Байтикенова аудит Қысқаша лекциялар жинағы Мамандығы: 5В050800 Есеп және аудит Оқу бөлімі: күндізгі, сырттай (орта, орташа арнайы және жоғары білім негізінде) Өскемен 2017
Тақырып: Міндеттемелер мен капиталдардың аудиті
жүктеу/скачать 209.86 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәрістің мазмұны
| 13 Тақырып: Міндеттемелер мен капиталдардың аудиті
Дәріс сұрақтары: Ұзақ мерзімді міндеттемелер аудиті 2.Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу аудиті 3.Жарғылық капитал аудиті Резервтік капитал аудиті 5. Бөлінбеген табыс (жабылмаған залал) аудиті Дәрістің мазмұны: 1.Ұзақ мерзімді міндеттемелер аудиті Міндеттемелер - өткен мәмілелердің немесе өткен оқиғалардың нәтижесі. Олар ұзақ мерзімді және ағымдағы болып жіктеледі. Ұзақ мерзімді міндеттемелерге мыналар жатады: - банктердің ұзақ мерзімді қарыздар; - банктен тыс ұзақ мерзімді қарызлдар; - мерзімі шегерілген корпоративтік табыс салыығ. Банктердің және банктен тыс мекемелердің ұзақ мерзімді қарыздары 1 жылдан астам мерзімге, әдетте, жаңа техниканы енгізу шығындарына, өндірісті кеңейтуге, оны қайта құруға қымбат бағалы жабдықты алуға және басқа мақсатты бағдарламаларға беріледі. Қарыздарды беру мен өтеуге байланысты барлық мәселелер банк ережелермен және қарыздар алушы ұйымы мен банк арасындағы кредиттік шарттармен рететледі. Бұл мақсат үшін кредиттік шарт ресімделеді онда кредиттеу объектісі, қарыз беру мен қайтару мерзімі проценттік мөлшерлемелер, оларды төлеу тәртібі, тараптардың қарызды беру мен өтеу жөніндегі міндеттемелері, құқықтары мен жауапкершілігі мен басқа жағдайлар көрсетіледі. Ұзақ мерзімді меіндеттемелерді тексергенде, аудитор бәрінен бұрын баланста көрсетілген, есепті кезеңнің басы соңындағы қалдықтың Бас кітаптың жоғарыда аталған шоттары мен журнал-ордердің мәліметтеріне қарап сәйкестігін анықтауға тиіс. Алайда мұны бірден жасауға болмайды, өйткені баланста синтетикалық шоттардың қалдықтары емес, аналитикалық есептің мәліметтері келтіріледі. Басқаша айтсақ, баланстың «Қамтамассыз етілген қарыздар», «Қамтамассыз етілмеген қарыздар» және «Ұйымдардың бір-біріне және еншілес ұйымдарға беретін қарыздар», баптары аналитикалық есеп мәліметтері негізінде толтырылуы тиіс. Сондықтан аудитор синтетикалық есептің аналитикалық сәйкес болуын баса назар аударуы тиіс. Атап айтатын жайт 4010 шоттары бойынша аналитикалық есеп мерзімінде өтелмеген қарыздар, оларды берген банк түрлері бойынша: қарыз берушілер мен қарыз өтеу мерзімі бойынша мәліметтер банк көшірмелерімен расталуы тиіс. Қарыздарды банктер тиісті қамтамассыз етуге немесе кепілдікке және белгілі бір мақсаттарға беруге тиісті болғандықтан, біріншіден, кәсіпорын басшысын қамтамассыз ету құрамына кіріуін немесе кепілдікті, екіншіден – қарызды мақсатты пайдалну тексеру керек. Үшіншіден, оларды ынталандыру толықтығы мен уақтылығына ерекше назар аудару қажет. Бұл үшін банк көшірмелерін тексеру керек. Қайтару мерзімі бұзылғанда мұның себебін анықтау талап етіледі. Басқа кәсіпорындар мен ұйымдардан алынған ұзақ мерзімді қарыздар тесергенде, аудитор қарыз берушілермен мәліметтерді салыстыру нәтижелерімен анықтауға тиісті, қайтарылмаған қарыздың қаржы