Дәріс тақырыбы. Биоценоз динамикасына антропогендік стрессорлардың әсері

Дәріс тезистері.

Ценоздар бірнеше түрлі популяциялардан тұрады және категория элементтерін (түрі және популяция) құрайды. Бірінші категория әр түрлі өзгерістерге біркелкі емес әсерімен сипатталады, яғни теріс пен оң .

Фитоценоздың ерекше құрылымдық өлшемдердің өзгеруіне көп көңіл бөлінеді, себебі оның бөлшектері кеңістік құрылымын белгілейді және бегілі қоректену ерекшелігімен сипатталады.

Фитоценоздар антропогендік өзгерістер кезінде мынадай факторларға әсер етеді:

- зақымдалу параметрі. Осы жағдайда зақымданудың түрінде ұзақтылығына және жиілігіне көңіл бөлу қажет ,оның ұзақтығына, ортаның басқа параметрімен байланысын қарастыру ( климат, топырақ , жыл мерзімі).

-фитоценоз параметрі. Зақымдануға байланысты, ценоздың ерекше құрылымдық белгілері мен сезімталдығы. Антропогендік өзгерістердің ценоздық деңгейде бақылау әдістері анықталады.

-материалдық баланс (экофизиологиялық көрсеткіштер, мысалы, газ алмасу)

-кеңістік құрылымдық көрсеткіштер (түрдің жалпы саны, биомасса, ритм және т.б.)

Ал популяциялық деңгейде:

-материалдық баланс

-популяциялық белгілерінің ерекшелігі (популяция өлшемі, популяция тығыздылығы, жастық құрылымдар).

Экожүйе құрылымының антропогендік өзгерістер кезінде субстраттың (өнеркәсіптік ластану кезінде минералдық заттармен байыту) өзгерістері байқалады, яғни белгілі бір жердің саны көбейеді.

Антропогендік әсерден туындайтын ценоздық құрылымның зақымдануы экологиялық топтардың қатысу өзгерістерімен ерекшеленеді .Шөптекті экожүйеде көп жылдар бойы су мен азотты пайдаланғанда, ценоздың құрылымы және жүйенің жалпы қалыптылығы өзгереді.

Уақытша фитоценоздар өзгерістерінің сандық талдауында, көп уақытқа созылатын тәжірибеге арналған алаңдарды қарау тәсілі қолданылады. Олар көпжылдық сукцессиялық өзгерістерді анықтау үшін өте ыңғайлы.

Тәжірибеге арналған алаңның көлемі және саны ценоздың құрылымдығының біркелкі емес екенін және ценоздың жалпы өлшемдер мен популяцияны зерттеуде анықтайды.

Негізгі әдебиеттер

1.Смирнов Н.Н. Биологические методы оценки природной среды. М.: Наука.-1978.-278 с.

2. Стадницкий Г.В., Родионов А.И. Экология.- Санкт-Петербург,1996,-24 с.

3. Биоиндикация загрязнений наземных экосистем / Под ред. Шуберта Р. М., 1998.-35 с.

4. Общая токсикология / Под ред.Курляндского Б.А., Филатова В.А. М.,2002.-6080с.

5. Основы промышленной токсикологии / Под ред. Толоконцева Н.А. М., 1976.-304 с.

Қосымша әдебиеттер

1.Ковда В.А. Керженцев А.С. Экологический мониторинг: концепция, принципы организации. В кн.: Региональный экологический мониторинг. М., 1983,- 115 с.

2. Одум Ю. Экология Т.1.- М., 1986.- 328 с.

3. Ақбасова А, Саинова Г. Экология.Алматы, 2003 ж.-290 б.

4. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы.- Алматы: Ғылым,1997.-192 б