БАҒдарламасы ақтөбе, 2010 мазмұны бағдарламаның паспорты

2.2.1. Өңір экономикасы

16 өңір (14 облыс және 2 республика дәрежесіндегі қала) арасында ЖӨӨ, табысты тарату асимметриялық болып келеді. 2009 жылы жан басына шаққанда ЖӨӨ биіктігін талдау Қазақстанның мейлінше дамыған жақсы және мейлінше нашар дамыған облыстары арасында айырмашылықтың арта түсуін көрсетеді. Талдау нәтижелері бойынша Ақтөбе облысын орташа дамыған өңірлер қатарына жатқызуға болады.

Облыстың жалпы өңірлік өнімі 2007 жылы 678,9 млрд. теңге, 2008ж ЖӨӨ көлемі 871,5 млрд. тенгеге дейін өсті. Алайда, 2009 жылы Ақтөбе облысының ЖӨӨ көлемі 853,6 млрд. теңге құрады. Ақтөбе облысының ЖӨӨ-нің төмендеуі дүниежүзілік қаржы дағдарысымен негізделеді. Жалпы алғанда 2007-2008 жж өңірдің ЖӨӨ меншікті салмағы орташа есеппен 5,3 және 5,4% құраса, 2009 жылы 5,0% құрады. Аталған төмендеу Республиканың ЖІӨ-де өңір алатын орынға ықпал етті. Ақтөбе облысы Қазақстан өңірлері арасында 9-орын алады.

1 Кесте – Ақтөбе облысының ЖӨӨ ФКИ

2009 жылы өнеркәсіп үлесі ЖӨӨ-нің 42,8%-ын құрады, негізінен мұнай және газ саласы есебінен орын алды, жыл сайын өнеркәсіп үлесі арту үдерісіне ие болып отыр. Құрылымға сәйкес жалпы 853 646,0 миллион теңге құрайтын ЖӨӨ 2009 жылы ауыл шаруашылығында 52 276,4 миллион теңге, өнеркәсіпте 366 232,1 миллион теңге, құрылыста 65 222,1 миллион теңге, саудада 68 907,3 миллион теңге, көлік және байланыста 83115,5 миллион теңге болады.

3-кесте – Қазақстан өңірлерін Сектор коэффициентін салыстыру

Ауыл шаруашылығының СК ЖӨӨ бойынша 0,8 тең, тұрғындары бойынша – 1,0. Қазақстан өңірлері арасында Ақтөбе облысының дәрежесі биік емес (9-орын), алайда жоғарыда атап өткен өнеркәсіпке мамандандырылған (минералды отын) облыстар арасында ауыл шаруашылығының СК дәрежесі айтарлықтай жоғары. Тұрғын бойынша СК 1,0-ден жоғары болып қана үш облыста табылады, олардың қатарында Ақтөбе облысы да бар.

Құрылыс СК көрсеткендей Атырау облысы және Астана қаласы ЖІӨ және тұрғындар жағынан да айтарлықтай белсенді болып табылады. Құрылыс секторы Ақтөбе облысындабасым болып табылмайды, ЖІӨ бойынша оның СК 0,8 құрады, алайда, аталған секторда халық саны бойынша СК 1,0-ге тең мейлінше жоғары өнімдікке ие.

Сауда СК Астана және Алматы қалаларының басымдылығын нақты көрсетеді. Аталған қалаларда сауда секторы тиісті экономикада басым келеді, бұл ЖІӨ бойынша СК 2,26-ға тең Алматы және 1,62-ге тең Астана қалаларына қарағанда айтарлықтай төмен болып табылады. Барлық облыстарда халқы бойынша СК 1,0-ден аз , оның ішінде Ақтөбе облысы бойынша да аз екенін атап өту керек.

Өнеркәсіп өңір экономикасының негізгі саласы болып табылады. Облыс өнеркәсiбін дамытудағы оң үрдістер 2007-2009 жылдар аралығындағы кезеңде өнеркәсiп өндiрiсi көлемiнiң өсуiне байланысты болды. 2008 жылы өнеркәсiп өндiрiсiнiң көлемi 879 млрд.теңге құрады, бұл көрсеткіш 2007 жылдың көрсеткішінен (655 млрд. тенге) 1,3 есе көп. 2009 ж аталған көрсеткіш дүниежүзілік қаржы дағдарысының әсерінен төмендеді 695,2 млрд. теңге құрады. Жалпы республикалық көлемде өнеркәсіптің меншікті салмағы - 7,9% құрады. Облыс Қазақстан облыстар арасында 5орында тұр.

Тау-кен өндіру өнеркәсібінде 7,4%-ға, өндiрiс және электр энергиясын, газ өндіру және тарату (111%) және өңдеу өнеркәсiбінде 3,1%-ға өсім байқалады.

Мұнай өндіру 5,8%-ға, жанама мұнай газын өндіру - 1,2 есе, мыс рудалары - 11,6%, мыс концентраттарын өндiру - 5,6% артты. 2008 жылы 1920, 9 миллионды квт сағат электр энергиясы, 393 114 тыс. тонна ферроқұйма, 392 708 тонна феррохромның, 19 657 тонна хромның үш дәрежелі қышқылы, 16 494 тонна хром малмасы, 16 494 тонна натрийдің бихроматы өндірілді.

Белгілі бір нәтижелерге қол жеткізуге қарамастан облыстың әртараптандыру және инновациялық даму саясаты толық іске асырылған жоқ. Нәтижесінде экономика құрылымы шикiзат бағытын сақтады.

Ақтөбе облысының өндірісінің негізгін тау-кен өндіру өнеркәсібі құрайды. Тау-кен өндіру өнеркәсібінің меншікті салмағы – 77,9%. Аталған саланың құрамдауыштары: отын-энергетикалық пайдалы қазбалар (66, 7%), тау-кен өндіру өнеркәсібі, отын-энергетикалық пайдалы қазбаларды өндіріп алудан өзге (11,2%), металл рудаларын өндіріп алу (9,8%), тау-кен өнеркәсібінің өзге салалары (1,4%) жатады.

Өңдеу өнеркәсібінің негізін мына кіші салларр құрайды: металлургия өнеркәсібі және дайын металл бұйымдарын өндіру (саладағы меншікті салмағы 7,4%), тамақ азық-түліктерін өндіру, оның ішінде темекі өнімдері (4,2%), химия өнеркәсібі (1,8%), машина жасау (1,4%), өзгеа металл емес минералды өнімдер өндіру (1,2%), резеңке және пластмасса өнімдерін өндіру (1,2%), кокс өндірісі, мұнай өнімі және ядролық материалдар (0,6%), целлюлозалық-қағаз өнеркәсібі және баспа ісі (0,3%), және басқа да өндіріс салалары (0,1%).

Облыстың өнеркәсіп әлеуетінің жалпы көлемінде өңдеу өнеркәсібінің үлесі 17,5% құрайды.

Ақтөбе облысының өңдеу өндiрiсiң дамыту деңгейлерiн анықтайтын жетекші кәсiпорындарға жатады:

Металлургия өнеркәсібінде 2009 жылдың ішінде «Қазхром» ТҰК» ЖШС (377,5 мың тонна) Ақтөбе облысының ферроқұймалар зауытының феррохром өндіру көлемін (377,5 мың тонна) арттырды.

Химия өнеркәсібінде « Ақтөбе облысының хром қосындылары зауыты» АҚ Қазақстанның жалғыз хром қосындыларын өндеуші болып табылады, және жалпы жобалық қуаттылығы 103,27 мың тонна құрайды.

2009 жылы 71,8 мың тонна хром тұзы өңдірілді.

Шығарылатын өнiм номенклатурасы: техникалық хромның ангидридi, техникалық металлургия хром тотығы, техникалық натрий бихроматы, хром сульфаты (негізгі), техникалық бихромат калийі, Ақтөбе облысында хромит кені негізінде өндiрiлетiн техникалық пигменттiк хромиттi тотық.

Машина жасауда «Ақтөбе мұнай жабдықтары зауыты» АҚ – мұнай өндіру жабдықтары, «Актюбрентген» АҚ – медициналық техника, «№ 406 Азаматтық авиация зауыты» АҚ авиациялық техниканы жөндеу қызметтері, «Ақтөбе металл құрастырушы зауыты» АҚ дайын металл бұйымдарын шығару өндірісімен айналысады.

Жеңіл өндіріспен негізінен саны аз ғана кәсіпорындардан тұрады. Бұл жерде сала кәсіпорындары ескі жабдықпен қамтылған, олардың жұмыс бастылығы 30-40%-дан аспайды.

Перспективада қуаттылығы жылына 3500 тонна «Киіз шығара отырып, жүнді, жылу шығаратын плиталардың бастапқы өңдеу өндірісі» жобасын іске асыру қарастырылды, 130 жаңа жұмыс орнын құру жоспарланып отыр. («АК-РУНО» ЖШС).

2010 жылдың басынан бері өңір экономикасында оң серпін байқалады. Ағымдағы жылдың қаңтар-тамыз айларында өнеркәсіп өндірісінің көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңіне қарағанда 12,0%-ға арттыі, оның ішінде тау-кен өндіру – 7,5%-ға, өндеу – 35,5%-ға артты.

Негізгі капиталға инвестициялар көлемі 201,4 млрд.теңге құрады, бұл өткен жылмен сәйкес кезеңімен қарағанда 106,7% құрады.

Болжамдық бағалау бойынша 2010 жылы өңір өнеркәсібі саласында оң серпін сақталады. өнеркәсіп өнімінің көлемі 10, 0%-ға артады, оның iшiнде тау-кен өндiру - 7,0% және өңдеу саласы - 35,0%-ға артады. Мұнай өндiру көлемi болжамдар бойынша 2009 жылғы деңгейге қарағанда 3,1%-ға артады. Инвестициялар көлемi 350, 0 миллиард теңгеге жетуi керек, 2009 жылғы деңгейге қарағанда өсім қарқыны 114% құрады.

Ақтөбе облысында іске асырылатын инвестициялық жобаларда қазақстандық (жергілкті) мазмұнның артуына қатысты жұмыс арттырылды.

Инвестициялық жобалардағы қазақстан мазмұны мәселесі жобалар бастамашыларымен пысықталды.

Олар ұсынған материалдар бойынша іске асырылған инвестициялық жобалардағы қазақстандық мазмұн үлесі орташа есеппен 65,5% құрады.

Мысалы, жүйе құраушы «Ақтөбе мыс компаниясы» ЖШС-нда сатып алынған тауарлар, жұмыстар мен қызметтердің жалпы көлемінде қазақстандық мазмұн үлесі 70,0% құрады, «Восход-Ориел» ЖШС 570,0 млн теңгеге сатып алған тауарлар, жұмыстар мен қызметтер (сатып алынған тауарлар, жұмыстар мен қызметтердің жалпы көлемінде қазақстандық мазмұн үлесі 86,4% құрады).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 20 наурыздағы № 366 Қаулысына сәйкес екі жүйе құраушы кәсіпорынға мониторинг жасау қажет - бұл «Ақтөбе хром қосындылары зауыты» АҚ және «Ақтөбе мыс компаниясы» ЖШС. 2010 жылдың 9 айының қорытындылары бойынша ТРУ сатып алулардың жалпы көлемі 25,6 млрд.теңге құрады, оның ішінде қазақстандық өндірушілер үлесі 20,4 млрд. тенге немесе 66,0%, оның ішінде «Ақтөбе мыс компаниясы» ЖШС - 71,2% және «АХҚЗ» АҚ - 56,2%. Жүйе жасаушы кәсіпорындар қазақстандық өндірушілерден сатып алды: 13,5 млрд.тенгенің тауары, қазақстандық мазмұн үлесі 66,1%; 147,7 млн.теңгенің жұмысы – қазақстанжық мазмұн үлесі 100,0%; 3,2 млрд.тенгенің қызметтері – қазақстандық мазмұн үлесі 64,4% құрады.

Облыстар кәсiпорындардың осы жылдың 1 қарашасындағы көрсеткіші бойынша 187 СТ-KZ сертификаттары алынған.

Өлкенiң өнеркәсiбiнiң жүйе жасаушы кәсiпорындарының тауарларының сатып алу деңгейі биiк емес қазақстандық мазмұн деңгейі биiк ықпал етедi:

республиканың экономикасы қосалқы салаларының дамыту деңгейі жеткiлiксiз.

Ең алдымен шикiзаттарды мәжбүрлеп сатып алумен, өңделетiн сектордың өнiмiнiң аз ғана бәсекеге түсер алдында алатындығы бұл кәсiпорындардың аласа технологиялық деңгейiмен, тозумен және жабдықтың моралдiк ескiруiмен байланған; отандық кәсiпорындардың инновациялық белсендiлiгiнiң төмен деңгейiмен, айналымдағы ақшалардың тапшылығы және аз проценттi жал ақысы бар қарыздардың ашық еместiгi.

Бұдан басқа, өнеркәсiптiк кәсiпорындардың маркетинг қызметтерiнiң әлсiз деңгейi тұтынушылар сұраныстың төмендетуі ықпал етедi.

Бұл жаса мәселесiнiң шешiмдерi үшiн және тауарлар, жұмыстар және облыстың өнеркәсiптiк кәсiпорындарының қызметтерiнiң тiзбесi жайылған; СТ-КZ болатын сертификаттардың облысының тауар өндiрушiлерiнiң тiзiлiмi; қазақстандық мазмұнның дамытулары тұрғыда меморандумдардың қол қоюын тетiктi белсене қолданылады.

Жүзеге асырылатын инвестициялық жобаларда тауарлардың сатып алуы, қазақстандық өндiрушiлерден жұмысшылардын шарттары қаралады.

• 
  Серiктестiк жүзеге асырылатын жобалардың құнынан көлемiндегi 12, 5 5 млрд. тенге дейiн сомаға АҚ «СНПС-Ақтөбемұнайгаз» объекттердiң құрылысында 20%-ға дейiн.
  
• 
  АҚ «ТҰК «Қазхром» 20% көлемге дейін инвестициялық жобаны сату «Құрлыстық цех №4 по жоғары көмiртектi феррохромның шығарылымына АЗФ АҚ «ТҰК «Қазхром» құны 590,0 млн. АҚШ доллар.