қалдықтарының дұрыстығын айқындауға тиісті. Аудитор бір мезгілде басқа кәсіпорындардан қарыз алудың негізділігімен заңдылығын да, сондай-ақ оларды өтеудің толықтығы мен мерзімділігін тексеруі тиіс. Сонымен қатар аудитор қарыз және алған несие үшін процент төлеудің дұрыстығын тексеріп, сондай-ақ кәсіпорынның өтелмеген қарыз (несие) қалдықтарымен бірге осы қарыз үшін банкке тиесілі процентті көрсету жайлы шешім (бұл туралы есеп саясатында жазылуы керек) қабылданған анықтауы тиіс. Проценттер сомасы банктердің қарыздары жөніндегі проценттерді төлеу бойынша, шығыстар есебінің тиісті шоттарымен бірге корреспонденциясында ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі шоттарының кредиті бойынша көрсетіледі. .Тексеру кезінде аудитор берешек кәсіпорынға берілген вексельдермен қамтамассыз етілгенін, ұзақ мерзімді қарыздар шотынан есептен шығарылмайтынын, вексельдік операциялар есебі ережелеріне сәйкес ескерілетінін назарда ұстауға тиіс. Ұзақ мерзімді міндеттемелердің сондай-ақ «Кейінге қалдырылған салықтар» бабы жатады. Бұл отандық бухгалтерлік есептің мүлдем жаңа объектісі, жаңа оның және «Салықтық төлем», «Табыс салығы», «Бухгалтерлік табыс», «Салықтық табыс», «Салықтық әсер» тағы басқаларының мазмұны 11 «Табыс салығы бойынша есеп» БЕС –те ашылып көрсетіледі. Ағымдағы міндеттемелерге банктердің қысқа мерзімді қарыздары, банктен тыс мекемелерден алынған қарыз және кредиторлық берешек жатады. Банктердің қысқа мерзімді қарыздары бір жылдан аспайтын мерзімге беріледі. Қысқа мерзімді қарыздарды алу мен өтеуге байланысты есептеу операциялары 3010 шоттарында ескеріледі. Бұл шоттардың әрқайсысында «Қысқа мерзімі қарыздар» аралық шоты бар. Бұл шоттар пассивті, олардың сальдосы есепті кезең айналым-қарызды өтеуге аударылған соманы, кредит бойынша айналым-қарызға алынған соманы көрсетеді. Кредиторлық берешек – кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғаларға міндеттемелері (берешегі). Пайда болу сипатына қарай кредиторлық берешек қалыпты және ақталмаған болып бөлінеді. Қалыпты кредиторлық берешек пен кәсіпорынның бизнес жоспарын орындау барысында, сондай-ақ есеп айырысудың іс жүзіндегі формалары мен байланыстыратын санаған жөн. Бұларға төлеу мерзімі келмеген акцептелген есеп –қисап құжаттары бойынша жабдықтаушыларға берешек және бюджетке төлемдері өтіп кеткен берешек және т.б. Ақталмаған кредиторлық берешек болып бюджетпен есеп айырысу бойынша-қаржы органдарына, еңбекті өтеу бойынша-кәсіпорын қызметкерлеріне, мерзімінде төленбеген есеп-қисап құжаттары бойынша-жабдықтаушыларға және т.б. мерзімі өткен берешектер саналады. Кредиторлық берешекті тексерудің басты міндеттері мыналары: - төлем тәртібін сақтауды тексеру; - есептеуде қолданылатын бағаның, тарифтің және басқа құндық көрсеткіштердің негізділігін тексеру; - кредиторлық берешек сомасының шынайлығын тексеру; - есептеулерді реттеу мен кредиторлық берешекті азайту жөніндегі ұсыныстарды дайындау. Кредиторлармен есеп айырысу жағдайын бақылауды ұйымдастыру келісім-шарттық және есептік тәртіптің нығаюына тапсырылған ассортиментте және төлемдік тәртіпті сақтау үшін жауапкершілікті арттыру сапасымен өнімді жеткізу жөніндегі