Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи бакы дювлят университети


Эцней Азярбайжан редаксийасынын фяалиййят принсипляри



бет4/9
Дата23.06.2016
өлшемі0.75 Mb.
#155158
1   2   3   4   5   6   7   8   9

2.2. Эцней Азярбайжан редаксийасынын фяалиййят принсипляри.

Гузей Азярбайжанын пайтахты Бакыдан Эцней Азярбайжана йайымланан верилишлярин ясас мягсяди халгы юзцня танытмаг вя онун дил эюзяллийини юзцня севдирмякдир. Бу верилишляр бязи хцсусиййятляриня эюря йерли радио верилишляриня, бязи тялябляриня эюря ися харижи радио верилишляриня аиддир.

Харижи радио щесаб едилир она эюря ки, бу диэяр бир дювлятя – Азярбайжанла гоншу, реэион дювлят олан Иран Ислам Республикасына йайымланыр. Иран дювляти иля Азярбайжан дювляти арасында динж, йанашы йашама принсипляри ясас эютцрцлцр. Щяр ики дювлят бир-бири иля щесабланмыш, баланслашдырылмыш сийасят апарыр. Эцней Азярбайжанлы сойдашларымызын милли мянафеи иля баьлы щяр щансы проблемя мцдахиля етмяк долайысы иля Иран Ислам Республикасынын дахили сийасятиня мцдахиля кими гиймятляндириля билир. Бу сябябдян «Эцней Азярбайжан» редаксийасы Харижи редаксийа щесаб олунур. Билдийиниз кими харижи радио верилишляриндя ишлямяйин бир нечя ясас принсипи вар:


  1. Дювлятлярарасы мцнасибятляри дцз тяйин етмяк.

  2. Мцдахиля етдийин щадисядя ня дяряжядя обйектив олдуьуну дягиг билмяк.

Эцней Азярбайжан редаксийасы йерли радио верилишляри щесаб олуна биляр она эюря ки, ана дилиндя щазырланыр. Динляйижи аудиторийасы йарадыжы коллективля ейни халгы тяшкил едир, ефиря щазырланан щяр бир материал щям редаксийа коллективиня, щям динляйижи континэентиня ейни дяряжядя йахындыр. Вя нящайят: ващид тарих, ващид ядябиййат, ващид мусиги, ващид дил, ващид милли мювге, ващид милли дяйярляр, ващид эяляжяк! Бунлар Азярбайжанын Гузейиндян эцнейиня верилян радио верилишляринин щям дя йерли йайым олдуьуну шяртляндирир. Бурайа цслуб, йарадыжылыг кейфиййятляри, ъанр мясяляляри, нязяри вя практик инжяликляри дя ялавя етсяк мясяля тамамланыр.

Эцней Азярбайжана йайымланан радио верилишляри эцнейлиляр цчцн доьма бир сясдир.

Тарихдян сайсыз-щесабсыз сцбутлар эятирмяк олар ки, яэяр халг, миллят мцяййян бир заман кясийиндя бу вя йа диэяр империйанын тязйиги алтында йашамышса, вахты эяляндя, сийаси шяраит йетишяндя о империйа буховларындан азад ола билир. Амма милли мядяниййятин унудулмасы (кюнцллц шякилдя дяйишмя вя йа йабанчы дябляря уйма) топлуму кцлтцр империализмин буховуна салыр вя сонрадан хилас чятин олур.

О сябяблярдян дя милли мяняви дяйярляри: юнжя дили, тарихи, ядябиййаты, мусигини, эейим вя давраныш юзялликлярини, мятбяхини горумаг эярякдир. Бяшяри мядяниййятя жан атан сечилмиш зийалылар яэяр унутса ки, дцнйа мядяниййяти, милли мядяниййятлярин инкишафындан ялдя едилир, онда удузарлар. Дцнйа сивилизасийасындан няйися гопарыб юз мядяниййятиня йамаг етмяк мцмкцнсцздцр, олса да кечяридир. Юз мядяниййятини инкишаф етдиряряк – эялишдиряряк дцнйа мядяниййятиня йахынлашдырмаг, говушдурмаг ися мцмкцндцр вя бюйцк йолдур!

Эцней Азярбайжана Азярбайжан тцркжясиндя верилишляр йайымлайан Эцней Азярбайжан редаксийасы бу амили ясас эютцрцр. Халг юз мядяниййятинин сащиби олсун вя бу мядяниййятя щансыса империйанын йухарыдан ашаьы бахмасына йол вермясин. Вя йахуд юзцнц ашаьыда щисс едиб йухары – империйа мядяниййятиня жан атмасын.

Верилишляр щяр ики тərəf azərbaycanlıların ана дилиндя сяслянир. Ана дилинин инжялийиня вармаг, ону щяртяряфли юйрянмяк вя севмяк, милли мядяниййятини севмяйин тямял дашыдыр. Юз дилини севдин, онунла гцрур дуйдунса юзцня инандын. Бу инам кюмяк едяр ки, сян чох шейя наил оласан, инсан кими дя, миллят кими дя.

Алимлярин фикринжя бизим дил шумер мядяниййятиндян башланьыж эютцряряк мцдятти нечя мин илликлярля юлчцлян йазылы тарихя маликдир. Бунунла юйцнмйя дяйяр. Амма биз тякжя юйцнмцрцк. Дилимизин арынмасы, дурулмасы, тямизлянмяси цчцн чалышырыг.

Эцней Азярбайжана верилян верилишлярдя дил тямизлийи юндя дайаныр. Фарс дилли Иран дювлятинин яразисиндя ешидилян бу верилишлярин бюйцк ящямиййяти вар. Фарслар тарихян (еля инди дя) Азярбайжан дилини ашаьыламаьа чалышмыш, ону яйалят дили щесаб етмишляр. Амма артыг дилчиляр сцбут едибляр ки, Азярбайжан дили щятта фарс дилини юз сюзляриля зянэинляшдирмиш дяйярли бир дилдир. «Азярбайжан тцркжясинин фарс дилинин лцьят тяркибиня, фонетик вя грамматик гурулушуна тясири щаггында йазылмыш ясярлярдя беля бир факт тясдиг олунмушдур ки, тцрк дилинин нечя мин иллик йазы тяжрцбяси, зянэин, дольун ядяби дили, цслублары вар. Бу дил тарихин сынаьындан чыхмыш гцдрятли бир дилдир» [93, с.202].

