциалды нормативтерде халық банкімен бір қарызалушыға тәуекелділік көлемі максималды нормативтер орнатылған. Белгілі бір несие алушыға, сонымен қатар банкке, есептілікке тәуекелділік көлем сомасы берілген:

1. 
   Банк балансында есептелетін несие алушыға банк талабы.
   
2. 
   Несие қарыз алушыларға банк талаптары, ағымдағы жылға соңғы бес ішінде банк балансынан шығарылып тастаған.
   

- тәуекелді несиелер;

- қарыз алушы атынан алынған банктің міндеттемелері;

- үшінші жақ пайдасына немесе қарыз алушы алдынға негізделген

4. Қарыз алушының міндеттемелері бойынша алынған қамтамасыздандыру сомасы түрінде:

- Осы міндеттемелерді қамтамасыздандыру ретінде банк игеруіне берілген және депозиттегі ақша;

- аффинерленген бағалы метал;

- ҚР-ның үкіметінің кепілдемесі;

- Standart & Poor’s агентімен “А”-дан төмен емес ұзақ мерзімді қарыз рейтингі бар, басқа банктер кепілдіктері немесе басқа рейтингтік агенттіктерінің беруіне ұқсас рейтингтік деңгей.

Банктің тәуекелдік көлемі бір қарыз алушыға қатынасы оның міндеттемелері меншік капиталынан асу керек:

• 
  Банкпен ерекше байланыстағы қарыз алушылар (k 3.1) - 0,10. Тәуекелділік жиынтық сомасы банктің меншік капиталынан аспау керек;
  
• 
  Басқа да қарыз алушылар (К3) – 0,25. (сонымен қатар, 0,10 аспайтын банктік займдар бойынша, үшінші жақ пайдасына қарыз алушыға немесе қарыз алушы алдында қамтамасыздандырылмаған белгілі бір міндеттемелері, олар бойынша банктің қарыз алушыға ағымдағы және алдағы екі айға туындайтын талаптары және ҚР резиденттері болып табылмайтындардың міндеттемелері бойынша оффшорлы аумағында тұрақтайтын немесе тіркелген, бұл талаптар Standart & Poor’s агенттің резиденттерін қатыссыз, ҚР теуекел рейтингінің бір пунктінен көп төмен емес.
  

Осылайша бір қарыз алушыға тәуекелділік көлемінің максималды коэфициенті бойынша ААҚ “Тұран Әлем Банкі” пруденциалды коэфициент соңғы екі жылда орындалады.

Ұзақ мерзімді несиелер .... қосылған теңге бойынша берілген ипотекалық несие сомасы 13474 мың теңге, орта есеппен пайыздық ставка бойынша 24,59 % 2004 жылға ипотекалық несие сомасы 11802 мың теңге құрады.

Банк үнемі бұрын берілген балансынан шығарылып тасталған несиелерді қайтарумен жұмыс жүргізеді:

• 
  бұндай қарыз алушылар мекен жайына қарызды қайтаруға жазбаша ескерту талаптар жіберіледі.
  
• 
  мәселені қарыз алушылардың мекен жайына барып олардың ағымдағы қаржылық құжаттары мен кепілдікті қамтамасыз ету жағдайларын тексеру мақсатымен жүргізіледі.
  

Тұтастай алғанда 2001-2002 жылдар бойына Банктің несиелік операцияларды жетілдіру мақсатында несиелік портфельдің сапасын жақсартуға бағытталған, оны оптималдандыру бойынша несиелік тәуекелділікті азайту мақсатында ірі көлемдегі несиелердің шоғырланған топтарын азайту және салааралық бөлу.