Есептер Есеп: Болгарлық азаматтан алимент өндіріп алу

Қазақстандық азаматша М. Болгария азаматы Д-мен некеге отырады. Неке Болгарияда тіркеледі. Осы некеден екі бала өмірге келеді. Үлкені Қазакстанда, ал кішісі Болгарияда туылады. Ерлі-зайыптылардың соңғы бірге тұрған тұрғылықты жері Болгария болады. Содан кейін, азаматша М. Қазақстанға келіп, Алматы қалалық сотына Д. деген азаматтан балаларға алимент өндіріп алу туралы талап арыз береді.

1. 
   Алматы қалалық соты, осы алимент өндіріп алу туралы іс бойынша қай елдің заңын қолдануы керек?
   

1. 
   Ол қандай коллизиялық нормага сүйенуі керек?
   
2. 
   Мұндай нормалар қай жерде қарастырылган?
   

Ұлыбританияда тіркелген және орналасқан кеме компаниясы осы елде тұратын ағылшындық азаматша Купермен еңбек шартына отырады. Шарт бойынша азаматша ағылшындық порт Шернес және голландық порт Фисонген арасындағы рейсте пароходтың паромында кассир ретінде жұмыс істейді. Шарт Шернесте ағылшын тілінде жасалады және бұл жағдайда ағылшын фунд стерлингімен сыйақы төлеу қарастырылған. Кеме неміс құқығы заңды тұлғасы - коғамымен алынады, неміс туынын астында жүзеді және Гамбургте тіркеледі. Азаматша Купермен жасалған шарт уақытынан бұрын бұзылады. Шартта тоқтату, бұзу туралы ештеңе айтылмайды. Азаматша Купер герман сотына компанияға карсы талап арыз береді.

1. 
   Шартша қалданылатын құқық туралы ережелер қарастырылган, сондықтан шартты тоқтатуга қатысты қай елдің құқығын қолданамыз?
   
2. 
   Бұл жерде еңбек шартына қатысты «жұмыс орны елінің заңы» қолданылуы керек, ал теңіз кемесіне қатысты жұмыс орны елі ретінде не қарастырылуы керек?
   
3. 
   Теңіз кемесін «мемлекет аумагының жүзуге болатын бөлігі» ретінде қарастыруга бола ма ?
   
4. 
   Паромның аумақтық суды кесіп өтетінін ескере отырып, Нидерланд немесе Англия құқығын жұмыс орнының құқығы ретінде қарастыруга бола ма?
   

Сан-Францискода (Калифорния штаты) туған АҚШ азаматының мұрасы туралы мәселе Италияда карастырылып жатты. Италия жүйесінің реформасы туралы 1995 жылғы 31 мамырдағы заңында (46-бап) - «өзінің өлу кезінде мұра қалдырушы қай елдің азаматы болса, сол мемлекеттің зандылығы колданылады» делінген. Алайда, 1995 жылғы 31 мамырда кабылданған заңның 18-бабы 1-бөлігіне сәйкес бір елде бірнеше құкық жүйесін қолдану әрекет ететін жағдайларда, осы елдің кұқығы қолданылуы негізгі талап ретінде анықталды. АКШ-та мұрагерлік құқық федералды заңмен емес, штаттардың зандарымен реттеледі. АҚШ-та федералдық коллизиялық нормалар негізінде қолданылуын анықтайтын заңдылықтардың критерийлері белгіленбегендіктен, Италия соты аталған заңның 18-бабының 2-бөлігін негізге алып, қатынастар тығыз байланысқан құқық жүйесін колдануы керек. Калифорнияда козғалатын мүлікке байланысты мұра калған жағдайда Калифорнияның кұкығы кері сілтеме колданбайды, ал қозғалмайтын мүлікке байланысты құқықты мүліктің орналасқан жеріне кері сілтейді.

Болгарияда тұрып жатқан болгар азаматы Алматыдағы Медеу аудандық сотына жер үйдің бір белігіне меншік кұкығын тану туралы талап койды. Сот 1996 жылы талапты канағаттандырды.