Биз Эцней Азярбайжан сойдашларымызла ян эюзял интонасийада данышмалыйыг. Бунунла щям дя юз дярин мязмунлу вя мусигили дилимизи тяблиь едирик. Долайысы иля щям дя мяняви вя жисмани варлыьымызы. Мяшщур лингивист А.Пешковски дейирди: «Фикрин ифадяси цчцн сюз, щисслярин ифадяси цчцн сюздян даща чох интонасийа лазымдыр». Биз Эцней Азярбайжана щям дя щиссляримизля, бюйцк вятян дуйьуларымызла баьлыйыг.

Азярбайжан Тцрк варлыьынын дили тарихян вар олмушдур. «Бцтюв Азярбайжан яразисиндя формалашан 30-а йахын дювлятин (Елат, Манна, Мидийа, Сака, Атропатен, Арсаг, Гязня, Сялжуг, Харязмшащ, Елхани, Жялайир, Теймур, Гарагойунлу, Аьгойунлу, Сяфяви, Яфшар, Гажар...) 4 мин иллик тарихинин 3500 или тцрк тарихи, тцрк дили тарихидир» [93, с.202]. Бу, тарихи эерчякликдир.

Дедикляримизя сцбут цчцн Эцней Азярбайжанда бу радионун йаранмасындан яввялки тарихи шяраитя нязяр салаг:

Билдийимиз кими ясрин яввялляриндя Эцнейдя Сяттярхан щярякаты баш верди. Бу щярякат 1905-11-жи илляри ящатя едирди. Щярякатын иштиракчылары ясасян Иранда конститсион дювлят йаратмаг вя халгларын азад йашамасы цчцн ганунларын йарадылмасыны тяляб едирди. Она эюря дя бу щярякат «Мяшрутя щярякаты» кими тарихдя юз йерини тутду.

Сонра ися Эцней Азярбайжанда Шейх Мящяммяд Хийабаны щярякаты башлады. Хийабаны аз бир мцддятдя халг арасында дюнмяз бир мцбариз кими танынды. Щакимиййят онун нцфузуну азалтмаг, щятта юзцнц мящв етмяк планы щазырлады. Буна бахмайараг о, Азадистан Республикасы гурмаьа наил олду. 1918-жи ил апрелин 7-дян 1920-жи ил сентйабрын 10-дяк бюйцк Хийабани щярякаты бойабой Эцней елляримизи бцрцдц. Онун башчылыьы иля гурулан республика 6 ай давам етди. Сонра ися азадлыг щярякаты йатырылды вя Шейх Мящяммяд Хийабани юлдцрцлдц.

Йарыммцстямлякя вязиййятиндя йашайан Иран азадлыг аловлары ичярисиндя боьулурду. Милйонларла азадлыг уьрунда вурушан инсанларын гаршысыны щакимиййят нцмайяндяляри ала билмирдиляр. Пящляви реъиминин башчысы Рза шащын ясас девизи Иранда дейилдийи кими «Ираниневин», йяни «Йени Иран» идейасы иди. Иран миллятчилийи шцарыны Иранда йашайан халгларын шцуруна йеритмяйя башладылар. 1929-жу илдя Иранда репрессийалар башлады. Азадлыг севярляри тутуб «Гясри-Гажар»да щябс етдиляр. 10 минлярля азадлыг фядаиси зинданлара атылды. Хейли щисся ися мцщажир олду.

Ня гядяр гярибя олса да, бир ясрдя цч дяфя Азярбайжан халгы юзцндя цсйан тяпяри тапды. Вя бюйцк бир инадла йенидян айаьа галхды. Бу йени цсйанын рящбяри Сейид Жяфяр Пишявяри олду. Онун гурдуьу Мцстягил Респубика жями бир ил йашады. 1945-жи ил декабрын 12-дян (21 Азяр) 1946-жы ил декабрын 12-ня гядяр (21 Азяр). Жями 1 ил! Тарихдян мялум олдуьу кими бу щярякат да йатырылды вя милли щюкумят деврилди.

Артыг Эцней Азярбайжанда азадлыг ожаьынын сюндцрцлмяси шащ реъиминдян «аьыллы» тядбирляр тюкмяйи тяляб едирди. Бунун цчцн Рза шащын Азярбайжанда щяйата кечирдийи ясас мясялялярдян бири азярбайжанлыларын сойкюкцнц мящв етмякдян ибарят олду. Буну ялдя етмяк цчцн щяр шейдян яввял халгы ана дилиндян мящрум етмяк сийасяти йеридирди. Бу да тясадцфи дейилди. Чцнки яэяр бир халгы мящв етмяк истяйирсянся, яввял онун дцшцнян бейнини вя дилини ялиндян алмалысан. Бу принсипя ясасланан шащ реъими ана дилиндя олан мяктябляри баьлайыр, ана дилиндя данышмаьы гадаьан едир, анадилли китаблары йандырыр, тарих сахталашдырылыр, инжясянятин йайылмасынын гаршысы алынырды. Бцтцн бунларын нятижясиндя милли менталитет хейли зяифляйир, халг юз сойкюкцндян айрылырды. Пящляви реъиминин бу аддымлары нятижясиндя Эцней Азярбайжан елляриндя йашайан сойдашларымыз мяжбури фарс мядяниййятиня йийялянирди. Ана дилиндя данышмаг аз гала ар щесаб олунурду. Шцбщясиз, бу щяр йердя беля дейирди. Эцней Азярбайжанын чох шящярляриндя шифащи ядябиййат инкишаф едирди. Хцсусян, Ноще ядябиййаты бюйцк иш эюрцрдц. Анжаг шащ Ноще ядябиййатынын да гадаьан едилмясини ямр верир. Бунунла да Эцней Азярбайжанда йашайан халгымыз юз ана дилиндян истямядян, арзу етмядян айрылыр. Йеэаня ишыг нюгтяси ашыг йарадыжылыьында галырды. Буну да сюндцрмяйя жящд эюстярдиляр. Бцтцн милли мянявиййаты варлыьына щопдуран ашыг сяняти тарихдя эюрцнмямиш гадаьалар мянэяняси эюрдц.