міндеттемелерді орындауға, кредиторлық берешекті қысқартуға және соған орай шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді. Кредиторлық берешектің есепті кезеңнің басы мен аяғындағы жағдайы баланста мынадай баптардың қалдықтарымен сипатталады: Төленуге тиісті шоттар мен вексельдер. Алынған аванстар. Салықтар бойынша берешек Төленуге тиісті дивиденттер Негізгі компания мен еншілес ұйымдар арасындағы топ ішіндегі операциялар бойынша берешек Акционерлік қоғамның лауазымды адамдарына берешек. Басқадай кредиторлық берешек. «Төленуге тиісті шоттар мен вексельдер» бабын тексергенде аудитор оның қалдығын «Төленетін шоттар» шотымен салыстыру қажет, ол мыналар үшін жабдықтаушылармен және мердігелермен есеп айырысу жөніндегі ақпаратты жинақтап қорытуға арналған: а) алынған ТМҚ мен айналымнан тыс активтер, орындалған жұмыстар мен тұтынылған қызметтер; ә) алынған ТМҚ, айналымнан тыс активтер, есеп-қисап құжаттары әлі түспеген (фактураланабаған жеткізілімдер) жұмыстар мен көрсетіледі; б) қабылдау кезінде табылған ТМҚ артығы мен айналымнан тыс активтер; в) тасымалдау мен т.с.с. бойынша алынған қызметтер. Бұл шот бойынша есептеулерді мынадай екі бағыт бойынша жүргізу қажет: - қабылданған материалдық құндылықтар, орындалған жұмыс пен көрсетілген қызмет үшін төлемнің дұрыстығын талдау; - жабдықтаушылардан алынған ТМҚ кіріс алудың толықтығын талдау. Аудитор жабдықтаушылармен және мердігілермен есеп айырысуды тексеру бағдарламасын жасағанда, ішкі бақылау мен есеп жағдайын анықтаутын ішкі аудит жұмысына дда жүргізілген жұмысқа қаншалықты сүйегентіндігін айқындауы тиіс. 2.Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу аудиті Жұмысшылармен қызметкерлерге еңбекақы төлеуді тексерудің негізгі міндеті-еңбекақы төлеуде нормативтік-құқықтық актілердің сақталуын бақылау, жалақыдан ұстап қалу мен еңбекақы төлеуді бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыстығын тексеру боып табылады. Бақылау барысында қолданылатын ақпарат көздері болып 3350 «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу» шоты бойынша аналитикалық және синтетикалық мәліметтер өнімділіктің есебі және еңбекке ақы төлеуді есептеу жөніндегі бастапқы құжаттар (мысалы, жұмыс істеген уақыт есебі табелі мен нарядтар) уақытша еңбекке жарамсыздық парақтары, еңбек демалысына төлемді есептеу, нормативті құжаттар, бұл операцияны реттейтін ҚР «Еңбек туралы» заңы, Қызметкерлердің еңбегі мәселелері жөніндегі әдістемелік ұсыныстар, лоардың орташа еңбекақысын есептеу жөніндегі нұсқаулық және т.б. басшылыққа алынады. Қызметкерлермен еңбекке төлеу бойынша есеп айырысуларды тексеруді әр айдың бірінші күндегі 3350 шоты бойынша аналитикалық есеп көрсеткіштерінің және бухгалтерлік баланстағы, бір уақыттағы Бас кітаптағы жазулармен сәйкестігін анықтап, бастаған жөн. Бұл үшін Бас кітаптағы қарастырып отырған айлардың бірінші күндегі 3350 тізімдемесінің ведомостінің жиынтық сомасымен (берілетін) кәсіпорын балансындағысымен салыстыру қажет. Айырмашлық табылғанда олардың себептерін анықтау керек. Сондай-ақ мәліметтерді депозитке салынған еңбекақы есеп кітабы көрсеткіштерімен салыстыру керек. Сосын бастапқы құжаттардың анық сеімділігн, толтырылу дұрыстығын олардың еңбекақы және еңбекті өтеудің басқа түрлерін есептеу мен төлеу бойынша нормативті құжат талаптарына сәйкестігі тексеріледі. Еңбекті уақыт бойынша төлеуде трафиктік мөлшерлеме немесе мәміле шарттарын қолданудың дұрыстығы, кесімді төлеуде-жұмыстың сандық және сапалық көрсеткіштерін орындау, нормалары мен баға қоюды қолданудың дұрыстығы тексеріледі. Еңбек пен оны төлеу жөніндегі бастапқы құжаттарды тексергенде орындалған жұмыс есебі үшін жауапты лауазымды адамдардың қойылған қолдары бар-жоқтығын, барлық деректемелердің толтырылу дұрыстығын, құжаттарда тазартып өшірілген (ескертілмеген) түзетулердің бар-жоғын т.б. анықтауды. Жұмыс уақыты мен нарядтар есебі табельдін, сондай еңбекті төлеуді есептеу жөніндегі бастапқы құжаттарды тексергенде, оларға ойдан шығарылған (жасанды) тұлғаларды кіргізу жағдайлары бар-жоқтығын анықтау қажет. Бұл үшін оларды бергне уақыттағы нарядтарды талап шығу, нарядтар мен жұмыс уақытының есебі табельдеріндегі жұмысшылардың аты-жөндерін жеке құрам есебінің және төленген сомалар туралы мәліметтерімен салыстыру керек. Бұрын төленген бастапқы құжаттар бойынша қайтадан есептеу жағдайлары бар-жоқтығын, бір адамның аты-жөндері бірнеше есптеу-төлемдік тізімдемелерде (ведомостреде) қайталануын тексеруде маңызды. Кәсіпорынның тізімдік құрамында жоқ, аз уақыт жұмыс істеген адамдарға жазылған нарядтарға, сондай-ақ төмен сапасымен орындалған жұмысты қайта жасап, ақауды жою бойынша нарядтарға ерекше назар аударған жөн. Бастапқы құжаттар мен есептік тізімдемелрді тексергнеде арифметикалық санаудың дұрыстығына ерекше көңіл бөлу керек. Аудиторлық тексерудің жүзеге асатын одан әрі кезеңдері мыналар: - төлемді есептеудің дұрыстығын іріктеп тексеру; - жұмыстың қалыпты жағдайларынан ауытқумен байланысты қосымша ақыны ресімдеу тәртібі; - құжаттық ресімдеу мен іркілес төлемі; - өнімнің ақауын құжатпен ресімдеу мен оны төлеу; - түнгі мезгілдегі жұмысқа қосымша ақы; - жұмыстан тыс уақыттағы еңбекті өтеу; - мерекелік кндердегі жұмысқа төлеу; - іс жүзіндегі заңнамада қарастырылған (еңбек демалысына, жұмыстан шығу жәрдемақысын төлеу және т.с.с.) жұмыспен өтелмеген уақытқа төлем есептеу; - уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша жәрдемақы есептеу; - жалақыдан ұстаудың дұрыстығын тексеру; Заңнамаларға сәйкес жалақыдан мыналар ұсталады; жеке табыс салығы, зейнетақы қорына аударымдар, бұрын берілген аванс бойынша берешекті, сондай-ақ арифметикалық қате нәтижесінде артық төленгне соманы өткізуге; есеп беретін сома бойынша берешекті өтеуге; пәтерақы, баланың мектепке дейінгі балалрға мекемеде тәрбиеленгені үшін, еңбеккерлердің кәсіпорынға келтірілген материалдық зиянның орнын толтыруға; ақшалай начеттар (заңсыз жұмсаған қаржыны біреудің мойнына жазу;) кредитке сатып алынған тауарға, газет пен журналдарға жазылғаны үшін; орындалатын (үкім) құжаттар бойынша, өнім ақауы үшін. Жалақыдан басқа ұсталымдар еңбеккерлердің келісімімен ғана ұсталады. Жеке табыс салығы ҚР-ның «Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы» Кодексімен белгіленген тәртіп пен мөлшерде ұсталынады. Зейнетақы жарнасын ұстауы және төлеу қызметкердің ай