1. Болгариямен жасаған халықаралық шарттың қандай ережесіне сүйене отырып, сот мұндай шешім қабылдады? Қазақстан Республикасының қай заңнамасының ережесіне суйене отырып, сот не себептен мұндай шешімге келді? Қазақстан Республикасында тұрақты тұрмайтын шетелдік тұлганың мулкіне меншік құқыгын шектейтін Қазақстан Республикасының құқыгында ережелер бар ма ?

Кеңес үкіметінің кезінде Валиева деген азаматша Беладзе деген азаматпен Нальчик қаласында некеге тұрады. Біраз уақыт өткеннен кейін жұбайлар Грузияға көшіп кетті. В. Грузия елінің азаматшасы болып табылады, ал Б. өзінің Қазақстан Республикасының азаматтығын сактап калды. Абхазиядағы шиеленістің кезінде Б. хабар-ошарсыз жоғалып кетті. В. деген азаматша балаларымен Б-ны өлді деп танығанын калады. Б-ның Грузияда мүлкі болған.

Ақмола облысында тұрып жатқан, ұлты неміс, Қазақстан Республикасының Рейх деген азаматы тұрақты түрде тұруға Германияға кетті және онда «оралман» мәртебесіне ие болды. Оның Қазақстан Республикасында аудандық жерде үйі, гаражы және жылжитын мүлкі (автокөлік, т.б.) калып койды. Тұрғын үйге деген меншік құқығына байланысты Германияда Рейх пен оның туысқандарының арасында дау пайда болды. Осы талап арыз неміс сотынын қарауына берілді.

1904 жылы қазан айында Орыс үкіметінің өкілі Германия азаматы Гельфельдтен қару-жарақ сатып алады. Гельфельдтің осы мақсатқа сәйкес сатып алынған «Ангольт» кемесімен Гамбургтен порт - Артурға жіберіледі, бірак мүлік Ресейге жіберілмей, Гельфельдтің тапсырысымен Циндоада ұсталады. Оның айтуы бойынша Ресей өкілі одан сатып алынған қару-жараққа ақы төлемеген. Гельфельд пен Ресей үкіметі арасында 3 млн. марка тұратын кару-жарақтарды сату жөнінде жоғарыда көрсетілген сатып алуға қатысты келіссөздер жүргізіледі. Алайда олардың арасында қару-жарақтарды сату жөнінде жүргізілген келіссөздер ешқандай нәтиже бермеген және ешқандай келісім болмаған. Алдымен Ресей үкіметі өзінің мүлкін дипломатиялық жолмен алуды көздеп, кейін өзінің талаптарымен Циндаодағы Германияның консулдық сотына жүгінуге мәжбүр болды.

Гельфельд Ресей үкіметіне қарсы 3 млн. марка көлемінде талап арызын ұсынды. Талап арыз жоғарыда керсетілген қару-жарақ сату туралы жалған мәмілеге негізделген, олардың айтуы бойынша талап арыз затқа байланысты емес. Ресей үкіметі бұл талап арыздың қаралуына қарсы болды.

1906 жылы қарашада өзінің алғашқы шешіміне қарсы талап арызды карауға қарсылығын білдірді, алайда бұл шешім кері қайтарылды. Бұл қарсы талап арыз Германиялық консулдық соттарда бірнеше рет қаралғандықтан, Ресей Үкіметі соттылыққа жатпайды деген арызына қарамастан, Қытайда 1909 жылы карсы талап арызды канағаттандырды.

Ресей үкіметі Гельфельдке 3 млн. марка төлейтін болды. Гельфельд Ресей үкіметінің Берлин банкісінде ірі мелшерде ақша сомалары бар екенін біліп, Берлин сотында осы салымдарына арест салуын және ол жөнінде шешім шығарылуына қол жеткізді (15.02.1909)

Тыйым салу жөнінде бұйрық банкке жіберілді, бірақ соңғысы Гельфельдтің өкіліне ақша төлемеді, себебі шет мемлекеттегі шотқа арест салу мүмкін емес. Шетел мемлекетінің мүлкіне тыйым салуға болмайтындығын дипломатиялық наразылығын-да Ресей өкілеттілігі айтып кеткен.

Сот істін шешілуін тоқтата тұрды және ол іс Пруссияның мамандандырылған сотына жіберілді. Сот шешімін талқылау үшін ғалым заңгерлердің, ол Франция, Швейцария және басқа да мемлекеттердің 14 қорытындысын қолданды. Гельфельдтің ісі бойынша сот (25.07.1910) Ресей үкіметінің банктегі шотына тыйым салуды тағайындамауды шешеді.

Есепке қатысты сұрақтар:

Абсолюттік иммунитеттегі классикалық теорияның мәні неде? Герман сотында иммунитеттің қандай түрлері шешімде қарастырылды ?
Есеп: Жапондык детектив романдар.

А. Марининаның «Стилист» атты әйгілі романның кейіпкері аудармашы Владимир Соловьев «Шығыстық бестселлер» сериясын шығарған баспаның ұсынысы бойынша жапон тілінен мүлдем танымал емес жапон авторының біркатар детективтерін аударады. Жапондар бұл автордың шығармаларын сапасының төмендігінен баспадан шығармаған болатын. Жапондық баспадан шығарушылар бұл шығарманың алғашқы жолдарына карап, оның әдебиет еместігі жөнінде, сондай-ақ оны мектеп оқушыларына арналған шығармаға теңестіріп, және шығарма үшін де бұл жерде грамматикалық қателердің кептігі жөнінде айткан. Алайда, бұл шығармалардың сюжеттері өте қызықты болғандықтан, жапондық автордан оның шытырман сюжеттермен жазылған, бірақ мазмұны жағынан кателері көп шығармаларын сатып алушы қазақстандық баспа табылды, ал Ердос Аманжолов бұл шығармалардың бірқатар сериясын шығарды, өз кезегінде олар қазақстандық оқырмандар арасында үлкен сұранысқа ие болып, баспаға айтарлықтай кіріс әкелді. Оған қоса, оларды орыс тілінен ағылшын тіліне аударған, Англиядан бір баспа табылды.

Казақстанда жапондық автордың кайта өнделген шығармалары лақап атпен шығарылды, ал Англияда және кейіннен басқа да елдерде жапондық жазушының шын атымен шығарылды. Оның үстіне, оның шығармаларының әрқайсысы экрандалған болатын. Нәтижесінде, жазушы әлемге автор болып танылды.

А. Маринина қызықты және талантты түрде суреттеген окиға осы. Ол өзінің романда Авторлық құқық жөніндегі Дүниежүзілік конвенцияға және осы саладағы заннамаға сілтеме жасайды.

70-жылдардын басында «Новости» атты баспа Агенттігі ағылшын тілінде маршал Г.К. Жуковты еске алу туралы басылымды жарыққа шығарды. Оған Алматы, Лондон қалаларының ғана емес, бүкіл әлемнің оқырмандары қызығушылық білдірді.

Қазақстанның азаматшасы Семей каласында тұрып жатқан М-мен некелеседі. Некеге тіркелгеннен кейін, М. Омск каласына көшіп кетеді, алайда Қазақстан Республикасының азаматтығын сақтап калады. 1998 ж. М-ның кәмелетке толмаған жиені өз ата-анасынан жол көлік апатының салдарынан айрылып калады. Ерлі-зайыптылар бұл баланы асырап алу жөнінде шешімге келеді. Бала /жиен/ Семейде тұрады және Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады.

Кдзакстан елінің азаматшасы Д. жоғары білімі бар, мамандығы бойынша мүғалім, жалғыз екі баланы тәрбиелейді. Үшінші қызы Айзанат некесіз дүниеге келді. Кішкентай Айзанатты дағыстандық туысқандары асырап алғанын тану туралы сұрақ шешілгенше, шешесі оны Тараз қаласындағы балалар үйіне уақытша өткізеді, бұл туралы ол өзінің сотқа берген арызында көрсетіп кетеді.

Тараздың қалалық соты 1998 ж. 5 маусымда Айзанаттың АҚІІІ елінің ерлі-зайыптыларымен, шешесінің келісімінсіз асырап алынуы жөнінде шешім шығарады. Ата-ана құқығынан айырылмаған, әрекет қабілеттілігі бар шешесінің тұрғылықты жері бәріне белгілі болды, бірақ анасы өз баласының асырап алынуы жөнінде, тек сот оған қатысты шығарылған шешімді хат арқылы жіберген кезде ғана біледі.

Есепке қатысты сұрақтар:

Шетел азаматтарының баланы асырап алуы жөнінде Қазақстан заңнамасында қандай тәртіп белгіленген? Баланы асырап алу туралы шешім шығаруда сот Қазақстан Республикасының қандай заңнамасының бұзылуына жол берді?
Есеп: Қонақ үй қызметкерін жұмыстан шығарып жіберу.

Шетелдік инвестициялар мекемесіне жататын халықаралық жүйеге кіретін қонақ үйіне Қазақстан Республикасының М. азаматшасы жұмысқа тұрады. Бірнеше уақыт өткен соң, ол бір келген шетелдікпен әкімшіліктің бір қызметкері туралы жағымсыз сөз қозғады. Шетелдік адам журналист болып шығып, М.-ның әңгімесіне сілтеме жасап, Қазақстан Республикасына барған сапары туралы сұхбатында айтты. Бұл туралы қонақ үйдің әкімшілігіне белгілі болған кезде М. өзінің әрекеті арқылы қонақ үйдің дәрежесін түсірді дегенге сілтеме жасап, жұмыстан шығарылды. Онымен жасалған еңбек шарты бұзылды.

М. қолы қойылған енбек шарты формулярында келесідей нәрселер қарастырылған: қонақ үймен жасасқан қызметкер еңбек зандарында көрсетілген жағдайлардан басқа әкімшілік бір жақты да шарт бұзуға құқығы бар, яғни келесідей жағдайлар болғанда: компанияның мүлкін ұрлау, келген қонақтардың және басқаның денсаулығына қауіп төндіру мақсатындағы әрекеттер; жұмыс кезінде ұйықтау; қонақ үйдің ішіндегі ойындар; қонақ үйдің дәрежесін түсіретін әр түрлі әрекеттер.

Есепке қатысты сұрақтар:

Мұндай талаптар Казақстан Республикасының заңдылыгында қарастырылған ба ? Шетелдік инвестициялар мекемесі еңбек шартын бұзу үшін қосымша талаптар қоя ала ма? Қонақ үй әкімшілігінің әрекеттері құқыққа сай болып табыла ма? Осы жағдайда қонақ үйдегі басшының рұқсатынсыз кез келген мәліметті беруге және журналистерге сухбат беруге болмайды деген ереженің болуы маңызды болып табылама?
Есеп: ГФР елі азаматының еңбек қатынастары.

ГФР азаматы Бунц Германияның қосылуына дейін Кеңес үкіметінің жоғары оқу орнында оқып келген. Содан кейін ол Германияға қайтып келіп, С. деген үлкен фирмаға жұмысқа орналасты. Фирма Бунц деген азаматпен еңбек шартын жасасты. Қорытындысында, фирма Бунцты Қазақстан Республикасындағы өкілеттігіне жұмысқа жіберді. Бірнеше жылдан кейін Бунц жұмыстан шығарылды. Ең соңында, ол толығымен басқа неміс фирмасына жататын шетелдік инвестициямен жұмыс істейтін мекемеге жұмысқа орналасты. Бунц герман азаматы болып қала береді.

Францияда француз заңнамасының ережелеріне сәйкес, конкурстық өндіріс жарияланды.

Конкурстық өндірістің ашылуына дейін бірнеше күн қалғанда коғам жұмыстарын басқарушы Қазақстан Республикасының несие берушісіне 1 млн. евро көлемінде ақша сомасын төлейді. Оған дейін екі жақ та француз коғамының банкрот болатындығын білген.

Есепке қатысты сұрақтар:

Франциялық конкурстық басқарушы Қазақстан Республикасында бұл соманы қайтару туралы талап қоя ала ма? Егер де қоя алса, бұл үшін не істеуі керек?
Есеп: Қазақстан Республикасында сотқа талап кою.

Израиль азаматшасы Ф. Қазакстан Республикасының Т. деген азаматын ата-аналық құқығынан айыру туралы талап арызбен Казақстанның сотына жүгінеді. Талап арыз Бостандық ауданының сотымен қарастырылып, қанағаттандырылады.

509 – Дәрісхана