«Йурд арасы чяпяр олмаз», Беля бир вахтда Бакы суса билмязди. 1950-жи илдя Эцней Азярбайжана йайымланан верилишляр ефиря чыхды. Йурд айрылыьымыз, дярд айрылыьымыз, фолклор айрылыьымыз йохдур Эцней елляримизля. Радио дальалары иля «Кюрпц» салынды йурдларымыз арасында. Бу, о тайлы, бу тайлы халгымызын севинжиня сябяб олду. Милйонларла сойдашларымыз щяр эцн Бакыдан сясляндирилян Эцней верилишляримизя юз ана дилиндя гулаг асмаьа бюйцк щявяс эюстярирди. Буну о иллярдя Эцней Азярбайжан редаксийасына эялян илдя 2 миня йахын мяктуб сцбут едир. Бу мяктублары вяряглядикжя эюрцрсян ки, о тайлы динляйижиляр щятта мяктублары да ана дилиндя йаза билмядикляриндян эилейлянирдиляр. Чцнки мяктублар йохланылырды.

Мядяниййятимизи, тарихимизи, ядябиййатымызы, мусигимизи, дилимизи йашадан, тяблиь едян бу верилишляр о тай елляримиздя марагла динлянилирди. Бюйцк тарихи миссийаны юз цзярляриня эютцрян Азярбайжан ъурналистляри щансы верилишлярля ефиря чыхырды. Азярбайжан радиосунун архивиндя бу адлара раст эялирик: «Тарихимизин гызыл сящифяляриндян», «Ядябиййат вя инжясянят хадимляримизин йарадыжылыьындан», «Яхлаги вя мяняви дяйярляримиз щаггында», «Сюзлц, няьмяли сятирляр», «Азярбайжан дцнйа меридианларында», «Дядя Горгуд», «Жянуб шаирляринин йарадыжылыьы», «Кюрпц», «Дил халгын мяняви сярвятидир» вя с.

«Юз ана дилляриндя мяктяб олмадыьы цчцн Жянуби Азярбайжанда йашайан сойдашларымыз фарс дилиндя тящсил алмаьа мяжбур олурдулар. Ялбяття бу онлары юз сой кюкцндян гопмаьа, ассимлйасийайа сювг едирди. Заман-заман тякрарланан бу просес долайы йолла етник тямизлямяни, фарсларла сцни гайнайыб-говушманы сцрятляндирирди [74, с.162]. Лакин сайы 30 милйондан чох олан Азярбайжан халгы бир халг кими варлыьыны йашадыр, жаны вя ганы бащасына ана дилини горуйуб сахлайырды. Милли вя мяняви дяйярляри цстцндя бюйцйцб ужалырды. Буна Эцней Азярбайжана верилян радио верилишляри явязсиз кюмяк едирди. «Бу радио жянублу гардашларымызын дил проблеминин чюзцлмясиндя, мянсуб олдуглары халгын тарихи, етнографийасы, ядябиййаты, мядяниййяти, инжясяняти, мусигиси, жоьрафийасы барядя ятрафлы билэи ялдя етмяляриндя йцзлярля мяктябин вя мцяллимин ишини эюрцр. Данмаг олмаз ки, бу эцн мцстягил Азярбайжан цчцн Ирандакы сойдашларымызын талейи, онларын тарихян мящкум олундуглары ялверишсиз сийаси шяраит милли мясяля сайылыр. Бу милли мясялянин мцщцм тяркиб щиссяляриндян бири ися дил проблемидир» [74, с.163].

«Жянуб щаггында дцшцнжяляр», «Новруз» гязети, 1991, 19 сентйабр сайында Агшин Бабайев йазыр: «Жянубла мян чохдан баьлыйам. Радиомузун харижи верилишляриндя ишляйян вахтдан – 1959-жу илдян Исмайыл Жяфярпур кими кювряк црякли шаиримизля, Ярябоьлу кими унудулмаз ингилабчымызла, Тяви Мусяви кими эюзял тарихчимизля вя адларыны чякмядийим башга гардашларымызла бир йердя ишлямишям…Ящмяд Азярли, Рясул Атяши, Щцсейн Сийами бизим редаксийада гонаг олурдулар».

«Гаршымда мяктублар вар. Эцней ятирли мяктублар. Дюрд илдир ки, мян радиода Жянуби Азярбайжана верилян «Кюрпц» програмынын апарыжысыйам. Хейли мяктуб алмышам… Айдын Тябризли о тайдан шер эюндяриб. «Тябриз» адлы. Вермишям бу тайлы бястякарымыз Айдын Аьасыйевя она мащны бястяляйиб…мцьяннимиз Новруз Фейзуллайев «Аьла бцлбцл» адлы бир мащны йазыб Айдын Тябризлинин сюзляриня. Жянуб дейяндя Мустафа Пашанын сясини ешидирям еля бил. Ващидин гязяллярини охуйурду йана-йана».

Эцней Азярбайжана верилишляр редаксийасынын йарадылмасындан йарым ясрдян чох вахт кечир. Дил проблеминин мцщцм бир мясяля кими даим гойулмасы анжаг хырда ирялиляйишляря наил олуб. Беля ки, Иранда ана дилиндя 700-я гядяр мцхтялиф адда китаб няшр олунмушдур. Ялбяття бу 30 милйонлуг бир халг цчцн чох аз эюстярижидир. Щяр щалда мцсбят эюстярижидир. Бундан башга Зянжанда, Ярдябилдя, Урмийада, Тябриздя ана дилиндя гязетляр няшр олунду. Ядяби мяжмуяляр арасында Тещранда няшр олунан «Варлыг» ъурналы Эцней варлыьымыздан хябяр верди.

