Байтикенова аудит Қысқаша лекциялар жинағы Мамандығы: 5В050800 Есеп және аудит Оқу бөлімі: күндізгі, сырттай (орта, орташа арнайы және жоғары білім негізінде) Өскемен 2017

1. 
   Төлеу циклінің және ақша қозғалысының аудиті
   
2. 
   Кассалық операциялардың аудиті
   
3. 
   Банк операцияларының аудиті
   
4. 
   Дебиторлық берешектің аудиті
   
5. 
   Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар аудиті
   

• 
  касса-банк операцияларын атқаратын қызметкерлердің сандық және сапалық құрамы;
  
• 
  касса-банк құжаттарын жасап, өңдейтін адамдар үшін есеп пен ақша бақылауды әдістемелік және ереже белгілейтін нормативті қамтамасыз етудің бар-жоғы;
  
• 
  бұл жұмыс учаскесінің қызметкерлері кімге есеп береді;
  
• 
  касса-банк және басқа операциялардың дұрыстығын кім, қашан және қалай тексереді?
  
• 
  кәсіпорында кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі жүргізуге арналған тұрақты жұмыс істейтін комиссияны тағайындау туралы басшының бұйрығы бар ма?
  
• 
  бұл бұйрық орындала ма, кассаны кенеттен тексеру, актілері бар ма және олардың мазмұны қандай?
  
• 
  аналитикалық және синтетикалық есеп, шаруашылық-ішілік бақылау мен ақшалай операцияларды жедел қолдау жолға қалай қойылған?
  

1. 
   Ресімделген құжаттармен және қолхаттармен жасырылған және ештеңемен жасырылмаған ақшалай қаражатты тікелей ұрлау.
   
2. 
   Банктен, әртүрлі тұлғалар мен ұйымдардан кірістік ордерлер бойынша, басқа ұйымдардан сенімхат бойынша түскен ақшаны кіріске алмау және иемдену.
   
3. 
   Кассадағы ақшаны есептен шығару; бір құжатты қайтадан пайдалану; кассалық құжаттар мен есептерде жиынтықты дұрыс есептемеу.
   
4. 
   Ақшаның жалған құжаттар бойынша негізсіз есептен шығару сомасын көбейтіп, заңды ресімделген құжаттардағы жалғандық.
   
5. 
   Әр түрлі тұлғалар мен ұйымдарға заңды есептелген соманы сіңіріп кету, соның ішінде еңбек ақыны, депонентті соманы негізсіз иелену.
   
6. 
   Контрагенттермен дайын өнім, тауар үшін қолма-қол ақшамен есеп айырысу, бақылаушы-кассалық ақпараттарды қолданбай, жұмыс орындау мен қызмет көрсету.
   

• 
  банктегі есеп шот бойынша жазбаларды көшірмелерге тіркелген негіздемелермен үнемі салыстыру;
  
• 
  жабдықтаушылармен құжаттарды қарама-қарсы тексеру өткізіп, құжаттарды ресімдеуге талапты арттыру;
  
• 
  дебиторлармен және кредиторлармен, қызметкерлермен және басқа контрагенттермен есеп айырысуларды қайта тексеруді жүйелі жүргізу.
  

2. 
   Кассалық операциялардың аудиті
   

Кесте 3 - Кассадағы операцияларды аудиторлық тексеру бағдарламасы

Жалпы алғанда касса мен кассалық операцияларды тексергенде келесі әдіснаманы қолдануға болады:

1. 
   Кассаны түгендеу аудитордың тексеру орнына келгенінде бірден өткізіледі. Аудитор мынаны анықтауы тиіс: басшының тұрақты жұмыс істейтін комиссия туралы бұйрығы бар ма, бұл бұйрық орындала ма?Кассаны кенеттен тексеру актілері бар ма және олардың мазмұны қандай; кәсіпорынға бір кассир немесе бірнеше кассир қызмет көрсете ме, кассир кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен таныс па?
   
2. 
   Кассаға тексеруді жүзеге асырғанда, аудитор мынадай шарттарды сақтауға міндетті: тексеру құрамында кәсіпорынның кассир мен бас бухгалтері міндетті түрде кіруге тиісті, кассаны тексеру кезінде кассаға бөгде кісілерге кіруге рұқсат етілмейді және кассадан тыс операциялар доғарылады.
   
3. 
   Кассаны тексеру мүмкін болмағанда немесе бірнеше касса болғанда олардың барлығын аудитор мөрлеп жабады. Кілт кассирде қалады, ал мөр аудиторда болады. Бұл бір кассадағы ақшаның жетіспеушілігін басқа кассадағы ақша есебінен орнын жабу мүмкіндігін болдырмау мақсатымен жасалады.
   
