6. Дерексіз заттық ұғым атауларын жасайтын жұрнақтар
-дық, -дік: кажығандық, түңілгендік, еріккендік, алжығандык, білместік, зорлық
-малық, -палық: ауырмалық, ауыртпалық
-мшы: алдамшы, жолдамшы
-ық, -ік: қызық, бұзық, пысық, білік, бұйрық
-ыш, -іш: қуаныш, күйініш, сүйініш, сағыныш, аяныш, алданыш
-ыс, -іс: қарғыс, алғыс, таныс, өзгеріс, ілініс
-мақ, -мек: қыспақ, салмақ, жұмбақ
-мыс: тұрмыс, болмыс, жазмыш
-ман: алдарман, өлермен.
-жал: болжал
-мал: жорамал
-асы, -есі: шығасы, кіресі, аласы, бересі, тиесі
-ын, -ін: мақтан, шығын, жасырын
7. Ауру атауларын жасайтын жұрнақтар
-ма, -ме: шойрылма (радикулит), баспа (ангина) -кақ: тырысқақ.
8. Өнерге қатысты атауларды жасайтын жұрнақтар
-ме: терме, қайырма, желдірме -ер: серпер
9. Ұлттық ойынға қатысты атауларды жасайтын жұрнақтар
-пақ: аударыспақ
-ыс, -іс: сайыс, күрес, айқас, жарыс
-ушы: жаттықтырушы
10. Етістіктен зат атауларын жасайтын жүрнақтардың термин сөздер жасауы
Жоғарыда келтіріген жүрнақтардың біразы түрлі ғылым саласында термин сөздер жасаған.
Тіл білімінің терминдерін жасаған жұрнақтар
-уыш, -уіш: бастауыш, баяндауыш, анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш, еліктеуіш
-ша: қосымша
-у: жалғау
-нды: құранды (жұрнақ), туынды
-тік: көптік, септік, жалғаулық, септеулік, демеулік
-ік: ілік
-ыс: барыс, табыс, шығыс, жатыс, көмектес (септік), тіркес, құрмалас, салалас
-ын: буын
-м: сөйлем
-ма: қыстырма, қосарлама (қос сөз), қайталама
-мал: тасымал
-ды, -ді: өнімді, асырмалы, күшейтпелі, салыстырмалы
-сіз: өнімсіз т.б.
Күрделі зат атауының жасалуы
Аналитикалық тәсіл арқылы жасалған заттық атаулар күрделі атаулар деп аталады. Көне замандардан қазірге дейін қолданылып келе жатқан аналитикалық тәсіл тілдің сөздік қорының күрделі атаулары арқылы баюына орасан қызмет еткен. Сондықтан тілімізде күрделі атаулар құрамы, мағынасы жағынан алуан түрлі. Құрамына қарай күрделі зат есім сөздерді 4-ке бөлу қалыптасқан: біріккен, кіріккен сөздер, тіркескен күрделі сөздер, қос сөздер, қысқарған сөздер. Мағынасы жағынан олардың әрқайсысы іштей бірнеше топ құрайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