«Варлыг» ъурналыны тядгиг едян филолоэийа елмляри намизяди Пярваня Мяммядли йазыр: «1978-1979-жу иллярдя Иран ингилабындан сонра чохсайлы азярбайжан­дилли гязет вя дярэиляр няшря башлады. «Варлыг» дярэиси истисна олмагла онларын яксяриййяти сонралар мцхтялиф сябябляр цзцндян юз няшрини дайандырды. Ингилабын илк бащарындан няшря башлайан вя бу эцня гядяр юзцнц йашадан йеэаня анадилли мятбуат органы кими «Варлыг» дярэиси Иранда азярбайжан дилинин, милли ядябиййатын йашамасында, инкишафында, милли юзцнцдярк просесиндя мцстясна мювгейя маликдир. Бу мювгедя мцяййян мянада «Варлыг» ясрин яввялляриндя няшр олунан «Молла Нясряддин» (1906-1931) дярэиси иля мцгайися олуна биляр [86, с.7].

1951-жи илдян фяалиййятя башлайан, яввялляр тяржцмя материаллары верся дя, бир ониллик сонра 60-жы иллярдян башлайараг давамлы шякилдя Эцнейдя милли мятбуатын вя Азярбайжан дилли мяктяблярин ачылмасыны тякидля тяблиь вя тяляб едян Азярбайжан радиосу юз истяйиня наил олмушду. Йухарыда дедийимиз кими онларла анадилли мятбуат органы няшр олунмаьа башлады. Бахмайараг ки, онларын чоху мцхтялиф сябяблярдян тез дя фяалиййятдян дцшдц. Профессор Шювкят Таьыйева «Жянуби Азярбайжан тарихи мясяляляри» мяжмуясиндя йазыр: ... «бу няшрляри башлыжа бир мягсяд бирляшдирирди – азярбайжанлыларын гядим тарихини, мядяниййятини, ядябиййат вя дилини юйрянмяк, онларда юз гцввясиня инам вя милли гцрур ойатмаг вя нятижядя юз милли щцгуглары уьрунда мцбаризя язминя йардым етмяк. Бязиляри жями бир нечя нюмря чап едилян, бири баьланса да диэяри чыхмаьа башлайан бу гязет вя ъурналлар Ирандакы азярбайжанлылар ичярисиндя бюйцк тясир эцжцня малик олду. Онларда ясл мянада милли дирчялиш йаратды» [103, с.154]. Иранда няшр олунан милли мятбуат нцмунялярини йцксяк гиймятляндирян – онлары милли дирчялиш йарадан амил щесаб едян ханым профессор фикрини давам етдиряряк билдирир: ... «Бу дирчялишин мцщцм бир хцсусиййятини ващид Азярбайжан тарихи вя мядяниййятиндян чыхыш етмяк, цмуми азярбай­жанчылыг вя онун мцхтялиф мярщялялярини якс етдирмяк, совет Азярбайжаны иля, бурадакы щямвятянлярля ялагя йаратмаг, бурада мядяниййят сащясиндяки бцтцн наилиййятлярдян бящрялянмяк мейлинин эцжлц олмасы тяшкил едирди» [103, с.154].

«70-жи иллярдян сонра Иранда вя Эцней Азярбайжанда 20 ил ярзиндя няшр олунан анадилли мятбуат нцмуняляринин сай 60-дан артыг олмушдур» [86, с.31].

Эцней Азярбайжан радиосу иллярля бу иш уьрунда мцжадиля апармыш, нятижяляря бцтцн коллективи иля севинмишди. «Варлыг» дярэисинин гуружусу вя баш редактору, Азярбайжан ядяби вя ижтимаи фикринин эюркямли нцмайяндяси доктор Жавад Щейят щаггында редаксийанын гызыл фондунда (фонд Н-си А-49772) «Щейрятим мяним» верилиши (мцяллиф Н.Дямирчигызы) горунуб сахланыр. Бурада доктор Жавад Щейятин йубилей эежясиндя чыхыш едян инсанларын дедикляри лентин сяс йаддашына щякк олунуб. Сющбят Жавад Щейятдян вя «Варлыг» дярэисиндян, онларын Эцней шцурумузун дирчялмясиндя вя йашамасындакы ролундан эедир.

«Варлыг» эярэин, зиддиййятли ижтимаи-сийаси, ядяби-мядяни щадисяляр фонунда няшря башлады. Дярэинин илк нюмряси 1979-жу илин апрелиндя ишыг цзц эюрдц. Илк нюмрясиндян бу эцнядяк «Варлыг» Тещранда юз няшрини давам етдирир. Тещранын пайтахт олмасы… Тещранын Эцней Азярбайжанлыларын компакт йашадыьы шящярлярдян бири олмасы мяжмуянин бу шящярдя йайынланмасынын башлыжа сябябидир» [86, с.31].

Щеч кяс инкар едя билмяз ки, Иранда бир чох шящяр вя бюлэялярин ящалиси бцтювлцкдя азярбайжанлылардыр. Щятта пайтахт Тещранда да азярбайжанлылар чохлуг тяшкил едир. Беля олдугда биз Иранда азярбайжанлыларын милли щцгугларындан данышмагда щаглыйыг.

Дцнйа цчцнжц миниллийинин башланьыжыны байрам етди. Бцтцн халглар бу минилликдян бюйцк уьурлар, юз талейиня ишыг пайы умур. Ня аьыр ки, еля йени миниллийин йени илиндя Иран Ислам Республикасынын кечмиш маариф назири, профессор Пярвиз Вяржавянди юз президентляриня беля бир мяктуб йазды: «Эцней Азярбайжанда эедян милли щярякаты индидян боьмаг лазымдыр. Сонра эеж олажаг… Иран тцркляриня эюря онлар 7500 иллик тарихя сащибдирляр. Онлар бу барядя эежикмиш тяблиьат апарырлар. Бизим мялуматымыза эюря пантцркистляр Иранын бюйцк дювлят органларына, о жцмлядян, тящлцкясизлик назирлийиня вя телевизийа каналларына нцфуз едибляр». Мяктуб бу сюзлярля битир: «Кечян ил Бабякин доьум эцнцнц бящаня едяряк ян азы 200 мин няфяр Бабяк галасында митинг кечирмиш вя «Йаша-йаша, Азярбайжан» мащнысыны охумушдур» (Эцней Азярбайжан редаксийасы 27 август 2001-жи илдя 18.00-да ефиря чыхан «Эюрцш» верилишиндя бу мяктубу ятрафлы тящлил етмиш вя лайигинжя жавабландырмышды (мцяллиф: Лятиф Щцсейнзадя).