4. 
   Кассир түгендеу комиссиясының қатысуымен соңғы күндегі кассалық операциялар туралы есеп жасайды. Кассалық кітап бойынша ақша қалдығын шығарады. Барлық кірістік және шығыстық құжаттар касса есебіне кіргізілгені, кассаны түгендеу сәтінде кіріске алынбаған және есептен шықпаған ақшалай қаражат жоқ екендігі жайлы қолхат береді. Бұл қолхат кассаны түгендеу актісі түрінің тақырыптық бөлігіне кіреді.
   
5. 
   Касса есебіне бас бухгалтер қол қояды және тиісті шоттар мен бухгалтерлік регистрде ақша қозғалысы туралы операцияларды көрсету үшін бухгалтерияға беріледі.
   
6. 
   Кассадағы бар ақшаны жекелеген түрде немесе банктік орауда тұрғанына қарамастан түгел қайта санау жүргізіледі.
   
7. 
   Мұндай міндетті процедура кассада сақталатын (пошта маркілері, мемлекеттік баж маркілері, вексельдік маркілер, жолақы билеттері, төленген авиабилеттер, төленген бірақ әлі демалыс үйлеріне, санаторийлерге берілмеген жолдамалар және т.б.) ақшалай құндылықтар мен басқа да құндылықтар бойынша жүргізіледі.
   
8. 
   Ақша мен құндылықтар екі мәрте саналады: алдымен кассир, сосын комиссияның басқа мүшесі санайды. Аудитор аудиторлық процедуралардың дұрыс өтуіне бақылау жасауға тиіс.
   
9. 
   Ақшалай құжаттар аудитінде мыналарды тексеру керек: бұл құжаттар іс жүзінде бар екендігін, билеттер мен жолдамалар кімдерге арналған және қандай қаражат есебі дұрыстығын тексеру қажет. Олардың есебі ақшалай қаражат қозғалысы жөніндегі кітапта жазылуы тиіс. Осылайша, кассир ақша жөніндегі сияқты ақшалай құжаттар қозғалысы бойынша да есеп жасайды және оны бас бухгалтерге тапсырады.
   
10. 
    Түгендеу жүргізу кезеңінде кассада ішінара төленген тізімдемелері болуы мүмкін. Аудитор бас бухгалтер мен кассирге оларды белгілеген тәртіп бойынша жабуды, оларға кірістік ордер ресімдеуді және кассирге оны есепке енгізуді ұсынуға тиіс. Егер кассаны тексеру еңбекақы беру кезеңімен тұсптұс келсе, тізімдеме бойынша көптеген адамдарға әлі төленбесе, бұл тізімдемелер кассир есебіне кірмеуі мүмкін. Кассалық есепке енбеген, ішінара төленген щығыстық құжаттар (төлем құжаттары) ретінде актіге жазылады. Мұндай жағдайда әрбір төлем ведомісінде еңбекақы қандай реттік нөмір бойынша және оның жалпы сомасы көрсетіледі. Көрсетілген жазба кассирдің, бас бухгалтердің және аудитордың қолдарымен расталады.
    
11. 
    Тиісті тәртіппен ресімделмеген кассалық шығыс ордерлері мен ведомстері, сондай-ақ әр түрлі адамдардың қолхаттары ақтаушы құжаттар ретінде есепкп алынбайды және кассадағы бар қалдыққа кіргізілмейді. Мұндай құжаттар табылғанда аудитор кассаны тексеру актісінде ақша кімнің өкімімен, қашан, қандай мақсаттарға және қандай сомада берілгенін көрсетумен бұл бұрмалауды атап өтеді.Кассада бар барлық ақшамен басқа құндылықтар осы кәсіпорынға тиесілі деп саналады, өйткені кассада басқа субъектілердің ақшасы мен басқа құндылықтарын сақтауға тыйым салынады.
    
12. 
    Ақша мен құндылықтарды санау аяқталған соң алынған сома бухгалтерлік есепте жазылып қойылған қалдық жайлы мәліметтермен салыстырылады.
    
13. 
    Ақшалай қаражатты тексеру жасайтын аудитор бір мезгілде касса бөлмесі ақша сақтауды қамтамасыз ету, техникалық нығайту мен күзет-өрт дабылы құралдарымен жарақтандыру жөніндегі талаптарға сай болуын тексереді. Мұндайда анықталған бұрмалаулар түгендеу актісінде көрсетіледі.
    
14. 
    Іс жүзінде ақшаның және олардың баламалары бар болуын тексеру қорытындылары комиссияның барлық мүшелері қол қоятын түгендеу актісімен ресімделеді. Ол үш данада жасалады: бір данасы кәсіпорын бухгалтериясына беріледі, екіншісі кассирде қалады, үшіншісі аудиторда сақталады. Ай соңында актіде есептелген барлық ақшалай қаражат сенімді сақталуда тұр деген кассирдің қолхаты келтіріледі.
    
15. 
    Кем шығу табылған жағдайда аудитор кассирден кем шығудың пайда болу себептерін жазбаша түсіндірме жазуды сұрайды. Елеулі кем шығу немесе қызметті теріс пайдалану анықталғанда аудитор бұл жайында кәсіпорын басшысын хабардар етеді және кассирді дереу тексеру аяқталғанша қызметтен босату және істі тергеу органдарына беруді ұсынады.
    

3.Банк операцияларының аудиті

Ағымдағы (есептік) шоттағы операциялардың аудитінде келесі жағдаяттарға назар аудару қажет:

1. 
   Ағымдағы шот ашылған банк мекемесі.
   
2. 
   Соманың банк көшірмелері бойынша, оларға тіркелген бастапқы құжаттарда көрсетілген сомаға сәйкестігі.
   
3. 
   Көшірмелерге тіркелген бастапқы құжаттарда банк мөртабанының бар болуы; жасалған операциялардың дұрыстығын анықтау мақсатымен банкке қарама-қарсы тексеру өткізген жөн.
   
4. 
   Банкке тапсырылған қолма-қол ақшаның және басқадай ақшалай қаражаттың кәсіпорынның ағымындағы шоттарына дұрыс және толық есепке алынуы.
   
5. 
   Ақшалай қаражатты акцептелген төлем тапсырмаларымен байланыстың пошта бөлімшесі арқылы (депозитке салынған еңбекақы, алименттер т.с.с.) аударудың дәйектілігі, сондай-ақ аударым алушылардың тізбеде көрсетілген пошталық мекенжайының анықтығы.
   
6. 
   Теңгені конвертациялауға байланысты операцияларды көрсетудің дұрыстығы.
   
7. 
   Бухгалтерлік өткізбе желілердің банктік операциялар бойынша дұрыстығын, бұл операциялар бухгалтерлік есепте тиісті шоттарда көрсетілген бе?Бухгалтерлік есеп бойынша өндіріс шығынына есептен шығару операцияларына ерекше көңіл бөлу керек.
   
8. 
   Банк көшірмелерінің және парақтық нөмірленуі мен шоттағы қаражат қалдығын ауыстыру бойынша анықталатын құжаттардың толық сенімділігі. Банктің бұрынғы көшірмесіндегі кезең соңының қаражат қалдығы шот бойынша келесі көшірмедегі кезең басының қаражат қалдығына тең болуы тиіс. Егер банк тізімдемесінде ескерілмеген түзетулер мен тазартып өшірулер табылса, банк мекемесінде ыңғайласпа тексеріс өткізу керек.
   

1. 
   Валюталық шот ашылған банк мекемесін.
   
2. 
   Банк көшірмелері бойынша тіркелген сома бастапқы құжаттарда көрсетілген сомаға сәйкес келе ме?
   
3. 
   Сыртқы экономикалық істердегі есеп айырысу түрлерін қолданудың негізділігі.
   
4. 
   Валюталық шотты ашқаны үшін комиссиялық сыйақы төлеудің дұрыстығы.
   
5. 
   Валютаны сату мен сатып алу операцияларын есепте көрсетудің дәлдігі.
   
6. 
   Бухгалтерлік өткізбелерді жасаудың жүйелілігі. Банк көшірмесіндегі жазбалардың 2 журнал-ордер мен Бас кітап жазбаларына сәйкестігі.
   
7. 
   Экспортерлерде ҚР Ұлттық банкінің рұқсатынсыз ашылған шетелдік банктегі есептерінің бар болу фактісінің тексеруі.
   
8. 
   Экспортерлердің өзіндік валюталық түсімін қолданудың дұрыстығы, шетелдік валютаға алынған қолма-қол шетелдік валюта мен материалдық құндылықтардың сақталуы.
   
9. 
   Түсетін тауарлардың (материалдардың, жартылай өнімдердің, жабдықтардың және т.б.) сату бағасы мәміледе (шартта) қарастырылған құнға негізделіп, кәсіпорындағы кіріске алу, кеден төлемі, көлік шығыстары мен сатып алу, тасымалдау жөніндегі басқа шығындар ай-күн, жылындағы импорт бойынша кәсіпорынның тауар сатып алу кезіндегі талаптарын орындау.
   
10. 
    Тауар алмастыру операцияларын жасағанда, қаржылық нәтижелерді анықтау мен өткізудің есебі жүкті кеден декларациясында көрсетілген ай-күн, жылға және мәміледе қарастырылған құн бойынша жасалуын.
    
11. 
    Салық салу мақсаты үшін түсім мәміле сәтінде қолданылатын өнімнің нарықтық бағаларына сүйеніп, есептелген деңгейден төмен болмауын қадағалау және т.б.
    
12. 
    Аудитор банктегі: «Аккредитивтердегі ақша», «Чек кітапшаларындағы ақша», «Карт-шоттардағы ақша», «Банк тердегі басқа да шоттардағы ақша», «Банктегі аккредитивтегі, чектердегі,карт-шоттардағы және басқа да шоттардағы ақша қаражаттары» бөлімшесінің арнайы шоттардағы ақша есебін ұйымдастырудың дұрыстығын тексеруге ерекше назар аударған жөн.
    

6. 
   Дебиторлық берешектің аудиті
   

Дебиторлық және кредиторлық берешекте, әсіресе, көбіне теріс пайдаланулар жасалады. Дебиторлық борышты көбінесе, кәсіпорын еңбеккерінің берешегін жедел өндіріп алу теріс пайдалануға кедергі келтіретін маңызды шара болып табылады. Ордерлерді дұрыс тіркеу мен түбіртекті тікелей кассаға беру, бухгалтерияға төленбеген кірістік ордерлер қайтаруды бақылау жазбалардың анық сенімділігін арттырады және теріс пайдалануды болдырмайды. Ақшаны сіңіріп кетумен күресу ең алдымен барлық мүмкін жағдайларда қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүзеге асуын талап етеді.

1. 
   Банктен алынған қолма-қол ақшаны иемдену (сіңіріп кету).
   
2. 
   Түскен ақшаны жасыру мен иемдену үшін ағымдағы шот бойынша операцияларды есепте толық көрсетпеу.
   
3. 
   Есеп регистрлерінде жиынтықты дұрыс есептемеу.
   
4. 
   Анық емес мәтіндегі шоттар негізінде жабдықтаушыларға ақша аудару.
   
5. 
   Жасанды заңды мен жеке тұлғаларға ақша аудару және т.с.с.
   

5.Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар аудиті

• 
  «Қаржы инвестициялары» бөлімшенің шоттары бойынша аналитикалық есеп жүргізу;
  
• 
  бухгалтерлік өткізбе құрастыру мен Бас кітаптағы жазбаларға алғашқы құжаттардағы жазбалардың сәйкестігі;
  
• 
  бағалы қағаздардың сату мен атаулы (номиналды) құны арасындағы айырманы есептеп шығару;
  
• 
  Есепте бағалы қағаздарды сатып алу мен сатуды көрсету.
  

• 
  бухгалтерлік баланста қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды көрсетуін;
  
• 
  қысқа мерзімді қаржы инвестицияларды бағалау мен қайта бағалауын;
  
• 
  бағалы қағаздарды алу жөніндегі бухгалтерлік жазбалар жүргізуін;
  
• 
  бағалы қағаздардың сатып алу мен номиналды бағасы арасындағы айырманы есептеп шығаруын;
  
• 
  есепте қысқа мерзімді қаржы инвестицияларының істен шығуын көрсету;
  
• 
  бағалы қағаздардың синтетикалық есебі мәліметтерінің аналитикалық еасепке сәйкестігін.
  

• 
  қарыздың барлық мерзімі бойы процент төлейтін облигацияны айналымға шығарарда кесімді белгіленген атаулы проценттік мөлшерлеме;
  
• 
  тартымдылығы мен тәуекелдік дәрежесі бойынша шығарымның ұқсас шарттары бар облигациялар рыногында төленетін сомаға байланысты ағымдағы мөлшерлеме.
  

• 
  сату құны және ағымдағы құнның ең аз бағасымен;
  
• 
  ағымдағы құнмен, егер олар барлық құны бойынша бұрын көрсетілген болса.
  

• 
  егер қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар сату құны мен ағымдағы құнның ең аз бағасымен ескерілсе, сату құны мен баланстық құнның ең аз бағасымен. Бірақ инвестициялар бұрын қайта бағаланса, онда көшіру негізінде оларды қайта бағалау сомасы есептен шығарылуы тиіс;
  
• 
  баланстық құнмен, егер қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар ағымдағы құнмен ескерілсе, бұрын жасалған қайта бағалау сомасы бұл инвестициялар бойынша кіріс деп танылады.