Қазіргі қазақ ЖӘне түрік тілдеріндегі септік жалғауларының сипаты исатаева Н. Ж
жүктеу/скачать 211.45 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Білгенге
- Kime Nereye neye
| 6. –ра, -ре.Ташра-тысқа, ӛңре-алға т.б.[2; 73]
Бұл септігіндегі сөз етістік мүшемен тікелей де, жанайда байланысып, қимылдың бағытын, мақсатын білдіреді. Барыс септігі Кімге? Неге? Қайда? сұрақтарына жауап береді. Мысалы: Ол ертен қалаға жүреді.Барыс септігі сөз мағынасына қарай сөйлемде толықтауыш та, пысықтауыш та болады. WWW.ENU.KZ Мысалы:Білгенге маржан, Білмескеарзан, Надандар баһра ала алмас(Абай); Ӛткір пышақ қынға қас, ӛтірік сӛз жанға қас (мақал). Ал, қазіргі түркі тілінде бұл септік Kime? Nereye? neye? сұрақтарына жауап беріп,–а, -е,– ya, -ye жалғаулары жалғанады. Мысалы: eve-үйде, ağaca- ағашта, İstanbul'a-Стамбулдат.б. Байқағанымыздай егер сөз çәріпіне аяқталып, оған жалғау жалғанса ç әріпі с әріпіне өзгереді. – ya, -ye– сөз дауысты дыбысқа аяқталсажалғанады.Мысалы:başa, dışe, burna, dıle т.б. Бұл жалғаудың нұсқалары да азербайжан, туркимен тілдерінде кездеседі. Мысалы: азербайжан тілінде түлкүйә, сәрчәйә; түркімен тілінде тилкә, ярма т.б. –а, -е – сөз дауыссыз дыбысқа аяқталса жалғанады.Мысалы:yarmaya, arpaya, kamçıyaт.б. Барыс септігінің бұл жалғауы түркі тілдерінен басқа азербайжан және де түрікмен тілдерінде кездеседі. Мысалы: Азербайжан тілінде баша, дишә, бурна, дилә т.б. Түрікмен тілінде баша, дише, бурна, диле т.б. [5; 53] Барыс септігінің қазақ тіліндегі нұсқасында –а,-е жалғауы сөзге тікелей жалғанбайды. Тек сөз тәуелденіп келіп септелген жағдайда. Қазақ тілінде септіктер жәй және тәуелді септеледі. Жай септеу деп қосымшалардың тікелей зат есімдердің және басқа есім қызметін атқаратын сөздердің тура түрлеріне жалғануын айтамыз. Ал, тәуелді септік жалғауларының зат есім немесе зат есім қызметін атқаратын басқа сөздердің тәуелді түрлеріне жалғануын айтамыз. [3; 58]Мысалы. Жай септеуде үйім болса,тәуелді септеудің барыс септігінде үйіме. жүктеу/скачать 211.45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|