Билдийимиз кими «Йаша-йаша, Азярбайжан» мащнысынын сюзляри Мирмещди Ещтимадын, мусигиси Жащанэир Жащанэировундур. Доьрудан да, йурд арасы чяпяр олмаз. Мащнынын сюзляри бир тайда йазыланда, мусигиси о бири тайда бястялянир.

Бейнялхалг Азярбайжан радиосунун Эцней Азярбайжана верилишляр редаксийасы жянаб Пярвиз Вяржавяндинин радио иля сяслянмиш бу мцражиятиня кяскин мцнасибятини билдирмиш. «Эюрцшляр, мцсащибяляр» верилишиндя мцражият ятрафлы тящлил олунмуш, ряйляр сюйлянилмишдир. Эюрцндцйц кими Азярбайжан радиосу йарым ясрдян чохдур ки, юз бюйцк йцкцнц шяряфля дашыйыр.

Онун бу тарихи миссийасы артыг дцнйанын бир чох йерляриндя тягдир олунур. Танынмыш Америка политологу вя ъурналисти Бисман юзцнцн «Дцнйа радиолары вя биз» адлы мяшщур китабында Азярбайжан Бейнялхалг радиосунун Эцней Азярбайжана верилишляр редаксийасы щаггында йазыр: «Бу редаксийанын щазырладыьы верилишляр Иранда юз милли дилляриндя мяктяблярин, гязетлярин, ъурналларын, китабларын олмадыьы азярбайжанлылар цчцн бир нюв мяктяб вя университет ролу ойнайыр». «Беляликля, мяняви баьлантылары юзцнцн програм вязифяси щесаб едян Азярбайжан Бейнялхалг радиосу сойкюкц унутганлыьыны арадан галдырмаг, жянублу сойдашларымызын милли шцуруну даща да йцксялтмяк сащясиндя саваб, шяряфли вя тарихи бир иш эюрцр» [74, с.161].

Тарих – етносун, халгын гядимдян буэцнядяк йашадыьы, олуб-битянлярдян ибарят кечмишидир. Тарихи нийя юйрянирик? Нядян Эцней Азярбайжана верилян верилишлярдя халгын юз тарихи кечмишини билмясиня бу гядяр диггят йетирилир. Чцнки топлумун кечмиши, онун ган йаддашында йашаса да, тарихя даир билэи эяряклидир. Тарихи билэимиз бизим бцэцнкц сийаси мядяниййятимизи формалашдырыр вя эяляжяк тарихимизин дцзэцн йюнялдилмясиня кюмяк едир.

Эцней Азярбайжан редаксийасынын ясас мягсяди вя иш принсипи Эцнейдя милли мядяниййятин инкишафына бажардыьы гядяр йардымчы олмагдыр. Бурада дил амили ясас щесаб едилир. Дилимизин йашамасына йардымчы олмаг, тарихи сюйкюкцня бялядчилик етмяк, щюрмят щиссляри ашыламаг, милли мусигимизи тяблиь етмяк вя сясляндирмяк, бу йолла юйрятмяк вя фолклорумузун унудулмамасына чалышмаг­дыр. Бунларын йекунунда ян ясас вязифя: мядяниййятимизин йашамасына йардымчы олмаг! Чцнки милли юзцнц дяркин ясасында мядяниййят дурур. Бяшяр ювладынын йаратдыьы мадди вя мяняви дяйярлярин жями мядяниййят щесаб олунур. Милли мядяниййят – бир топлумун дцшцнжя системи, мадди-мяняви дяйярляри вя йашам тярзинин мяжмуйудур. Милли мядяниййяти топлум йаратса да, топлумун формалашыб миллятя чеврилмясиндя, йашамасында вя йцксялмясиндя милли мядяниййят ясас рол ойнайыр. Бу сябябдян мцстямлякячилик вя ассимилйасийа сийасяти йцрцдян империйалар ян ясас милли мядяниййяти арадан эютцрмяйя, даьыдыб башгалашдырмаьа мараглы олурлар. Эизли дейил ки, Иранда фарсларын Азярбайжан-тцрк мядяниййятиня беля бир сийасяти мювжуддур. Биз ися мядяниййятимизин йашамасына вя инкишаф етмясиня мараглыйыг. Щятта Азярбайжан мядяниййятини ужалдыб дцнйа мядяниййятляри сявиййясиня чатдырмаг мцмкцндцр. Билдийимиз кими бир халгын мядяниййят нцмунясиндян диэяр халглар мянимсяйиб истифадя ется, артыг о дцнйа мядяниййяти щесаб олунур. Азярбайжан мядяниййяти дцнйа мядяниййятляри сырасына дахил олмаьа лайигдир. Эцнейли сойдашларымызын бу щягигяти дярк етмяси вя бу йюндя щярякят етмяси цчцн Эцней Азярбайжан редаксийасы чалышыр.

Узун илляр – 1970-1995-жи иллярдя Эцней Азярбайжан радиосунда «Ана дили» верилиши фяалиййят эюстяриб. Бу верилиш Эцнейли сойдашларымызын Азярбайжан тцркжясиндя тямиз данышмасына йардым эюстярирди вя дилимизи тяблиь едирди. Анадилли мяктяблярин вя дярэилярин ачылмасыны чох важиб сийаси, ейни заманда мядяни щадися кими юня чякирди. Бу иллярдя Эцнейдя чыхан Анадилли мятбуатын гыса сийащысына бахсаг Эцнейдя милли ойанышын мигйасыны тяхмин едя билярик: «Азадлыг» (1979. Тещран), «Азярбайжан» (1979. Тещран), «Азярбайжан янжумяни» (1981. Тещран), «Азярбайжанын сяси» (1979. Тещран), «Араз» Ы (1979, Тябриз), Араз ЫЫ (2000. Ярдябил), «Бирлик» (1978. Хийав), «Чянлибел» (1979, Тещран), «Чувалдуз» (1991, Тябриз), «Дан улдузу» (1998. Ярдябил), «Дядя Горгуд» (1980. Тябриз), «Ярк» (1998. Тябриз), «Эцняш» (1981. Тещран). «Эянжлик» (1981. Тябриз), «Халг сюзц» (1979. Ярдябил), «Ингилаб йолунда» (1980. Тещран), «Короьлу» (1980. Тещран), «Чалышган» (2000. Црмийя) «Кюрпц» (1999. Тябриз), «Гардашлыг» (1979. Тещран), «Молла Нясряддин» (1979. Тещран), «Одлар йурду» (1979. Тябриз), «Огтай» (1979. Ярдябил), «Сащиб» (1991. Тябриз), «Сящянд» (1989. Тещран), «Сящяр» (1999. Тябриз), «Улдуз» (1979. Тябриз), «Цлкяр» (1981. Тябриз), «Вятян уьрунда» (1980. Сяраб), «Йол» (1990. Тещран), «Йолдаш» (1979. Тещран) [86, с.195-197].

Яввялдя эюстярдийимиз илляр ярзиндя радио, еляжя дя, Эцней Азярбайжан радиосу тяблиьат характери дашымышдыр. Цмумиййятля, 90-жы илляря гядяр дцнйада ики формасийанын мювжуд олмасы информасийа васитяляринин, щям дя тяблиьат васитяси кими чыхыш етмясини тяляб едирди. Дцнйада сосиализм вя капитализм гаршыдурмасы КИВ васитяляринин аьыр тяблиьатла йцклянмясиня сябяб олурду. Щяр систем юз тяблиьатыны гуруб, идеолоъи мцбаризядя даща чох хал газанмаьа чалышырды. Яввялляр рабитя мягсяди дашымыш, сонралар ян кясярли идеолоъи тяблиьат васитяси олмуш радио сонралар сырф информасийа васитяси функсийасыны газанды. Амма буна гядяр 1951-жи илдя йарадылан Эцней Азярбайжан редаксийасы Эцнейя тязйиг механизми иди. Эцнейдя инсан щагларынын горунмасы, дил азадлыьы, тящсил азадлыьы, мятбуат азадлыьы, милли юзцнцдярк проблемляри уьрунда мцбаризя васитяси иди.

«ССРИ-нин даьылмасы иля ики систем арасында радио дальаларында апарылан мцщарибя дя сона йетмиш олду. Бир-бириня зидд ижтимаи гурулушлар арасында идеолоъи мцбаризя алятиня чеврилян радио, щям Гярб системиндя, щям дя ССРИ мяканында даща чох тяблиьат васитяси кими ишляндикдян сонра щеч бир чятинлик чякмядян йени мцщитя уйьунлашды» [74, с.280]. Бу эцн дцнйа радиолары, еляжя дя, Азярбайжан радиосу вя онун Эцней Азярбайжан редаксийасы информасийа дашыйыжысы ролундадыр вя сырф информасийа васитясидир. Амма тарихи мярщялядя бу бир гядяр фяргли олмуш вя Эцней Азярбайжан редаксийасынын ясас мягсяди вя иш принсипи дяйишкян олмушдур. Яэяр илкин мярщялядя бу редаксийанын верилишляри Жянубда йалныз Азярбайжан дилинин ефирдя сяслянмяси бахымындан мараг доьурурдуса, 1979-жу илин февралындакы Иран ингилабындан сонра онун ящямиййяти даща да артды. Сон йцз илдя даим тязйигляря, мяняви сыхынтылара мяруз галан Ирандакы сойдашларымыз бцтцн дюврлярдя вя заманларда юз ана дилляриндя информасийайа жидди ещтийаж дуймушлар.

«О вахткы харижи сийасят тяблиьатында йаланчы тярифляр вя ССРИ щаггында иллцзийа йаратмаг мейли юн плана чякилмишди. Даща дягиг десяк, фактлар йаландан шиширдилир, совет адамынын эерчяк щяйат тярзи, ортабаб доланышыьы Аразын о тайындакы сойдашларымыза фантастик эюрцмдя ялчатмаз иллцзийа кими тягдим олунурду. Щярчянд ки, жянубдакы сойдашларымызын вязиййяти иля мцгайисядя совет Азярбайжаны, щягигятян, елми-мядяни вя сосиал сащядя бюйцк уьурлар ялдя етмишди [74, с.160-161].

Бу мцстягиллийя гядярки Азярбайжанын Эцней Азярбайжана тяблиьат механизми иди. Мцстягилликдян сонра вя дедийимиз кими ики гаршы-гаршыйа олан формасийаларын мцбаризяси баша чатдыгдан сонра тяблиьат системиндя йени кейфиййят дяйишиклийи йаранды. Електрон КИВ васитяси олараг радио тяблиьат васитяси мащиййятиндян информасийа васитяси мащиййятиня кечди. Буна бахмайараг «Данмаг олмаз ки, бу эцн мцстягил Азярбайжан цчцн Ирандакы сойдашларымызын талейи, онларын тарихян мящкум олундуглары ялверишсиз шяраит милли мясяля сайылыр. Бу милли мясялянин мцщцм тяркиб щиссясиндян бири ися дил проблемидир» [74, с.163].

Эюрцндцйц кими Эцней Азярбайжан редаксийасынын ясас мягсяди вя иш принсипи мювжуд тарихи шяраитя вя ижтимаи-сийаси вязиййятя эюря азжа дяйишся дя ясасян дяйишмяз галыр.

