Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи бакы дювлят университети


Эцней Азярбайжан редаксийасы Эцней мятбуатында



бет7/9
Дата23.06.2016
өлшемі0.75 Mb.
#155158
1   2   3   4   5   6   7   8   9

3.2. Эцней Азярбайжан редаксийасы Эцней мятбуатында.

Ютян параграфларда Эцней Азярбайжан редаксийасынын Азярбайжан Бейнялхалг Радиосунун редаксийаларындан бири олдуьуна вя гоншу Иран Ислам Республикасынын яразисиндя йайымланмасына эюря харижи верилишляря дахил олдуьуну, амма доьма дилимиздя сясляндийиня вя сойдашларымыза цнванландыьына эюря йерли радио щесаб едиля билдийини демишдик.

Бу редаксийанын верилишляринин доьма дилдя апарылдыьыны вя доьма сяс олдуьуну нязяря алыб сясдян башлайаг.

Бурада ъурналистляря лазым олан сийаси савадлылыг вя профессионаллыгдан баш­га щям ъурналистляря, щям дя даща чох апарыжы вя дикторлара лазым олан сясдир.

Сяс данышанын биринжи васитяси вя микрафон гаршысында чыхыш едянин тамашачы вя динляйижи тяряфиндян гиймятляндирилмясинин башлыжа амилидир.

Сясин диапазону мцщцм шяртлярдян биридир. Сясин диапазону, йяни щяжми дикторларда вя радио ъурналситляриндя йетяринжя олса ялавя проблемляр йаратмаз.

Сясин тембри дя лазымы жящятлярдяндир. Сясин тембри, йяни ки, кейфиййяти фяргли олса, бу, блок шяклиндя ефиря чыхан Эцней Азярбайжан редаксийасы ишчиляринин щяр биринин фярди сяс чаларлары иля верилишляр даща рянэарянэ алынар. Фяргли вя фярди сяс кейфиййятляри (тембри) йекнясяклик йаратмаз, динляйижи цчцн йоружу олмаз.

Динляйижи топламаг, аудиторийанын газанылмасы, аудиторийанын яля алынмасы дедийимиз ясас мягсяддир. Бу мягсядя чатмагда диксийа ясас васитялярдяндир.

Диксийа – дейим тярзидир. Диксийа дедикдя биринжи йазылы мятни охуйаркян дурьу ишарялярини интонасийа етмяк нязярдя тутулур. Нюгтя, верэцл, нюгтяли верэцл, гоша нюгтя, цч нюгтя, тире, суал, нида ишарялярини динляйижи цчцн «охумалысан». Онун мятни дцзэцн гаврамасы цчцн бу эяряклидир.

Диксийанын бир компоненти дя паузадыр. Пауза данышанла динляйянин нитги тямасыны эцжляндирмяйя хидмят едир. Ешидилян нитгдя пауза мянтиги тутмаьа йардымчыдыр. Щям дя психолоъи жящятдян динляйижини нювбяти фикри ешитмяйя щазырлайыр.

Мянтиги вурьу да бурада ясас рол ойнайыр. Мянтиги вурьу мящз щансы сюзцн цзяриня гойулмалыдыр ки, фикир динляйижийя там вя дцзэцн чатсын.

Вя нящайят, нитгин темпи. Темп радио верилишляриндя (еляжя дя телевизийада) верилишинин мязмунундан, ъанрындан, данышанын фярдиййятиндян асылыдыр. Ефирдя верилян информасийанын, йазылы мятнин охунуш темпи вя щяр бир фярдин данышыг темпи динляйижинин гаврайыш имканларынын щцдудлары иля уйьунлашмалыдыр. Радио нитгинин темпи ян ясас ъанр фярглилийиндя юзцнц эюстярир. Информасийа, хябяр, репортаъ – бунлар сцрятли темп тяляб едир. Бядии верилишляр мцлайим, аста темп. Сон дюврляр, хябярлярин, репортаъларын, ижмалларын темпи бир гядяр дя сцрятляниб. Бу ясрин сурятинин, бяшяриййятин йцксяк инкишаф темпинин тяляб етдийи бир щал олса да, яввялдя дедийимиз кими динляйижинин гаврама имканларынын щцдудларыны нязяря алмаг зяруридир.

Радио динляйижи цчцн ишляйир.

Эцней Азярбайжан редаксийасынын динляйижиляри ондан ня дяряжядя бящрялянир, ондан ня дяряжядя разыдыр. Буну билмяк мараглыдыр. Радиойа эялян гонаглар, редаксийайа олан зянэляр буну эюстярир. Амма, биз фактики олсун дейя Эцней мятбуатына нязяр салаг. Орада раст эялдийимиз Эцней Азярбайжан радиосунун ишыьыны изляйяк. Ахы щягигятдир ки, Эцней Азярбайжанда милли мядяниййятин инкишафында Азярбайжан Бейнялхалг Радиосунун ролу чох олуб.

Тябриздя няшр олунан «Сящяр» адлы мяжяллянин 2000-жи ил май-ийун айларында 11 вя 12-жи сайында [53] Азярбайжан Мусиги Академийасыны битирмиш Тябризли Хозров Ямири иля мцхбирин мцсащибяси дярж едилмишдир: Хосров Ямири мусигийя олан щявясиндян, бу сащядя профессионал сяняткар олмаг истяйиндян сюз ачыр. Хосров Ямири мцсащибя заманы дейир:

«Мян Азярбайжан мусигисинин дялиси идим. Щей йадыма эялир, о вахт анжаг Бакы радиосуна гулаг асырдыг. Евимиздя 12 метрлик антен галдырмышдыг. Вя щяр эцн Бакы телевизийонуна бахырдыг. Мян мусиги арзуларымла Бакыйа эетдим. Ялбяття ки, бу чох асан дейилди. Чцнки, танымадыьым, эюрмядийим вя щеч бир танышым олмайан бир йеря эедирдим. Бахмайараг ки, габаглар Бакы радиосу иля мяктублашырдыг. «Кюрпц» верилиши иля. Бунунла беля мяни орада щеч бир кяс эюзлямирди. Амма, нежя дейярляр, тале вя мяним арзуларым мяндя чох бюйцк бир эцж йаратмышды ки, мян щеч бир шейдян чякинмядян бу сону мялум олмайан йолу эетдим вя мцвяффяг дя олдум. Билирсиниз, мян няйя эюря дейирям, мцвяффяг дя олдум. О вахты щеч ким разы дейилди мяним тутдуьум йола. Щяря бир сюз дейирди. Бири дейирди орада ажындан юляжяксян. Бири дейирди кимин цмиди иля эедирсян? Бири дейирди сян орада дярс охуйа билмязсян. Амма бунунла беля мян эетдим. Ялбяття, мяним цчцн дя орада щяр шей щазыр дейилди. Мцяййян чятинликляр олду. Билирсиниз, Шимали Азярбайжанлыларын чохунда эюзял бир хцсусиййят вар иди. Эюряндя ки, доьрудан да, бири алвер цчцн йох, тящсил цчцн эялиб вя аз-чох о, истедада маликдир, онда адама жанла-башла кюмяк едирляр».

Хосров Ямири мцсащибясинин башга бир йериндя дейир: «Бу бойда Тябриз шящяринин вя останынын бир дювлят сявиййясиндя мусиги мяктяби йохдур вя щеч ким дя буну тяляб етмир. Щамы истяйир ки, гоншуларындан даща чох пул газансын».

Хосров Ямири жянуби Азярбайжанда инжясянятин, мусигинин ажынажаглы вязиййятиндян данышаркян демишдир: «Мяним бядбин фикир йаймагдан хошум эялмир. Амма, тянгид етмяйи севирям. Чцнки, тянгидин бир жямиййятин проблемляринин дцзялмясиня ня гядяр мцсбят тясири олдуьуну чох эюзял баша дцшцрям. Мян истяйирям сизя вя бу дярэинин охужуларына беля суалла мцражият едим. Бу эцн Гузейдя охунан, чалынан мащнылар, халг мащнылары, бястякар мащнылары, рягсляр, жцрбяжцр мелодиляр, опералар, симфоник ясярляр, балетляр, айры-айры мусиги ъанрларынын нцмуняляринин щансы бири Эцней Азярбайжанда йайылыб. Вя йа щеч олмазса, олдуьу кими ифачыларымыз тяряфиндян ифа олунуб. Биз бунлара щясрятик. Ня йахшы ки, Азярбайжан радиосунун Эцней редаксийасы вар».

Даща бир нцмуня:

1978-жи илдя Тещранда няшр олунан «Щясрят чялянэи» адлы дярэинин 92-жи сящифясиндя Кярим Мяшрутяжинин (ядяби тяхяллцсц Сюнмяз) «Бакыйа сяфяр гейдляри»ндя мараглы фактлара раст эялирик.

Сюнмяз Бакыда гонаг оларкян «Йазычы» няшриййатына да баш чякир. Няшриййатын иши иля таныш олур. Ишчилярля эюрцшцб сющбят едир. Няшриййатда танынмыш шаир Зялимхан Йагуб йени няшр етдирдийи китабындан Сюнмязя щяср етдийи шери охуйур. Бу шерин йазылмаьына сябяб Бакы радиосунун о заманкы щяфтялик «Дальаларда эюрцш» верилиши олуб.

Сюнмяз йазыр: «Мян «Дальаларда эюрцш» верилишиня мяктуб йазараг хащиш етмишдим ки, Няби Хязри радио васитясля бизимля эюрцшсцн. Бу арзуму, «Дальаларда эюрцш бары» адлы бир шерля ифадя етмишдим. Шери редаксийайа эюндярмишдим. Редаксийа ямякдашлары шери вя мяним арзуму Няби Хязрийя чатдырмышдылар. О да эялиб радиода бизимля эюрцшдц. «Жянуби Азярбайжан» редаксийасында «Дальаларда эюрцш» верилишиндя».

Кярим Мяшрутяжинин бу арзусу тясадцфц дейилди. Эцней сянятчиляри, ядябиййатчылары, тябии олараг, Гузей Азярбайжан сяняткарлары, ядябиййат вя елм хадимляри иля эюрцшляря мяняви бир ещтийаж щисс едирдиляр. Сярщядлярин баьлы олдуьу вахтда бу эюрцш радио васитясиля олурду. Эцней Азярбайжанда милли мядяниййятин инкишафында радио беля васитячилик едирди.

Сюнмяз санки щясрят яллярини Няби Хязрийя (Бакы радиосуна «Дальаларда эюрцш» верилишиня) узадыб дейир: «О эюрцшдян галан изляр, Гойма олсун йалан изляр, Чялик алсан, щача чыхмаз, Инан достлуг щечя чыхмаз. Бир щалымы соруш бары, Дальаларда эюрцш бары. Дярдим нядир, биляммирсян. Дальаларда эюрцш бары. Саь баьлыдыр, сол баьлыдыр. Дальаларда эюрцш бары!».

Эюрцнцр бу факт ядяби мцщитдя дя данышылмыш, дейилмиш. Зялимхан Йагуб да Сюнмязя шер щяср етмишди вя о шери Сюнмяз Бакыйа эяляндя охумушду.

Бизим цчцн юнямли олан одур ки, Сюнмяз Азярбайжан ядябиййаты нцмунялярини яввялжя радиодан танымышды.

«Щясрят чялянэи» дярэисиндя Кярим Мяшрутяжи «Бакыйа сяфяр гейдляри» ни давам етдиряряк «Азярбайжан радио-телевизион мяркязиндя» бюлмясиндя йазыр [88, с.299]:

…Эежяляр вахтым оланда отагда телевизиона бахырдым. Амма верилишляр интизарым гядяр мяни юзцня чякмирди.

Бакы радио – телевизионуну Тябризля мцгайися едяндя Бакыда бу сащядя эялишмя нечя гат йцксякдир. Бцтцн програмлар ана дилиндя верилир. Мян радио – телевизионда Жянуби Азярбайжан редаксийасынын мясулу Лятиф Щцсейнзадя иля эюрцшдцм (о вахт Л.Щцсейнзадя «Эцней Азярбайжан» редаксийасынын баш редактору иди). Цмумиййятля, Тябриздя радио вя телевизон тяшкилатынын бизим милли мядяниййятимизя, мусигимизя, ядябиййатымыза, дилимизя етинасыз олдуьуна эюря биз яксярян рущи нийазларымызы Бакы радиосу васитясля тямин етмишик. Буну кимся дана билмяз. Чцнки, милли рущиййя, бизи милли мусигини, милли ядябиййаты динлямяк тяряфиня чякир. Щяр эцн саат 3-ц азжа кечяндя гыса дальалара кечирик. Бакы радиосуну тутуруг (о иллярдя Жянуби Азярбайжан верилишляри саат дюрддя ефиря чыхырды. Инди беш мцхтялиф саатда). Радионун жянуб шюбясинин мясулу бизи гябул етди. О, бизя хош эялдин дейяндян сонра эилейлянди – Сиз бизимля аз йазышырсыныз! Щалбуки, биз бир чохундан щяр эцн олмаса да, щяфтядя азы бир мяктуб алырыг. Бизя шер эюндярирляр. Биз онлары вахтында сясляндиририк. Мцмкцн оларса, Жянуби Азярбайжан абидяляриндян, Эюй мясжиддян, Ярк галасындан, Шащ эюлцндян шякилляр эюндярясиниз. Бир дя бизим верилишляр щаггында нязяриниз нядир? Йазасыныз. Йазышма щаггында буну ярз елядим ки, мян илк нювбядя арзу едярдим ки, бизим шерляримиз Жянуб радиосунда сясляндирилсин. Мян сизин верилишляринизя яксярян гулаг асырам, онлары севирям дя».

Бу Сюнмязин дедикляри иди. Шифащи олараг дейянлярдян ися бир мисал эятиряк:

Бу Ашыг Иса Тябризлинин дедикляри олажаг: Чох гярибядир ки, ашыг Иса Тябризли Азярбайжан ашыг мяктябинин бцтцн голларында чалыб-охуйа билир. Юзц Тябриз ашыг мяктябиня мянсуб олан ашыг Иса Газах-Эянжя ашыг мяктяби, Борчалы ашыг мяктяби, Ширван ашыг мяктяби, Эядябяй-Товуз ашыг мяктяби сащясиндя билэиляря вя щятта ифачылыг габилиййятиня маликдир. Бунун сябябини Эцней Азярбайжан редаксийасында гонаг олан ашыг Исадан сордугда о деди: «Мян бунлары Азярбайжан радиосундан, Эцней Азярбайжан редаксийасынын фолклор верилишляриндян, «Елин сазы, елин сюзц» верилишиндян, «Ел фолклор топлусу»ндан динляйиб юйрянмишям. Цмумиййятля бизим сянятдя мцяллимимиз бу радиоду. Ашыг Иса Тябризлинин дедикляри Эцней Азярбайжан радиосунун фондунда сахланан «Ел» фолклор верилишиндя йазылы шякилдя галыр (№-А-53999).

Мятбуатда йазыланлардан ялавя, Эцнейдян эялян инсанын жанлы сюйлядикляри: Яли Ясэяровун дедикляри: «10-11 йашым оларды. 1959-60-жы илляр иди. Биз Тещранын Рей шящяриндя Шащ Ябдцл Язим зийарятэащынын йахынлыьында баба йурдунда йашайырдыг. Атам Теймур Хунбаниде яслян Гузей Азярбайжандан иди. 1937-жи илдя варлылары «кулак» ады идя тутуб щябс едяндя атамын атасы Сурхай бяй Азярбайжандан Газахыстана, орадан да Ирана гачмышды. Сурхай бяйин оьлу бабам Теймурун сой ады Ясэяров иди. Хунбаниде сойадыны Иранда фарсларын тякиди иля эютцрмцшдц. Бурада Тябризли гызы Рцбаб ханымла евлянмишди. Биз дюрд гардаш анадан олмушдуг.

Атам эюн заводунда мцщяндис ишляйирди. Ахшамлар евя иш сааты гуртармамыш тез эялярди. Эялян кими гядим, аьыр бир радиомуз варды. Ону ишя салар, дальалары арайараг, Азярбайжан радиосунун дальасыны тутарды. Бакыдан Эцней Азярбайжан цчцн верилишляр башлайырды. Бу верилишляр саат 4-5 дя верилирди. Она эюря дя атам евя тез эялирди. О эялян кими анам чайыны-чюряйини щазырлайыб эятирирди. Амма атам верилиш баша чатмамыш ня чюряк йейирди, ня дя чайа ял вурурду. Бязян дальаны вурурдулар, йа нядянся сяс итирди. Онда атам гулаьыны радиойа сюйкяйирди. Бизя ишаря едирди ки, сясиниз чыхмасын. Биз дя атамын щяйяжанына эюря сяс чыхармырдыг. Бязян радиону гужаьына эютцрцб башыны онун цзяриня яйирди. Сонра радиодан ешитдиклярини гощумларла, гоншуларла бюлцшцрдц. Бязян эюзляри йашарырды.

Халамын яри варды Щажы Ялякбяр Аьа. Бир дяфя радиойа гулаг асандан сонра она деди ки, мян вятяня гайыдажам. О вахткы совет иттифагына мяктуб йазды. Бир нятижяси олмады. Ахырда о вахткы совет рящбяри Бреъневя телеграм вурду. О телеграмы вуранда мян вя халамын яри йанындайдыг. Почтдакылар горхудан эедиб лап бюйцк ряислярини чаьырдылар. О да телеграмы эютцрмяк истямирди. Атам тякид едирди. Сонра Тещрандакы Рус сяфирлийиня мялумат вердиляр. Орадан да адам эялди. Мин бир язиййятля телеграмы эюндяря билди.

Халамын яри Щажы Ялякбяр Аьа дейирди ки, сяни о радио йолдан чыхартды. Дюрд оьул атасысан, щяр шейи атыб Азярбайжана эетмяк истяйирсян. Вятян дейиб аьлайырсан. Атам дейирди: о радиойа сян гулаг ассан, сян дя вятян цчцн щятта юлцмя дя эедярсян. Бизи дя радиойа гулаг асдырырды. Сямяд Вурьун тез-тез радиода чыхыш едирди. Шер охуйурду. Вятян севэисиндян данышырды. Бцлбцл, Рцбабя Мурадова, Сара ханым охуйурдулар, бир дцнйа ляззят алырдыг.

Сонрадан биз – атам, анам вя дюрд гардаш Азярбайжана эялдик. Бизя ижазя вердиляр.

Мян Халг Тясяррцфаты Институтунда ямтяяшцнаслыг факцлтясиндя охудум. Биз Иранда оланда Азярбайжана эялмяк истяйяндя, гощумлар етираз едяндя дейирди ки, мян бу дюрд оьулу гапыдан байыра йола саланда билмирям онларын башына ня эяляжяк. Онларын щяйатына Иран щюкумяти тяминат вермир. Амма мян радиода гулаг асырам, Шималдакы вязиййяти билирям. Онлар инсанларын щяйатына тяминат верир. Мян бу оьуллары ня дилиндя охудажам. Амма орада ана дилиндя данышыб, охуйуб-йазажаглар. Мян охудум. Бурада аиля гурдум. Бир оьул, бир гыз атасы олдум. 1993-жц илдя Кялбяжярин аьыр эцнляриндя Кялбяжяря кюнцллц эетдим. Азярняшрин бинасында йыьынжаг варды. Кцчядя кимя раст эялирдиляр ора топламышдылар. Бир майор деди: – Ким Кялбяжяря кюнцллц эетмяк истяйир, мяним саь тяряфимя кечсин! Биринжи мян кечдим. Майор сорушду ки, цстцндя сянядин вармы? «Вар» – дедим. Алды бахды. Тяяжжцбля эюзцнц галдырды. «Сян о тай Азярбайжандансан?» – дейя сорушду. Дедим: «бяли!» Йери эялмишкян дейим ки, биз Эцнейдя йашайанда радио верилишляриня гулаг аса-аса там црякдян инанырдыг ки, о тай – бу тай Азярбайжан бирди. Ващид вятяндир. Инди мяним Вятян цчцн дюйцшя эетмяйя шансым йаранмышды. Майор мяни эюстяриб деди: – Ей кялбяжярлиляр, бахын! Тябризли – Тещранлы кюнцллц эедир. Сизя ня олуб?

Кялбяжярдя Муровдаь уьрунда вурушларда иштирак етдим, орда оьулларымыз щцнярля, вижданла вурушурду. Бир ермяни верталйотуну вуруб салдыг. Йохса о верталйот о щиссяни дармадаьын едяжякди. Баьырлы кяндиндя, щямин верталйотун галыглары инди дя дурур.

Биз Бакыйа «Пионер» адлы эямидя эялдик. Бизи Бакы лиманында о вахт Бакынын мери Ялиш Лямбярански гаршылады.

Радиодан ъурналист эялмишди. Атам Азярбайжан радиосунун о вахткы ямякдашларыны бажы-гардашы, оьлу-гызы щесаб едирди еля бил. Ъурналисти гужаглайыб баьрына басды. Долухсунду. Ъурналист сорушду ки, сиз кимсиниз, щарадан эялмисиниз? Атам деди: «Мян вятяня дюрд ясэяр эятирмишям».

Щягигятян мян Азярбайжанда Гарабаь дюйцшляринин ясэяри олдум вя буна эюря юзцмдя тясялли щисси кечирирям. Яэяр Али Баш Команданымыз – Илщам Ялийев Гарабаьын хиласы цчцн сяфярбярлик елан ется йеня эедярям. Чцнки мяним цряйимдя Азярбайжан ешги вар. Бунун цчцн атама вя Эцней Азярбайжан радиосуна боржлуйам» (Яли Ясэяровун дедикляри).

Эюрцндцйц кими, Эцней Азярбайжан редаксийасы азярбайжанчылыг, йурдчулуг, вятянчилик, ейни заманда, дцнйявилик щиссляринин тяблиьи ожаьыдыр. Эцней Азярбайжан редаксийасы щаггында Эцней мятбуатында йазыланлар, Эцнейли динляйижилярин сюйлядикляри буну сцбут едир.



3.3. Эцней Азярбайжан редаксийасы Гузей мятбуатында.

Дцнйайа сяпялянмиш, сайы 50 милйону ютмцш азярбайжанлылар ващид кимлийя, ващид бир миллят олараг ващид дювлятя сащиб ола билярми?! Буну тарих эюстяряжяк. Амма тарихдя бунун ики дяфя реал имканы йараныб. Садяжя биз бир миллят олараг бу имканлардан лазымынжа йарарлана билмямишик. Биринжи имкан 1910-1920-жи иллярдя олуб. Онда Гузей Азярбайжанда бюйцк Мящяммядямин Рясулзадянин башчылыьы иля Азярбайжан Демократик Республикасы йарадылмышды. Эцней Азярбайжанда ися юлмяз Шейх Мящяммяд Хийабанинин башчылыьы иля Азярбайжан Щюкумяти гурулмушду. Бу ики эянж дювлятин ващид, бюйцк Азярбайжан дювляти ола билмяк шансы чох иди. Тяяссцф, бу шанс гачырылды. Вя щяля цстялик щяр ики дювлят сцгут етди.

Айрылыгларын бирляшмяси цчцн икинжи имкан 1945-жи илдя олду. Гузей Азярбайжан 1941-1945-жи ил мцщарибясиндян чыхмыш, Алманийайа гялябя чалса да, эцжцнц тамамиля сярф едиб зяифлямиш, касыблашмыш, проблемляри башындан ашан Советлярин тяркибиндя иди. Эцней Азярбайжан ися Сейид Жяфяр Пишявяринин башчылыьы иля Азярбайжан Милли щюкумятини гурмушду.

Икинжи имканын да реал програмы гурулмады вя щяйата кечирилмяди.

Цчцнжц имкан тарихин ихтийарындадыр. Бизим ихтийарымызда олан, щялялик мядяни, елми, ядяби мцстявилярдя бирлик, ващидлик, бцтювлцк ялдя етмякдир. Бу ядябиййатымызын, елмимизин, инжясянятимизин ишидир. бир дя йарым ясрдян чох заман кясийиндя фяалиййят эюстярмиш Азярбайжан Бейнялхалг Радиосунун Эцней Азярбайжан редаксийасынын цзяриня дцшян вязифядир. Эцней Азярбайжан редаксийасынын бу иши нежя эюрмясинин бязи изляриня Гузей мятбуатымызда раст эялирик.

«Ядябиййат вя инжясянят» гязети 1981-жи ил 20 нойабр сайы. сящ. 6. «Тябриздян мяктуб».

Балаш Азяроьлунун 60 иллийи мцнасибятиля бу мяктубу Тябриздян Ящмяд Азярли эюндяриб: «Щюрмятли Балаш Азяроьлу! Гардашым, Жянуби Азярбайжандан мяним щярарятли саламымы гябул ет. Сизи халг шаири ады алмаьыныз вя анадан олмаьынызын 60 иллийи мцнасибятиля сямими гялбдян тябрик едирям… Арзу едирям Сизин кими сюз усталары, Азярбайжанын адыны вя онун ширин дилини ужалдыб зир­вяляря чатдырсын. Щюрмятли Азяроьлу, Аразын о тайындан эялян беля хош хябярляр бизи севиндирир. Фяхр иля дейим ки, мян дя азярбайжанлыйам. Елимизи, дилимизи севиб щямишя онун ешгиля йашайырам. Ону да дейим ки, о тайлы – бу тайлы Аразын сащил­ляриндя йашайан ким варса, щамысынын цряк дюйцнтцляринин ащянэи бирдир. Гула­ьымыз щямишя Бакы радиосунун дальаларындадыр. Азярбайжан халгынын наилий­йятлярини изляйиб щямишя севинирик. Радионун кюмяйи иля сизинля бирэя йашайырыг».

Эцнейдян эюндярилмиш бу мяктубда Эцнейдя радиомузун инсанлара ня гядяр доьма вя йахын олдуьу щисс олунур.

«Бу да елимизин дальа «кюрпц»сц (1988. Н10, с.42-41, «Эянжлик» ъурналы).

«Кечян ил (йяни 1987-жи ил) радионун Эцней Азярбайжан редаксийасында ефиря «эюз ачан» верилишлярдян биринин дя мящз бу жцр адландырылмасы тясадцфи дейил. Артыг бу дальа «кюрпц»сц… ефирдя йолу эюзлянилян верилишлярдян бириня чеврилиб. Йери эялмишкян дейяк ки, «Кюрпц» верилишинин гонарары – Сцлщ фондуна кечирилир».

О заман Телерадио комитясиндя сядр мцавини ишляйян Агшин Бабайев щям дя «Кюрпц» верилишинин йарадыжысы вя мцяллифи иди. О ъурнал ямякдашынын суалына беля жаваб верир. «Жянуби Азярбайжан редаксийасынын верилишляриня даща чох гайьы иля йанашмаьымыз тябиидир. Чцнки халгымызын талейи еля эятириб ки, онун бир гисми Аразын о тайындадыр. Цстялик жянубдакы азярбайжанлыларын бязиляри мцхтялиф сябябляр цзцндян юз миллиййятини данмаьа мяжбур олур. Щятта тарихин мцхтялиф дюврляриндя азярбайжанлылар ана дилиндя данышдыьы цчцн жяримя верибляр. Шящярдя, няглиййатда, дцкан вя базарларда ана дилиндя данышан азярбайжанлылара щягарятля бахыблар… Бакыдакы ушаг баьчасындан щазырладыьымыз верилишдя бир ушаг шер сюйляйир, ана дилиндя бирдян она гядяр сайырды. Чох кечмяди ки, Тябриздян мяктуб алдыг. Динляйижимиз Йашар Щягги сорушурду: «Эюрясян ня вахт бизим ушаглар да юз ана дилиндя сайа биляжяк?» Бу суал бялкя дя примитив сясляня биляр. Амма онун архасында бюйцк бир халгын тапдаланмыш щаглары дурур.

Редаксийайа эялян мяктублардан сюз ачан Агшин Бабайев йазыр: «Жянублу динляйижимиз Аслан Шярифин мяктубу: «Сабащ жябщяйя йола дцшцрям. Яэяр мцщарибядян саь-саламат гайытсам, йеня сизя мяктуб йазажаьам. Мяним цмид йерим сизсиниз. Бяри башдан дейирям: Шящид олсам, мяни унутмайын. Саь ол, Жянуби Азярбайжан редаксийасы!». Агшин Аькямярли ися йазыр: «Мян даща чох «Кюрпц» верилишиня мараглыйам. Чцнки бу верилиш Жянуби Азярбайжанла Шимали Азярбайжаны бирляшдирир».

Бу эцнкц дяйярлярля йанашсаг КИВ-ин ясас функсийасы хябяр чатдырмагдыр. Електрон информасийа васитяляри ян фяал оператив хябяр дашыйыжысыдыр. Радиомузун Жцней Азярбайжан редаксийасынын вахтиля даща чох идеолоъи мягсяд дашымасы, бялкя дя, буэцнкц дяйярлярля йанашдыгда бир гядяр анлашылмаз тясир баьышлайыр. Амма бу бир щягигятдир ки, електрон информасийа васитяляри щям дя идеолоъи мягсядляря хидмят едир. Ютян иллярдя Эцней Азярбайжан радиосу щансы ишляри эюрцрдц, динляйижилярин щяйатында ня кими рол ойнайырды, онун тарихи кечмиши щансы ишляри эюрмяйи иля сяжиййялянир. Буну редаксийайа эюндярилян вя Гузей мятбуатында чап олунан бир неся мяктубдан изляйяк.

1981-жи ил, 8 сентйабр, «Коммунист» гязети йазыр: «Сон илляр Азярбайжан радиосунун харижи верилишляр баш редаксийаларынын фяалиййяти даща да эенишлянмишдир. Мяктубларын сайы хейли артмышдыр. Бу илин яввялиндян бяри Азярбайжан радиосунун цнванына харижи юлкялярдян миндян артыг мяктуб эялмишдир… Мараглы верилишлярдян бири дя Жянуби Азярбайжанда йашайанлар цчцн щазырланан «Ефирдя эюрцш» програмыдыр. Бу програмда эюркямли сянят хадимляри, йазычылар, шаирляр, бястякарлар, мцтяхяссисляр чыхыш едир, мцхтялиф суаллара жаваб верирляр». Гязет мяктублардан гыса сятирляр чап едир: «Тябриздян мяктуб: «Сизин сайяниздя юз ана дилими юйрянмяйя башламышам. Сиз мяня еля йахшылыг етмисиниз ки, ону юмрцн бойу унутмарам». Башга бир мяктуб ися Лондондан эюндярилиб вя гязет ону да щямин мягалядя дярж едиб:… «Бюйцк мямнуниййятля радионузун Жянуби Азярбайжан цчцн щазырладыьы мусигили-ядяби верилишляри динляйирик. Бцлбцл, Ряшид Бещбудов, Зейняб Ханларова ян чох севдийимиз сяняткарлардыр. Азярбайжан харижи верилишляри радиосуну динлямяк бизя бюйцк зювг верир. Вери­лишляринизин вя мусиги програмларынызын йцксяк профессионал сявиййядя олма­сы биз динляйижилярин ряьбятини газанмышдыр. Биз нежя бир мусигийя сащиб олду­ьу­музу ешидирик вя бурада юз достларымыза бу Азярбайжан мусигисидир дейирик».

Гязетин йаздыьы даща бир мяктубдан нцмуняни дя биз олдуьу кими йазмаьы важиб билирик. Бу мяктуб Калифорнийадандыр.

«…Мян Азярбайжан мусигимизин, хцсусиля, Ряшид Бещбудовун вя Лцтфийар Имановун ифасында сяслянян мащныларын щявяскарыйам. Мян чох истярдим ки, онларын ифасында опера вя халг мащныларындан ибарят там бир коллексийа топлайым. Бу Америкада чох гиймятли бир тяшяббцс олар» [12].

Эцней Азярбайжан редаксийасынын Аразын о тайына цнванланан верилишляри Эцнейля Гузей ялагялярини эенишляндирмякдя, эцнейдя бцтюв Азярбайжаны тяблиь етмякдя гиймятли олдуьу гядяр, Азярбайжан диаспорунун милли кимлик шцурунун формалашмасында да мцщцм рол ойнайыр. Азярбайжан диаспорунун бюйцк бир гисми Эцней Азярбайжан йурдларымыздан дцнйайа сяпялянян инсанлардыр. Онлар Эцней Азярбайжанда Азярбайжан Радиосунун верилишлярини аудиокасетляря кючцряряк хариждя йашайан доьмаларына эюндярир, бязян юзляри иля апарырдылар. Бу фактлары Эцней Азярбайжан редаксийасында гонаг олан инсанлар сюйляйирляр. Сюйлянилянляря дейил, дягиг йазылы фактлара бир даща мцражият етмяк истяйирик: «Азярбайжан» ъурналынын 2002-жи ил 8-жи сайында халг йазычысы Язизя Жяфярзадянин «Эцней Азярбайжан гадын ашыг вя шаирляри» мягалясиндя охуйуруг:

«Индинин юзцндя дя биз иддиа едирик ки, бир чох гадын шаиряляримизин ясярляри, гадын ашыгларын гошма вя эярайлылары мцяййянляшмяйя мющтаждыр, даща доьрусу, цмумиййятля, гадын шаирляримизин вя ашыгларымызын йарадыжылыьы олдугжа жидди, хцсуси, айрыжа тядгигат мювзусу олмалыдыр. Щяр бири айры-айрылыгда вя кцлл щалында. Бу мясяля Эцней Азярбайжан поезийасынын юйрянилмясиндя хцсуси чятинлик тюрядир. Бир тяряфдян жянубда исламиййятин, хцсусиля фарслашдырма сийасятинин дярин кюк салдыьы йерлярдя гадынларын ясярляринин ХХ ясрин сон чяряйиндя беля няшри, цзя чыхмасы мцшкцл щал алмышдыр.

Классик поезийадан Эцнейдян демяк олар ки, Щейран ханым, Пярвин ханым Ещтисамидян башга бир няфяр дя мялум дейил. Буну беля гяти демяк цчцн ялимиздя ясас вардыр: 1986-жы илдя йанвар айынын 16-да динляйижилярин хащишиля Эцней Азярбайсан редаксийасынын верилиши «Дальаларда эюрцш» иля чыхыш едир, суаллара жаваб верирдим. Суаллардан бири беля иди: «Ня цзяриндя ишляйирсиз?…«Азярбайжанын ашыг вя шаир гадынлары» китабыны давам етдирирсинизми?» Ялбяття, мян бядии йарадыжылыг планларындан башга буна да эениш жаваб вердим, тяяссцфцмц билдирдим ки, Эцней Азярбайжан шаиря вя ашыг гадынлары щаггында материалым йох кимидир. Хащиш етдим ки, китабымын там дольун чыхмасы, щеч кясин кянарда галмамасы цчцн таныдыглары ашыг вя шаир гадынлар щаггында динляйижиляр мяня мялумат йазсынлар. Феврал айында чыхышымдан жями он беш эцн кечмиш жянублу гардашымыз Ящмяд Азярлудян мяктуб алдым. Мяктубда йазылырды: «…бу мяктубу сизя Тябриздян йазырам. Сизин нязяринизя мцвафиг олараг Жянуби Азярбайжанда олан шаирлярин китаб, йахуд бир кичик шерини дя ялдя едиб сизя эюндяряжяйям. Бу, мяним гяти гярарымдыр. Гейд етмялийям ки, Эянуби Азярбайжанда Пярвин Ещтисамидян башга бир шаиря бу эцнядяк ашкар олмайыб, хцсусян гадын ашыьы йохдур. Амма бир ханым вар ки, тябризлидир, Тещранда йашайыр, мяним достумун гызыдыр. Бир кичик шер китабы вар, фарс дилиндя йазыб, истясяниз – йазын эюндярим. Амма буна бахмайараг, йеня дя юз ахтарышларымы давам етдиряжяйям. Бу мяктубла бярабяр «Фцрухи – азади» гязетини эюндярирям. Бу гязетдя бир намялум шаирянин – Язизжанын шери йазылыб. Эцман едирям, севиняжяксиниз…». Язизя ханым мягалянин давамында йазыр: «Мяктубда ады чякилян Язизжан йарадыжылыьы щаггында ирялидя данышылажаг. Щялялик бизи марагландыран мювзунун бу мещрибан мяктубда иникасындан данышаг. Ящмяд Азярлу достумуза вердийи мараглы мялуматлар цчцн сямими тяшяккцрцмцзц билдириб, демялийям ки, Эцней Азярбпайжан шаирясинин фарс дилиндя йазмаьы тяяжжцблц дейилди. 50 илдян зийадя щцгугу алынмыш бу гызлар доьма дилдя йазыб, охуйа билмирди. Сийаси ямялляр гурбаны олараг онлар щаким фарс дилиндя тящсил алмышдылар. ХХ ясрин эюркямли шаирляри Пярвин Ещтисами, Нимтаж ханым, Мцмиря Таща вя башгалары беля иди. Бунларла йанашы щям фарс, щям дя азярбайжан дилиндя йазан, ингилабын атяшин гызы, щяйаты чох еркян савакчылар ялиндя мящв едилмиш Мярзийя Цскуви беля иди. Истяр 1945-46-жы илляр ингилабынын мейдана чыхардыьы Мядиня Эцлэцн, Щюкцмя Биллури, Хавяр Гящрямани, истярся дя Пящляви шащын вятяндян говулмасындан илщам алан шаиряляр тамамиля доьма ана дилиндя йазырдылар. О жцмлядян дя Язизжан вя щяля ады, ясяри ялимизя кечмяйян, лакин варлыьына, йарадыжылыьына шцбщя етмядийимиз башга жянублу бажыларымыз».

Язизя ханымын йаздыглары бюйцк ишлярдян бир штрих олса да, щяр щалда разылыг дюьурур. Эцней Азярбайжан редаксийасы мяняви бирлийимизин рямзидир. Тясадцфи дейил ки, верилишлярдян бири беля адланыр «Йурд арасы чяпяр олмаз».

Йурдларын, дювлятлярин, халгларын талейиндя радио мцщцм бир амилдир. Биз Эцней Азярбайжан радиосундан данышырыг. Тябриз радиосунун верилишляри радио тарихимиздя гызыл бир сящифядир… Жянуби Азярбайжан редаксийасындан беш ил яввял йарадылмыш юмрц чох гыса олмуш, лакин чох шяряфли олмуш Тябриз радиосу, Эцней сойдашларымызын доьма ана дилиндя динлядикдяри илк радиодур. Радио верилишляри тарихимиздя щеч ады унудулмайажаг, Тябриз радиосунун тарихини дяйярли тядгигатчы, публисист, педагог, филолоэийа елмляри доктору, профессор Гулу Мящяррямли: «Данышыр Тябриз» китабында ябядиляшдирди [2004].

«…Тябриздяки щадисяляри диггятля изляйян вя Москванын хцсуси тапшырыгларыны демократлара чатдыран вя бу мясялялярдя бир нюв васитячи ролуну ойнайан Азярбайжан КПМК-нин биринжи катиби М.Ж.Баьыров щямин дюврдя Эцней Азярбайжанла баьлы ики мцщцм мясяляни щялл етмяйя чалышырды: биринжиси, Азярбайжан Милли щюкумяти иля етибарлы рабитя хяттинин йарадылмасы, икинжиси ися радиоверилишляр цчцн лазими гурьуларын алынмасы вя тяжили гайдада Тябриздя радиойайымын башланмасы» [72, с.30]. Бу сятирлярдян радионун ня гядяр жидди вя лазымлы васитя олдуьу эюрцнцр…

…1946-жы ил апрел айынын 7-дя Тябриз радиосу мцнтязям йайыма башлады. Бу, Азярбайжан милли – азадлыг тярякаты тарихиндя унудулмаз бир эцн иди [72, с.31]. Щям дя дедийимиз кими радио верилишляри тарихиндя.

«...Тябриз радиосу фяалиййят эюстярдийи 8 ай 5 эцн ярзиндя жянубда йашайан Азярбайжанлыларын милли шцуруну, милли мянлик рущуну йцксялтмяк, онларын тарихи йаддашыны бярпа етмяк, сойдашларымыза милли варлыг уьрунда даим мцбаризя щиссляри ашыламаг сащясиндя мисилсиз иш эюрмцшдцр. Ефиря чыхан щяр бир ефир материалы мящз бу али мягсядя хидмят едирди [72, с. 44].

1946-жы ил апрелин 7-дя Тябриздя ефиря чыхан, Сейид Жяфяр Пишявяринин башчылыьы иля гурулан Милли щюкумятин радиосу олан Тябриз Радиосу Милли щюкумят сугут етдийи эцн 1946-жы ил декабр айынын 12-дя санки сусду.

Тябриз Радиосунун талейини вятяндаш вя алим йаньысыйла арашдыран Гулу Мящяррямли йазыр: «Азярбайжан Милли щюкумятинин эур сяси олан Тябриз радиосу да йад ялляря кечмишди. Инди о, башга дилдя вя башга тярздя данышырды.

«Щяля щюкумятин сугутундан бир эцн яввял шащ ордусу Тябризя эиряня гядяр эенерал Щашиминин башчылыьы иля бир алай Тябризя дахил олмуш вя илк нювдябя радиостансийаны зябт едяряк ону там нязарятя эютцрмцшдц» [72, с. 52].

Бир мясяляйя диггят едяк ки, щакимиййятляр дяйишяндя, ингилаблар баш веряндя, чеврилишляр оланда илк юнжя ян мцщцм стратеъи обйект кими радио-телевизийа йада дцшцр. Ян йахын йени тарих кими 90-жы ил 20 йанвар Бакы гырьыныны йада салаг. Азярбайжанын пайтахты Бакыйа щцжум едиб динж ящалинин арасында гырьын тюрятмямишдян яввял рус гошуну телевизийанын енеръи блокуну партлатмыш вя дювлят радиосуну яля кечирмишди. О ганлы щадисяляр дюврц Азярбайжан Бейнялхалг радиосунун мцбаризлийинин тясдиги дюврцдцр. Яли силащлы рус ясэярляри бинайа эириши гадаьан едяркян Бейнялхалг радионун ямякдашлары бир партизан фящми вя жясаряти иля щасары ашыб юзлярини редаксийайа чатдырдылар, харижя чыхан ефиримизи сусмаьа гоймадылар.

Тябриз радиосундан мисал эятирдик. Тябриз радиосу Пишявяри щюкумяти сугут етдикдя сусдурулду. Аз сонра Шимали Азярбайжанда йенидян дирчялди. «Сянядляр эюстярир ки, щадисялярдян аз сонра Жянуби Азярбайжан цчцн радио верилишлярини «Данышыр Тябриз!» ады иля дирчялтмяк мцмкцн олмцшду. Бу радиостансийа Нахчыванда тяхминян 20 эцн фяалиййят эюстярдикдян сонра 1947-жи илин йайында Бакыйа кючцрцлцр. Бурада да фяалиййят эюстярмяк чятинлик тюрядирди. Йени верилишляр силсиляси Бакыдан дейил, тяхминян Нефтчала-Салйан району язарисиндян, юзц дя эцман едилдийиня эюря, даим щярякятдя олан эямидян йайымланырды» [74, с.59]. Тябриз радиосунун чох шяряфли вя чох кядярли талейи беля олуб… «Тябриз радиосу 1946-жы илдя декабрын 12-дян башлайараг жями бир нечя эцн Азярбайжан дилиндя данышды [74, с.61]. 46-жы илдян сонра фарс совинизминин идеолоъи рупоруна чевриляряк азярбайжанлыларын милли шцуруну зящярляйян, онларын милли дуйьуларыны кцтляшдирян, ян ясасы ися Азярбайжан дилини ейбяжярляшдириб эюздян салан зярярли бир васитяйя чеврилмишдир» [74, с. 60].

Эцнейдя 1946-жы илин апрел айынын 7-дя фяалиййятя башлайан Ш.Ж.Пишя­вяринин башчылыьы иля гурулан Милли щюкумятин радиосу олан «Тябриз радиосу» 46-жы илин декабр айынын 12-дян сонра заманын кешмякешиндя парчаланыб даьылса да явязиндя вятянин Гузейиндя 1951-жи илдя фяалиййят эюстярян «Жянубу Азярбайжан» редаксийасы вар.

Индики Тябриз радиосунун фарс тяркибляри иля ейбяжярляшдирдийи Азярбайжан дилинин бцтцн тямизлийини, эюзяллийини, ахыжы вя лакониклийини, мусигили вя язямятли олдуьуну гулаглара, кюнцлляря чатдыран Эцней Азярбайжан редаксийасы.

Эцней мятбуатында ады чякилян редаксийанын эюрдцйц ишляря даир даща бир нцмцня: «Цч нюгтя» гязетинин 2003-жц ил октйабрын 31-и сайында «Ядябиййатымыза, дилимизя гойулан гадаьалар айна цзяриндяки тоз кимидир. Заман эяляжяк бу тозу силиб атажаьыг» – дейян эцнейли шаир Агшин Аькямярли гязетин мцхбиринин ... «Сон он илдя эцней ядябиййаты мцяййян инкишаф мярщяляси кечиб. Щансы формада инкишаф едир Эцней ядябиййаты? суалына жавабында дейир:

- «Тябии ки, ирялиляйиш вар. Ясасян бу инкишаф Гузейдя ялагяляримизин бярпасындан сонра мцшащидя олунур. Йяни ядябиййатымыз 20 ил яввялки дейил. Амма истядийимиз сявиййядя дя дейил.

Бир важиб мясяляни дя гейд етмялийям ки, бизим «бюлэя телевизийалары» дейилян телеканалларын вя радиоларын, щямчинин, Шимал Азярбайжанын биздя йайымланан телевизийа вя радиолары бизя чох кюмяк едир. Шяхсян мяним юз дилимдя савадланмаьа мейлими 80-жы иллярдя шималдан эедян «Кюрпц», «Сюзлц-няьмяли сятирляр» кими радио верилиляри артырыб. Бу верилишляр бизя дилимизин сафлашдырылмасы, тямизлянмяси цчцн чох кюмяк едиб. Беля верилишлярин йарадыжысы олан Мещман Вялийев, Шамил Вялийев, Натяван ханым, Сабир Ямиров кими мцяллифляря бюйцк тяшяккцр боржлуйуг. Цмумиййятля, биз даим Гузей ядябиййатындан файдаланмышыг. Ону да гейд едим ки, фарсларын бизя тязйиги бир нечя истигамятдя – ярази бцтювлцйцмцз, мядяниййятимиз, дилимиз вя с. истигамятлярдя олуб» [«Цч нюгтя» гязети, 2003-жц ил, 31 декабр].

Эцнейли шаир Агшин Аькямярлинин сюзляриня гцввят Азярбайжан Бейнялхалг радиосунун фарс шюбясинин ямякдашы Сяид Зянжанлы щямишя миннятдарлыгла билдирир ки, мян азярбайжан дилиндя тямиз данышмаьы Жянуби Азярбайжан радиосундан юйрянмишям. Йазмаьы да щяля сизлярдя кирил ялифбасы олан вахтларда редаксийайа мяктуб йаза-йаза юйряндим. Сиздян алдыьым жаваб мяктубларында бахыб щярфляри дягигляшдирирдим.

Сяид Зянжанлынын йурддашы вя досту Бяшир Ибади еля Онун васитясля Эцней редаксийасына бир мяктуб эюндярмишди. О мяктубда йазыб:

«Узун иллярдир ки, Бакы радиосунун жянуб верилишлярини изляйирям. Етираф етмялийям ки, мяни ядябиййата, саза, сюзя, вятяня вурьун етмякдя бу верилишлярин ролу бюйцк олуб. Мяндя бюйцк бир щисс йарадыб. О да вятян щиссидир. Мян Эцней верилишлярини динляйяндя еля билирям ки, итирдикляримин чохуну онда тапырам. Эцней Азярбайжан редаксийасынын верилишляри динляйижиляри вяждя эятирир вя онларда ингилаб рущу йарадыр. Эцней програмынын башланьыжында сяслянян Цзейир бяйин «Цвертура»сы санки бизим азадлыг щимнимиздир. Биз жянуб верилишляриня цмид нюгтяси кими бахырыг. Буна эюря ки, бу верилишлярдя халгын цряйиндян олан мювзулардан сюз ачылыр. Арзуларымызы эерчякляшдирир. Вя бизи эяляжяйя цмид вар едир. Бу верилишляр халгымызын милли шцурунун ойанмасына тякан верир. Редаксийанызын щяр бир ямякдашы Эцнейдя йашайан сойдашларымыз арасында хцсуси щюрмятя лайигди. Верилишляринизин даща дольун олмасыны арзулайыр вя сясинизин даща эур ешидилмясини диляйирик. Сонда Эцней Азярбайжан редаксийасында чалышан бцтцн ямякдашларыныза хцсуси тяшяккцрцмц билдирирям. Имза: Бяшир Ибади».

Бу мяктубда ясас диггятимизи чякян онун беля сялист Азяр тцркжясиндя йазылмасыдыр. Доьрудан да гадаьалара, тяпкиляря бахмайараг халгын дили йашайыр. Чцнки дил Танры щадисясидир, тябият щадисясидир. Жямиййят щадисяси дейил. Щюкмляр, ганунлар дили идаря едя биляр, амма ня йарада билмяз, ня дя йох едя билмяз.

«…Азярбайжан ядяби дилини бу вя йа диэяр дювлят гуруму йаратмамышдыр ки, мящв дя едя билсин. Она эюря дя Жянубда ядяби дилин щяр щансы шякилдя гадаьан олунмасы онун инкишафыны анжаг лянэидя биляр, дайандыра билмяз – цмумиййятля, еля бир гцввя йохдур ки, миллятин ирадяси ялейщиня онун ядяби дилини мящв етсин». Азярбайжан Милли Елмляр Академийасынын мцхбир цзвц Низами Жяфяровун «Жянуби Азярбайжанда ядяби дил: цслублар, нормалар» китабында ядяби дил щаггында сюйлянмиш бу фикри бцтювлцкдя диля аид едя билярик.

Мятбуатымыз «Гузей Азярбайжан радио каналларыны марагла изляйирик» дейян башга бир Эцнейли сойдашымыз щаггында мялумат верир. «Ядябиййат гязети» 20 ийул, 2007-жи ил:

«Сон заманлар Азярбайжанын Эцнейиндян Гузейиня эялянлярин арасында ядябиййат адамларынын, шаир вя йазычыларын сайы эцнц-эцндян чохалыр

… Араздан о тяряфдя йашайан сойдашларымызын – азярбайжанлыларын арасында мили-мядяни дяйярляря гайыдыш просеси эет-эедя эцжлянир ки, онун да юн сыраларында интеллектуаллар, зийалылар, бядии сюз сащибляри дурур». «Ядябиййат гязети» беля йазыр: «Ядябиййат гязети» редаксийасынын нювбяти эцнейли гонаьы Араз Ящмядоьлу вурьулады:

«Биз щяля сабиг Советляр Иттифагы заманы бу тайдакы телевизийа каналларына бахырдыг. Гузей Азярбайжан радио каналларыны марагла изляйярдик. Бу тайда чыхан китаблары охумаг цчцн юзцмцз сярбяст кирил ялифбасыны юйрянирдик. Шяхсян мян Азярбайжан йазычыларынын, шаирляринин, алимляринин, тарихчиляринин ясярлярини щям кирил, щям дя латын ялифбасыйла охуйурдум. Инди дя мцталия едирям. Билирсиниз ки, о тайда ана дилимизя гаршы щямишя эцжлц басгылар олуб. Щятта кирил ялифбасы иля няшр олунан Азярбайжан дилиндяки китаблара коммунист ядябиййаты дам­ьасы вурмушдулар. Щалбуки Ленин, Маркс, Сталин кими коммунизм идеологларынын ясярляри фарсжайа тяржцмя едиляряк Иранда сярбяст сатыша бурахылырды.

Эцнейдя Азярбайжан тцркжясиндя йалныз поетик китаблар няшр олунур. Ана дилимиздя няср, публисистика, елмин мцхтялиф сащяляриня аид ядябиййатлар, сийаси китаблар демяк олар ки, йох дяряжясиндядир» (20 ийул, 2007-жи ил. «Ядябиййат» гязети. «Эцнейдян эялмиш гонаг». Айдын Хан).

Бейнялхалг радионун Эцней Азярбайжана верилишляр редаксийасы Эцнейли гонаг Араз Ящмядоьлунун «Ана дилимиздя няср, публисистика, елмин мцхтялиф сащяляриня аид ядябиййатлар, сийаси китаблар демяк олар ки, йох дяряжясиндядир» дедийи бошлуьу долдурмаьа чалышыр. Редаксийа мцстягилликдян сонракы фяалиййят дюврундя буна там ямял етмяйя чалышмыш вя демяк олар ки, наил олмушдур. Програмлашдырмада щяр эцн верилишляр блокуна эцнцн актуал мювзусунда сийаси шярщ салынмасы бу ещтийаждан доьур. Классик ясярлярин вя мцасир ядябиййатын ян дяйярли нцмуняляринин бядии гираятини вермяк ися эцнейли динляйижилярин Азярбайжан ядябиййаты иля бюйцк баьлылыьыны йарадыр. «Елм аляминдя», «Азярбайжан елми дцнйа меридианларында», «Дцнйа елми вя Азярбайжан», «Елм хадимляримиз» (мцяллиф Шамхялил Мяммядов) адлы верилишляр елми йениликляри, елмин мцхтялиф сащяляриня даир ядябиййатлары, Азярбайжан вя Дцнйа елм хадимляринин уьурларыны Эцнейли сойдашларымыза чатдырыр.

Гузей мятбуатында Эцней Азярбайжан радиосу щаггында Эцнейли сойдашларымызын йаздыгларыны вя сюйлядиклярини охудугда радионун наилиййяти щаггында бир даща дцшцнмяк эяряк олур.

1993-жц илдя Телерадио Шяркятинин щяфтялик гязети «Екран-Ефир» 6-12 нойабр, Н-44 сайында Радио эцнц мцнасибятиля бу сятирлярин мцяллифи щаггында тябрик йазысында гязетин ямякдаы йазыр: «Эянж щямкарым Харижи юлкяляря верилишляр студийасынын Эцней Азярбайжан редаксийасына ядяби-бядии програмлар шюбясиня мцдир тяйин олундугдан сонра минбир язиййятля арайа-ярсяйя эятирдийи верилиш дя беля адланыр: «Йол одур ки, щагга варса». Мясяля белядир ки, сяняти, мянявиййаты, ямяли иля юлцмсцзлцк газанмыш тцрк дащиляринин нурундан бящрялянян бу верилишин щагг ишыьы чохларынын эюзцнц гамашдырыр. Йцз илляр бойунжа о ишыьын гаршысына жядд чякянляр бу эцн дя ишыьы боьмаг цчцн дяридян-габыгдан чыхырлар. Биржя шейи унудурлар ки, щагдан йанан чыраьы сюндцрмяйя кимсянин эцжц йетмяз. Йанажаг о ишыг зцлмятин баьрыны яридяжяк, о атяш кечилмяз сядляри, тиканлы мяфтилляри кечяжяк. гисмятиня о ишыгдан пай дцшянляр щямин ишыгдан йапышыб юз щагларына доьру эедяжякляр. Мцтляг эедяжякляр («Екран, ефир» 1993, нойабр, Салман Вилайятоьлу).

Бу йазыда бядии тясвир васитяляриндян, епитетлярдян, метафорадан, метаномийадан, мубалиьядян бир сюзля бядии тяйинлярдян эен-бол истифадя едился дя фикрин жаны будур ки, Эцней Азярбайжан редаксийасынын фяалиййяти фарсларын щеч дя цряйинжя дейил. Бу радиону севмяйян Иран тяряфи онун сусмасына чалышса да, дальалары техники васитялярля истяся дя, Эцней Азярбайжан сойдашларымыз ондан юзляриня эяряк олан хейири эютцрцрляр вя эютцряжякляр. Бу радио онларын юз бюйцк мягсядляриня – азярбайжанчылыьа доьру эетмяляриня йардымчы олажаг.

Радио йаранандан бир нечя ониллик сонра радио щаггында нязяриййячиляр дейирдиляр ки, публисистиканын сясли нювц олараг, радио ян оператив тяблиьат васитясидир. Инди ися нязяриййячиляр сюйляйир ки, виртуал коммуникасийа нювц олан радио информасийа васитясидир. Фярг ондадыр ки. Радио яввялляр тяблиьат, инди ися информасийа васитяси щесаб олунур. Диэяр тяряфдян, яввялляр радионун фяалиййятиндя цч ясас мясяляйя ящямиййят верилирди: билэиляндирмяк, яйляндирмяк вя маарифляндирмяк. Инди ися билэиляндирмяк вя яйляндирмяк ясас мягсяддир.

Бу нязяри мювгелярдян йанашдыгда эюрцрцк ки, Эцней Азярбайжан редаксийасы ня яввялки иллярдяки кими сырф тяблиьат характери дашыйыр, ня дя нязяриййячилярин иддиа етдикляри кими йалныз билэиляндирмяйя вя яйляндирмяйя хидмят едир. Эцней Азярбайжана верилишлр редаксийасы билэиляндирмяк, яйляндирмяк вя аудиторийанын тялябатына уйьун маарифляндирмяк миссийасыны дашыйыр.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет