Балықтардың аскорыту жүйесі
жүктеу/скачать 85.17 Kb.
|
| 1.28 сурет. Планкюфагтар ліен жыртқыш балықтардыц желбезек өскіндері: а - нева ақсахасы; б - кокшүбар; в -коксерке
Кейбір балықтардың - микрофитофагтар (дөңмаңдай) -жұтқыншағының дорсадьді қабыргасында ерекше желбе- зекүсті орган дамиды, ол балықтың екі жағында төрт желбезек доғасының жоғарғы элементтерінен пайда болған оңашаланған тұйық спиральді клапандар сиқты, бүл куысқа желбезек өскіндерінің ұштары енеді. Желбезекүсті органыныңқызметі майда тамақты, әсіресе фитопланктонды. жентектеу (шоғырландыру). Жырткышбалықтардажоғарғыжәнетөменгіжұтқыншак тістері болады. Жоғарғы жұтқыншақ тісі желбезек доғаларының ең жоғарғы элементтерінде, төменгі жұтқыншақ тістері бесінші жетілмеген желбезек доғасында болады. Олар майда тісшелері бар алаңша сияқты. Жыртқыштардың жұтқыншақ тістері, желбезек өскіні сияқты, шырышты олжасын ұста\ қызметін атқарады. Т ұқы л арды ң, бе с і н ш і жет і л м е ге н жел без е к до ғас ы н да гы, төменгі жұтқыншақ тістері күшті дамыған. Жүтқыншақтың төбе қабырғасында уатушы болады - қатты мүйізді зат, ол жұтқыншақ тістерімен бірге тамақты майдалауға қатысады. Бұл жұтқыншақ тістер бірқатарлы (тыран, торта, т.б.), екіқатарлы (шемей, балпан, т.б.), үшқатарлы (сазан, қаязт.б.) болуы мүмкін (1.29 сур). Пішіндері әртүрлі: қармақтәріздг кетікті, тегіс, ойыс, т.т. Осындай тісті балықтарда бұлардын систематикалық маңызы бар. Жұтқыншақ тістсрі сопдай-ақ губандарда, тоіы - балықтарда жәпе ксйбір камбалаларда да болады. Жұтқыншақ, ішкі бсті ұзын қатпаріпақты, оңсіпкс жалгасады. I ебснқұрсақтылар отрядыпын окілдсріпдс опсш ауа қапшыгын қүрайды, ол дснссіп мссиіс үрлсп үлксйтеді. /29- сурет. Тұқылардың жүтқыншақ гпістері: А - бірқатарлы; Б - екіқатарлы; В - үшқатарлы; 1 -торта; 2 - тыран 3 - аққайран; 4 -балпан (түрпан), 5 - сазан. Көпшілік балықтардың өңеші қарынға жалғасады, қа- рынның көлемі қоректену сипатына байланысты. Шор- танның қарны жұмсақ түтік сияқты, сырттай өңештен айырмашылығы жоқ, алабұғада - соқыр ішек сияқты, ал кейбір балықтарда V әрпі сияқты иілген. Басқын балықтардың (кефалдар) қарны кішкентай, бірақ екі бөлікті: алдыңғысы безді. артқысы етті, онда тамақ майдаланып араласады. Қарынның алдыңғы бөлігі кардиальді, артқысы - пилорикалық деп аталады. Соиымсн қатар тұқыларда, қостыныстыларда, бүтінбастыларда, теңіз әтештерінде, көптеген бұзаубас - балыктарда, теңіз шаитанында қарын болмайды. Бұларда тамақ өңештен бірден ішеккс түседі, ішек үш бөлімнен тұрады - алдыңғы (ащы), ортаңгы (тоқ) және артқы (тік). Ащы ішекке бауырдың (өт әкеледі) және ұйқы безінің өзектері ашылады. Ішеетщ ішкз беті клттіаршакгы Қарны /коктар м ыаида бентофагтарза (тұкылар. бузаубас - балықтар. днек кзтпарі^агы аласа. ірі бентофагтарда (каяз, тб д , едәу ір бнік. хт жырткыштарда - оте биік. әрі ж\ка Ішегі кыскз салыктарда сінір> аймагын кеней: оешм-делушілік боллды Дөнгелекауыздылар. шеміршег пвеміршекті және сүнекті ганоилты. қостыныстьг са\ кзнзтгы балыктзрдың ішегінін ішкі кдбырғасында оскінде спнральл: клапан болады (1.30 сур.). Миногаларда ол и ;- ай чалым. ал аку лаларда- 50 дейін. Нагыз сүйект і бал ыктардь арасында спнральді клапаны нашар дамығандары кездесе - алар кенбір албырттар. салакалар. Басқа нағыз сүйекз батыктзрда эсты сіңіру аймағы пилорикалық косалка. мен іізекгін ұзаруы аркылы үлкейеді. 130-сурет. Балыктардын ішегінің қурылысы А - скалі. Б - бекіре, В - алоырт; Г - аіабұга; Д - - а&ңмаңаайг 1 ~ спиральоі кяалан; 2 - пторикаіык цеі - пилорикалық косаіктир Пилорикалық косалқалар көптеген балықгарда (м “ шабактар. хібырттар, скумбриялар, кефалдар, ала-.у ғалар, т.б.) болады, 1 ден 200 дейін болатын олар ішем алдыңғы бөлігінен басталады. Бекірелердің пилорикдіьг косалкылары бірігіп бәлшектенген тыгыз затқа - пи-10' рикалык безге айналған, ол ішекке бір кеңтесіклен ашы іал Пилорикалык өсінділер тамақты сіңіру аимағын кеңейт) катар ферментативтік қызмет атқдрады. Кейбір балықтардың пилорикалық қосалкылары систематикалық белгі (албырттар. кефалдар, г.б.). Ба іык- тардың ішегінің үзындыгы онын тамағыньщ күнарлығына байланысты, әртүрлі балықтардың ішсгінің үзындыгы сол балыктың ұзындығына қатыпасы 0.5- тен 22.0 дсйін болады. Ең қысқа ішск жыртқыш балықтарда болады. Бүлардың ішсгінің ұзындығының денс ұзындығына қаты- насы 1 шамасында нсмссс онан аз (шортандарда 1.2). Фнтопланктонмсн қорсктснстін дөңмаңдайлардың ішсгііпн үзындыгы дсне үзындыгынан I 6 есе артық. Карны жоқ балықтар тамақты аз бөліктермсн (порция) жейді және ішсгін тез босатады. Қарны үлксн жыртқыш балыктардың тамағын қорытуы 3-6 тәулікке созылады және де басынан бастап жұтқан олжасы қарынга біртіндеп оның корытылуына сәйкес жылжиды. Ішек аналь тесігімен аяқталады, ол әдетте жыныс және зәр тесіктерінің алдында орналасқан. Дсгенмен гимнотидтердің (Сгутпоіоісіеі, СургітТогтез) аналь тесігі кеуде канаттарының алдында, ал электрлі жыланбалықтарда тамағында орналасқан. Клоака шеміршекті және костынысты балықтарда сақталады. Асқорыту бездері. Бауырда ішектен кслген улы заттар залалсыздандырылады, майларды эмульгациялайтын және ішектің жиырылуын үдстстін өт түзіледі, белок пен углеводтар синтезделеді, глпкоген, май, витаминдер корланады (әсіресе акулалар мсн трескаларда). Шеміршекті балықтардың бауыры үш болшекті. Оның салмагы дене салмагының 10-20% жетеді. Көптегеи түқылардыңда бауыры үш болшскті, бірақсазанда (тұқыда) екеу, ал шортан мен алабүгада бірсу. Коптеген нагыз сүйекті балықтардың бауыры екі болшекті. Көптеген балықтардың бауырында үйқы безінің ткані болады, ол гепатопанкрсас ден аталады. Тұтас жекеленгсн ұйқы безі тек шеміршекті балықтар мен ірі бскірелерде гана болады. I Іагыз сүйекті балықтардың ұйқы безінің ткані, бауырдан басқа, от копіршігі мсн оның өзегінің, көкбауырдың(галақ)мацында, ішекшажырқайьпО боЛНДЫ. ҮІІҚЫ безІНІҢ бүНДаіІ КЛСІКО ІОІІіарЫ МИИЛЫ ІКіцц^ мен қоршалган, оны гистолоі пялық зсрнсусіз жске болу мкін емес. йқы безі ішеккс мяплярды, бслокілрды \ глеводтарды қорытуга себепші ферменттер боледі. жүктеу/скачать 85.17 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|