Мцстягиллик газандыгдан бир нечя ил сонра ефиря эедян верилишлярдян эютцр­дцйц­мцз бир нцмуняйя бахаг. Верилиш 1998-жи илдя Эцней Азярбайжан редаксийасынын ахшам верилишляри блокунда саат 19.00-да ефиря эедиб. Мцяллиф мярщум ъурналистимиз Лятиф Щцсейнзадядир. «Хош эюрдцк сизи, истякли динляйижиляр. Щяр дяфя сизинля эюрцшяндя бир суал бизи дцшцндцрцр: о тайлы динляйижиляримизи ян чох щансы проблемляр наращат едир? Сюзсцз ки, бу суалын жавабыны сизин редаксийайа эюндярдийиниз мяктубларда мцяййян мянада тапырыг. Айры-айры мцяллифлярдян алдыьымыз мяктублардан ачыг-айдын эюрцрцк ки, сизи ян чох мцстягиллик йолуна гядям гоймуш республикамызда эедян гуружулуг ишляри, игтисади, мядяни вя елми сащядя мювжуд олан йениликляр вя проблемляр марагландырыр. Тябии ки, адыны садаладыьымыз сащядя уьурлар да вар, проблемляр дя. Бу да тябиидир. Чцнки узун илляр империйа ясарятиндя олан юлкямиз йени-йени мцстягиллик йолуна гядям гойур. Биз инанырыг ки, юз сойкюкц цзяриндя йеткинляшян халгымыз тядрижян психолоъи манеяляри кечиб, гцдрятли бир дювлятя чевриляжяк.

Билдийиниз кими дювлятчилийин бир нечя атрибуту вардыр. Бу атрибутларын дилдир, ордудур, байрагдыр, эербдир, щимндир. Биз буэцнкц сющбятимиздя бири щаггында – дювлят дилимиз Азярбайжан дилинин тяшяккцлц вя инкишафы барядя данышажаьыг. Бу сющбят Эцней йурдларымызда дилимизин тарихиня дя бир бахыш олажаг».

Бу гайда иля верилишдя Эцней Азярбайжан йурдларында – Тещранын бюйцк щиссясиндя, Ярдябилдя, Тябриздя, Зянжанда, Мярянддя, Хойда, Сялмасда, Урмиййядя та гядимдян азяр тцркжясиндя данышылдыьындан вя бу йурдларын гядим Азярбайжан йурдлары олмасындан сющбят эедир.

Эцней Азярбайжан редаксийасы тякжя шцурлара вятян, йурд севэиси ашыламыр, ейни заманда, динляйижилярин йахын досту, щямдями олмаьа чалышыр. О тай, бу тай Азярбайжанда йашайан гощумлары, достлары ефир васитяси иля эюрцшдцрцр, онларын бирляшмясиня, бир-бириня говушмасына йардым эюстярир. Онда ки, сярщядляр баьлы иди. «Кюрпц» верилиши йурддашларымыз арасында кюрпц ролуну ойнайырды. «Кюрпц» верилишиндян бир нцмуня: «Мяктублар» рубрикасында дейилир: «Кюрпц»нын даими вя сядагятли динляйижиси Аббасова Афят мяктуб эюндяриб. О йазыр: «Салам язиз «Кюрпц» вя бизи динляйянляр. «Кюрпц» бизим щям достумуз, щям дя достларла «эюрцш йеримиздир». Нядянся сон вахтлар йаздыьым мяктублар сизя чатмыр. Щяр щалда мяня беля эялир. Одур ки, мяктубларымы ики зярфя гойурам… Хейли вахтды Ярдябилдя Надирдян алмышам, жаваб йазмышам. Амма бир хябяр йохдур. Инди «Кюрпц» васитясля язиз гардашымы саламлайырам. Демяк истяйирям ки, яэяр мяктубларымы алмайыбса наращат олмасын мян йазмышам. Йягин йолда итиб. Цзцлмясин. Мяня мяктуб йазсын».

Эюрцндцйц кими Эцней Азярбайжан редаксийасы сярщядляр баьлы оланда йурдларымыз арасында, щятта айры дцшмцш аиляляр арасында кюрпц олмушдур.

Эцней Азярбайжан редаксийасынын «Эцнейя сюз» верилишиндян бир парча дедикляримизин даща бир сцбутудур.

(Мусиги)

СЯС: «Эцнейя сюз».

(Мусиги)

СЯС: Салам, истякли динляйижиляр. Щяр вахтыныз хейир олсун. Эцнейя сюз рубрикасында эюрцшцрцк. Гонаьыныз Натяван Дямирчигызыдыр. Мяним гонаьым ися Низами адына Ядябиййат Институтунун директор мцавини, филолоэийа елмляри доктору Мящяррям Гасымлыдыр. Йурда, еля баьлы зийалымыз кими таныдыьымыз, фолклорчу алим Мящяррям мцяллимин эцней елляримизля ялагяси чох сыхды. О сябябдян ону студийамыза дявят етдик. Буйурун, Мящяррям мцяллим.

(Лент)

М.Гасымлы: (гыса мязмун) Инсанын истякляри нечя чешидди. Йашына уйьун, характериня уйьун. Онда ки, инсан йаша долур, тохтайыр, онда онун истякляри дя пцхтяляшир. О йаша долдугжа онун истякляринин зирвясиндя йурд, ел, торпаг севэиляри дурур. Бу саат мяним гялбимин ян дярин, ян кювряк дуйьусу эцней адына баьлы олан Тябриз дуйьусудур. Тябриз арзуларымызын, щясрятляримизин сярщядидир. О йерляря эетмяк бизим цчцн Кябя зийарятиня бярабярдир. Йадлашмагдан горумалыйыг юзцмцзц. Байатыларымыза щопан, байатыларда йашайан арзулары эерчякляшдирмялийик. Эянжядян бой эюстярян бир байатынын сясиня Тябриздян башга бир байаты сяс верирди. Онунла ганад ганада учурду. Щиссляримиз тарихян чох йахын олуб.



Бурдан йолум Эянжяди,

Эцлц пянжя-пянжяди

Юлцм Аллащ ишиди

Айрылыг ишэянжяди.

Тябриздян учан бу байатынын сясиня Эянжядян башга бир байаты сяс верир.

Бурдан узаг Туфарган

Йолларында думан, ган,

Бир эцн сяни эюрмясям

Эюзлярими тутар ган.

Бу байатылары заман-заман сюйлямяли, нежя дейярляр дярдимизин цстцндя олмалыйыг. Радио васитясля Эцнейдя йашайан сойдашларымызын Азярбайжанчылыг рущунун йашамасына кюмяк етмялийик». («Эцнейя Сюз» верилиши, радионун архиви).

«Щяля ютян ясрин яввялляриндя Парис сцлщ конфрансында Азярбайжан Халг Жцмщуриййяти миссийасынын рящбяри Ялимярдан бяй Топчубашов Франса, Исвечря вя Алманийанын бир сыра ъурналлары иля мцгавиляляр баьламыш, щакимиййятдян онлара малиййя айырмаьы исрарла хащиш етмишди. Мягсяд Азярбайжан щягигятлярини дцнйайа чытдырмаг, юлкянин мцсбят имижини формалашдырмаг цчцн медиа-дипломатийадан, щеч бир сярщяд танымайан бир силащдан – информасийадан мящарятдя истифадя етмяк иди. Ахы мящз медиа дювлятляр арасында кюрпц олараг харижи сийасятин узаг щядяфлярини йахынлашдырыр, ади вятяндашлары йад юлкялярля таныш едяряк яжняби халгларын имижини йарада билир [22, с. 8].

Жцней Азярбайжан редаксийасы да Азярбайжан щягигятлярини Жцней елляримизя, орадан дцнйайа сяпялянмиш Азярбайжан диаспорунун шцуруна йаддашына месаъ эюндярир. Ян ади радио верилишиндя, ян ади дейимлярля бюйцк Азярбайжан проблемлярини йада салмаг олур. Эцней Азярбайжан редаксийасы ян чятин тарихи анларда вя ян сяфярбяредижи эцнлярля Жцнейли сойдашларын йанында олмаьы юзцнцн шяряфли иши билир.

Мясялян «Жцнейя сюз» верилишинин 2002-жи ил 12 апрел тарихли сайындан бязи мягамлара бахаг:

«Салам, истякли динляйижиляр. Бу эцн эцнейя сюз рубрикамызын гонаьы шаир – публисист, Азярбайжан радиосунун щярбивятянпярвярлик редаксийасынын шюбя мцдири Низами Саражлыдыр. Низами Саражлынын йарадыжылыьында доьулуб бойа-баша чатдыьы аьыр елли Борчалынын тарихи фажияляри, етник дяйярляри, йаделлилярин тяжавцзцня гаршы мцбаризяси, аранлы – йайлаглы кюч овгаты, мифик йаддашы юзцнцн бядии щяллини тапыр. Йашадыьы йурдун талейиня сащиб олмаг, онун проблемляри иля йашамаг, сюзцн там мянасында бцтюв Азярбайжан талейини дцшцнмяк бюйцк вятяндашлыг кейфиййяти эятирир Низами Саражлынын йарадыжылыьына. Биз дя ону верилишимизя шаир-вятяндаш, щярбичиляримизля тез-тез эюрцшян публисист кими дявят етмишик. Онунла сющбятимиз Азярбайжан щцдудлары, Борчалы, Иряванчюкяйи, Дямиргапы Дярбянд вя Эцней елляримиз дя дахил олмагла улу йурд йерляримиз щаггындадыр».

Эюрцндцйц кими сырадан бир верилишдя дя редаксийа ямякдашлары Азярбайжан диаспорунун юз йурдуна, торпаьына, гядим елляриня баьлылыьына, о йерлярин щеч олмаса адларыны билмяйиня хидмят едир. Эцней Азярбайжан редаксийасы Азярбайжанчылыг идейасыны ясас тутур. «Азярбайжанчылыг йалныз Азярбайжан Республикасында йашайан азярбайжанлыларын дейил, щям дя бцтцн дцнйа азярбайжанлыларынын милли – мяняви марагларыны ифадя едян мяфкуря кими халгымыз тяряфиндян гябул олунуб. Бу мяфкурянин дашыйыжысы олан азярбайжанлылар щарада йашамаларындан вя щансы юлкянин вятяндашы олмаларындан асылы олмайараг, тарихи вятяни олан Азярбайжан Республикасыны дцшцнцр, онун нцфузуну ужа тутурлар… Бу эцн фяхрля дейя билярик ки, дцнйа азярбайжанлыларынын ясл милли юзцнцдярк вя цмуммилли идейа – азярбайжанчылыг, мцстягил дювлятчилик вя милли – мяняви дяйярляр ятрафында бирляшмяси просеси башланмышдыр» [10, с. 7]. Бу просес цмумилли лидер Щейдяр Ялийевин бу мясяляйя сийаси, дювляти ящямиййят вердийи вахтдан вцсят алды вя аз бир мцддятдя юз нятижясини эюстярмякдядир. Амма Азярбайжан радиосунун эцней редаксийасы бу ишляри йарым ясрдян чохдур ки, давамлы шякилдя эюрмякдядир. Ади бир динляйижи мяктубунда, ади бир динляйижи истяйинин йериня йетирилмясиндя дя бу кейфиййят юзцнц эюстярмякдяйди. 70-жи иллярдя редаксийайа Тябриздян Жялал Пярвинпур йазырды: Язиз «Кюрпц» илк дяфя олараг йаздыьым бу мяктубда црякдян эялян салам вя севэилярими сизя эюндярирям. Дяйярли достлар, муьамларымыза чох мараьымыз олдуьуна эюря сиздян илк истяйимиз будур ки, бюйцк муьам сянятчиляримиздян сюз ачыб, онларын ифасыны сясляндирясиниз, бир дя онларын щансы мцьамы охудуьунун адыны яввялдя дедийиниз кими бир дя ахырда хатырладасыныз. Чцнки биз муьамларымызы радиодан юйрянирик вя ушагларымыза да юйрядирик».

Бяли, Эцней Азярбайжан редаксийасы узун илляр о тайда Азярбайжан мядяниййятинин, Азярбайжан сянятинин вя бундан долайы Азярбайжан рущунун йашамасына йардымчы олуб.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет