Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Н.Г. Чернышевскийдің
| М.А. Бакунин (1814-1875 жж.) – ресейлік батыс радикалдардың
кӛрнекті ӛкілі. Оның философиялық білімі Кант, Фихте, Гегельдің идеяларын меңгеруден басталды. Жас Бакунинге еуропалық мистиктердің, әсіресе Сен- Мартеннің шығармалары әсер етті. «Германияға реакция» мақаласында ол «революциялық күйреу және шығармашылық» үдерісі ретінде абсолюттік рухтың гегельдік диалектикасы туралы жазды. Ол кезде оның философияға деген қарым-қатынасы сыни түрде болды. Бакунин: «ақырғы және шексіздік туралы логикалық және теориялық қиялдау жойылсын: мұндай нәрселерді жанды іс ретінде ғана ұтуға болады» – деді. Осындай «жанды іс» үшін ол революциялық утопизм мен экстремизм пафосы оның барлық шығармашылығына ене бастады. Ол: «Қиратудың қуанышы – бір мезгілде шығармашылық қуаныш та бола алады», – деді. Бұл оның кӛп пайымдауларының бірі еді. Бакунин – революционер ӛз ӛмірі мен басқалардың ӛмірлерін құрбан ететін «Жарқын болашақ» атты оның жазбаларында ғаламат утопия ретінде кӛрінеді. Ол: «Біз ұлы әлемдік тарихи тӛңкерістің алдында тұрмыз... Ол саяси сипатта емес, бір беткей, діни сипатта болады...» 1873 ж. «Мемлекет және анархия» еңбегінде ол гегельяндікті «сомнамбуликалық кӛрініс пен тәжірибе тізбегі» ретінде жазды. Ӛзінің радикальды сындарында Бакунин философиялық идеализмді қабылдамауын шектемеді, метафизикалық түрде ол Л. Фейербахты, философ-позитивистерді тіпті Бюхнер және Маркс сияқты материалистерді де кінәлады. Философиялық ойлардың ұқсас ақыл шабыт сияқтылар белгісіз бір психологиялық бірлікте жинақталып, ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы «жаңа адамдардың» алдыңғы ұрпақтан айырмашылығы ретінде бастан ӛткізіледі. Осы кезеңнің материализмі мен радикализмінің ӛкілі және идеялық кӛсемі Н.Г.Чернышевский болды. Н.Г. Чернышевскийдің (1828-1889 жж.) радикалды кӛзқарастары Ресейдегі империяның ӛтіп жатқан оқиғалардың және Л.Фейербах, О.Канттың философиялық ілімдерінің әсерімен қалыптасты. Н.Г.Чернышевский ӛзіндік материалистік кӛзқарастарын «Ӛнердің болмысқа эстетикалық қатынастары» (1885 ж.), «Философиядағы антропологиялық ұстанымдар» (1860 ж.), «Адам білімінің сипаты» (1885 ж.) еңбектерінде жария етті. Ол «парасатты эгоизм» теориясын дәлелдеді. Оның негізіне қоғамдық сәттіліктерге жету үшін адамға ӛзін-ӛзі құрбан қылу ұстанымы жатты. ХІХ ғасырдың ортасында Н.Г.Чернышевский Ресейдегі саяси ӛкіметтің демократиялық қайта құрылуының бағдарламасын ұсынды. Ол Еуропада, Ресейде үлкен тарихи болашағы зор қоғамдық дамудың заңдылықтары бар екендігіне сенді. Крестьяндық социализмнің идеяларының авторы тарихи уақыттың «сығымдалуына» себепші болған артта қалған халықта «қоғамдық құбылыстардың дамуы алдыңғы қатарлы халықтың әсерінен орташалардан аттап ӛтіп, алға жылжиды» деп есептейді. Оның Герценнен айырмашылығы – циклді даму идеясы, «ескі» және «жаңа» халықтар идеясы болды. Н.Г. Чернышевский диалектика заңына және қоғамдық дамудың серіппелі түрі идеясына сүйеніп, бұл проблеманы шешеді. Ол адамдардың ақыл-ой, ӛнегелі дамуына мүмкіндік туғызатын қоғамдық формалар мен объективті жағдайлар ӛркендеуіне сенді. Осымен қатар Чернышевский мына тезисті дамытты – қоғамдық дамудың басты шарты – егер әрбір адам «ӛзіндік сенімі» бойынша әрекет етсе, адамдар ӛз еркімен, ӛз қалауымен қызмет етеді. жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|