сайынғы табысынң 10% мөлешрінде жүргізіледі. Қарызға алынған тауарлар үшін ұсталымдар азаматтарға ұзақ пайдалану үшін кредитке тауарлар сату еределерінде қарастырылған тапсырма-міндеттеме негізінде жасалған. Қызметкерлер келтірілген материалдық зиянның орнын толтыру үшін ұсталым кәсіпорын бойынша (еңбеккерлердің келісім болғанда) бұйрық негізінде не болмаса сот шешімі бойынша атқарылады. Тексеру қорытындысында мыналарды анықтау қажет: - шығыстарды еңбекке ақы төлеу қорына жатқызудың дұрыстығы; - жеке төлемдерді өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына жатқызудың дұрыстығы; - бухгалтерлік өткізбе желілері (проводкаларды) еңбекті өтеу қоры бойынша жасаудың дұрыстығы; - синтетикалық және аналитикалық есепті, жиынтық мәліметтерді және еңбекке ақы төлеу қоры бойынша бухгалтерлік есеп беру формаларын толтыруды жүргізудің дұрыстығы; 3.Жарғылық капитал аудиті Меншікті капиталды қалыптастыру мен пайдалануды оқып – білу шаруашылық жүргізуші субъектілердің іс-қызыметін ұйымдастыру аудитінің маңызды бағыттарының бірі болып саналады. Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік баланста көрсетілген активтер мен міндеттемелердің құнын бағалауға байланысты. ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» заңында бұл терминге мынандай анықтама берілген: «меншікті капитал – субъектінің міндеттемелері шегерілгеннен кейінгі активтері». Меншікті капиталдың ерекшілігі – ол шаруашылық жүргізуші субъектінің актив көзі ретінде үнемі алға шығуы, соған орай оның бар–жоғы білінбейді (оны қолмен ұстауға болмайды). 30 «Қаржылық есеп беру ұсынуы» БЕС-де меншікті капиталға мыналар жатады деп көрсетілген: жарғылық, резервтік қосымша төленген және қосымша төленбеген капитал, бөлінбеген табыс (жабылмаған залал). Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капиталды белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық жүгізуші субъектінің іс қызыметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру құқықтық түрінде байланысты. Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі жағдайларды карастырады: а) Жарғылық капитал көлемінің құқықтық нормативтік акті талаптарында сай болуын; ә) Жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдығын; б) Бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасында ықпал ететін операцияларды көрсетудің және қолданған корреспонденциялардың дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде төменгідей өткізбелерге ерекше көңіл бөлінеді. Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына манындай удит процедуралары кіреді Кесте 8 - Жарғылық капитал аудитінің бағдарламасы
Кестенің жалғасы
4.Резервтік капитал аудиті Резервтік капитал – іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы құжаттарға сәйкес болжанбаған шығындарды және инвесторларға осы мақсаттарға арналған табыс көлемі жетпеген жағдайда инвесторларға шығынның орнын жабу үшін құрылады. Басқаша айтсақ, резервтік капитал – кәсіпорынның тоқтаусыз жұмысына және үшінші тұлғалардың мүдделерін сақтауға кепіл болып шығады. Мұндай қаржылық көздің бар болуы үшінші тұлғаларға кәсіпорынның өз міндеттемелерін орындайтындығына сенім арттырады. Резервтік капиталдың пайда болуы міндетті және ерікті сипатта. Алғашқы жағдайда ол Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, ал екінші жағдайда – кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында немесе оның есеп саясатында белгіленген тәртіпке сәйкес құрылады. Егер кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында резервтік капитал құру көзделмесе, кәсіпорынның оның құруға құқығы жоқ. Заңнама бойынша резервтік капитал құруға міндетті кәсіпорындар оны баланстың «Резервтік капитал» бабы бойынша көрсетеді. Осылайша ашық ақционерлік қоғам резервтік капиталды қоғамның шығындарын жабу үшін жарияланған жарғылық капиталдың 15%-нен кем емес мөлшерде жасауы тиіс. Қоғамның резервтік капиталы мемлекеттік тіркеуден өткен уақыттан бастап екі жыл ішінде құрылуы тиіс. Ол ақционерлік қоғамның жалпы жиналысы белгілейтін мөлшерде, таза табыстан (пайдадан) жыл сайын аудару жолымен қалыптасады. Егер қайсібір төлемдер нәтижесінде қоғамның резервтік капиталы оның жарияланған жарғылық капиталының 15%-нен кем болып қалса, онда қоғам көрсетілген шамаға дейін резервтік капиталды толықтыру үшін аударымды жаңғыртуға міндетті. 5 Бөлінбеген табыс (жабылмаған залал) аудиті Аудит жүргізу барысында ең алдымен бухгалтерлік баланстың осы бабы бойынша тексеру кезең басындағы және соңындағы қалдықтарды Бас кітаптың 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған залалы)» және 5520 «Өткен жылдардың бөлінбеген табысы (жабылмаған залалы)» шоттары арқылы және бұл шоттардың кредит бойынша айналымдары көрсетілетін 13 журнал-ордер мәліметтерімен салыстыру қажет. Сосын бұл шоттардағы шаруашылық операцияларын көрсетудің дұрыстығын тексерген жөн. Есептік кезең ішіндегі табыстың (залалдың ) жиынтық сомасы шоттардың біріңғай жоспарына сәйкес 5610 «Жиынтық табыс (залал)» шотында белгіленеді. Корреспонденцияда бұл шоттың кредиті бойынша VI «Табыстар» бөлімінің шотымен алынған шығындардың жиынтық сомасы, дебет бойынша VII «Шығыстар» бөлімінің шотымен алынған шығындардың жиынтық сомасы көрсетіледі. Д-т 5610 және К-т 7000 шоттары; Д-т 6000 және К-т 5610 шоттары; Д-т 7510 және К-т 3110 шоттары; Д-т 5610 және К-т 7510; Д-т 5610 және 5510 шоттары. 5610 «Жиынтық табыс запал» шотыбойыншадебет кредит айналымдарын салыстыру арқылы 5610 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған залалы)» шотына көшірілетін таза пайданың (залалдың) сомасы анықталады. Егер есепті кезеңде пайда алынса, онда 5610 «Жиынтық табыс» шоты дебеттеледі және 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған залалы)» шоты кредиттеледі, ал зиян шексе, онда керісінше бухгалтерлік жазу түседі, яғни 5510 шот дебеттеледі және 5610 шот кредиттеледі. Жоғарыда атап өтілгендей, заңнамалар мен құрылтайшы құжаттарға сәкес жасалатын резервтік капиталға аударымдар есепті жылдың бөлінбеген табысы есебінен атқарылады. Есептегі жалдың залалын жабуға бағытталған резервтік капитал қаржысы сомасына 5410 бөлімшенің «Резервтік капитал» шоттары дебеттеледі және 5510 «Есептік жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған залалы)» шоты кредиттеледі. жүктеу/скачать 209.86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|