Бас аумағындағы аурулар бастың жаралары және бас сүйектерінің сынулары жаралар

цың жаралануынан болады, өйткені жара арқылы сілекейдін өне бойы ағуынан, оның жиектері кажала бастайды.

Тесігін жою үшін операция жасалады. Тесікті өткір қасықпен қырып алады да, деңгелете тігеді. Кейбір авторлар безді солыту мақсатында стенонов жолын буу не тесік ішінс 8,0 — 12,0 еріген парафинді қатты қысыммен енгізіп, айналдыра тігу, коллодий жа-ғылған бинтпен байлап тастау керек деген кеңес береді (Оливков). Медведев, бүкіл безді тканьды асептика-лык жолмен шіріту керек, оның үшін жа-іРаның тесігі арқылы безге формалинный, 5 проценттік су не спирт ертіндісін 10 — 15 мл мөлшерінде жіберіп, артынан жара .қабығын алып тастау керек дейді.

Сілекей тастары. Олар сілекей шыға-ратын жолдарда болады да, сілекей жол-ларына енген кейбір заттың (өсімдіктер қылтанағыиыц, дәннің және т. с.) айна-ласына, сілексйдегі көміртекті қоскыш-кылды калийдіц жыйналып, ұюынан пейда болады. Сілекей тастарының түсі жоне түрі әртүрлі болады, кейде олардың каз-дыц жұмыртқасындай болуы да мүмкін. Тастарды операция жасап, алып тастай-

ды: жолдарын жарады, тасын алып тас- 184-сурет. Сол жзқтағы

тайды да, жол мен теріні тігеді. сілекейтүтігініқ крқеюі.
ТІЛ АУРУЛАРЫ

Тіл жаралары. Олар, ауыздықпен қайта-кайта катты езулеуден, -өткір нәрселерді жалаудан, тілді қатты тартып шығарудан, тістерді түрпімен епетейсіз егеуден, кергішті ауызына дүрыс салмаудан, ауызға дәрі құйғанда сынық бутылканың жыруыиан жәнө т. с. «болады.

Тіл жаралары іріңдеместен жазылады, буған сілекейдің жара-иы үнемі жуып отыруы және аздап оның антисептикалық әсері 'себеп болады.

Е м д еу. Жараға мезгіл-мезгіл 1 : 10 иод глицеринін және анти-септикалык, басқа да дәрілер жағып отырады. Азыктандырғаннан кейін жануардың ауызын марганец кышқылды калийдің әлсіз ер-тіндісімен жуады. Тілдің терец және кішкене жырылған жаралары, түйіндеп не түзактап тігуден жақсы жазылады (Поваженкоше). Қайтадан жаралап алмау үшін жұмыстағы атты ауыздықтамай-ақ к,ою керек.

Тілі үзіліп қалған қара малдарды союға жібереді.

Алдын ала сактық шар а л ары. Тілді жырып кетпеу үшін ауыздықты ауыздан шығарарда, тілді бір жағына карай басып туру керек. Бөтелкемен дәрі ішкізгенде ауызының, оны тіс-сіз жерінен — езуінен енгізу керек. Үйрету үшін атты төменгі жа--гьгнан арқанмен түзақтағанда, арқан астында тілі қалып қоймасын.

Тіл параличі. Бүл аурудан тілдің кызмет әрекеті бұзылады. Ол,. аузынан шығып салбырап тұрады, жансызданады, жемді шайнауы: және жұтуы кыйындыққа соғады не оған да шамасы келмейді. Жа-нуар арықтап барып өледі.

Тіл актиномикозы. Ірі қара малдардың жаракаттанған кезінде байқалады (қоздырғышы жөнінде жақтардың актиномикозін ка-раңыз).

Сипалағанда тілі қолға қап-катты боп тиеді («ағаш» тіл), кө-лемі үлкейеді, кейде ауызына сыймайды және аз қозғалады. Тілдін кескен жері май сыяқты болады (дәнекер тканының ©суі).

Жануардың көтерем болып, өлуі де мүмкін.

Е м д е у. Аурудыц алғашқы кезінде тілді әр жерінен кішкене-кішкене тіліп, 0'ған луголь ертіндісін кұяды, иодит калийін (ірі жа-нуарларға 4—6 жетідей күніне 5,0 тен 10,0 ға дейін) ішкізеді.

Тіл астындағы ретенциялы киста (рануля). Көбінесе иттерде болады. Бүл, тіл астына шыққан жүмыртканын үлкендігіндей, кейде онан да үлкен ісік. Қисталар ауырмайды, жұмсақ келеді, онда сіле-кей бездеріисп шыққан сарғылттау су болады. Сілекей бездерініш тесігі жабық түрады.

Қисталардыц болуынан тілдіц кабынуы, сілекейдің ағуы, жем-нен шығуы және депе температурасынын көтерілуі мүмкін.

Емдеу. Шприц инесімен кисталарды тесіп, ішіндегі суын со-рып алады, 20—30 мл иод тұндырмасын енгізіп, бірпсше минуттен' кейін жыйналған суын кайтадан сорады. Операция жолымен шыға-руға да болады.

Тіл астындағы сүйектің сынуы. Тіл астындағы сүйек көлденец тақташадан (денеден) және денеден таралған екі тармактан кұрала-ды. Ол, төменгі жақтыи сабактары арасында болады. Бул сүйек тіл түбініц, жүтқыншақтың және оның жанындағы көмейдіц тірегі болып саналады.

Тіл астындағы сүйек ете сирек сынады. Бүл сүйек иттерді тұ-зақпен үстаған кезде жылқьшың күлағына және теменгі жағына үрған кезінде сыналы.

Тіл астьшдағы сүйектің сынуынан жемді шайнап, жүта алмай-ды, көмейдіц айналасы ісініп, аузынан сілекей ағады. Сынғак сүйекті көріп болмайды, тек үсақ жануарлардыц сынған сүйегі» рентген арқылы білуге болады.

Прогнозы — колайсыз, жиі аскынады — ауа жыйналатын қалташасы кабынып, іріцдейді (дөцгелек тұяқты жануарлардыц) және ауа келетін жолдарға іріц жыйналацы.

Е м д е у — аурудыц түріне карай жүргізіледі, мүмкін болсаі сынған сүйекті алып тастап, абсцесті жарады. Жануарға сүйық^ жас азық (ботқа) береді.

ТІС АУРУЛАРЫ

Тістер эмаль және цементпен қапталған, дентиннен күралады. Олардың тіс куысы болады. Tic қуысына қан тамырлары ме»; нервтер енеді. Тістер жоғарғы және төменгі жақтардыц тіске ар-налған үяларына еніп тұрады.

Ересек.жылқыда (биелерде) не бары 36 тіс, ал айғырларда 40 тіс болады. Олардың: 12 күрек тіс, 4 азу тіс, 12 ауыспалы түбір тіс (премолярлар) және 12 тұракты тіс (молярлар) болады. Ірі ка­ра малда 32 тіс болады, олардың: 8 азу тіс (төменгі жақта ғана) жоне 24 түпкі тіс болады. Иттерде 40 тіс болады (42 де болады), олардың: 12 күрек тіс, 4 азу тіс және 24 түпкі тіс болады.

Тістердің бұрыс всуі. Онда: 1) бір не бірнеше тістері мүлде болмайды, 2) бір не бірнеше тістері артық болады, 3) тістері бір келкі шыкпайды, бұл жағдайда сүт тісі тұракты тісі шықканға дейін түспегендіктен, тұракты тіс амалсыздап бір жағына қарай кыйсайып, сойдақ болып шығады, және ең акырында, 4) күрек тістері бір калыпты орналаспайды: жоғарғы жақтағы күрек тістер сорайып тұрады ■—сазан тісі (прогнатиясы), төменгі жақтағы ьүрек тістері сорайып — шортан тісі (прогения) болады.

Емдеу. Бұрыс шықкай тістерді ауыздың жұмсақ тканьдарын зақымдаған не жем шайнауға бөгет жасаған кезде ғана емдейді. Бұл тістерді алып тастайды не жарып, сындырады.

Тістердің бір қалыпты қажалмауы- Ұшты тістер түпкі тістердің шайнайтын үстінің бір қалыпты қажалмауынан болады, осыдан кыры және төменгі жактағы тістердің ішкі кыры ұзарып, сүйірлене-ді. Жоғарғы жақтағы тістердің үшты қыры ауыздың бет жақ үстін, ал төменгі жақтағы тістердін үшты кыры — тілді жаралайды. Ұшты тістері бар жануарлар жемді шала шайнайды, сондыктан іқарын-ішек жолының қызметі бұзылады. Сонымен катар, ұшты тістерден шайналмай қалған жем бет пен тістердіц аралығында із^алып, борсый бастайды.

Е м д е у. Ұшты кырларын тіс түрпімен егеп тастайды (ұшты тістерді егеуден карацыз 249—250-беттер). Беттін ауыз жак үстінде не тілде ірінді жара пайда болған кезде ғана кесуге болатындығын атап кету қажет.

Ұзын тіс, тістіц кажал-маған кезіаде пайда болады. Бүл кара-ма-карсы тістің жоқтығынан не онын кариезденіп шіруінен пайда болады. Узын тіс жем шайнауға бөгет жасайды, ол кейде жүмсақ тканьдарды закымдайды.

Е м д е у. Ұзын тісті көршілес тістерге тең етіп, арнаулы тіс қайшыларымен кеседі, не арнаулы қашаумен кашап, альт тастайды (ұзын тістерді кысқартуды караныз, 249—250-беттер).

Қайшы тістер сопақ келген төменгі ж-ақтарда кездеседі, бүл жағдайда тістердің шайнайтын үсті бір-біріне тимей, қапталып тү-рады. Мұндай тістер айқасқан қайшыға үқсайды, сондықтан жемді шайнап, ұсақтай алмайды, тек езеді. Жануардьщ бүл кемшілігін жазуға болмайды. Кейбір жағдайда тістердің сорайып шыққан ұштарын сындырьш отыру керек.

Саты тәрізді тістер жоғарғы және төменгі жақтардағы кейбір тістердің бір калыпты кажалуынан болады. Әдетте, мұндай тістер кәрі жылқыда және эмалінің түрліше қаттылығына қарай аздап жас жануарларда да кездеседі. Мүндай тістердің шайнайтын үстін-де төмпешіктер және ойпаттар болады.

Емдеу. Шайнауға бегет жасайтын аса үлкен тістерді қашау ■керек.

Тістердің жарылуы жэне сынуы. Үй жануарларынын тІстері ұрудан, кулаудан, ок тиіп жараланудан және тістерлі қашаудан сынады. Тістердің узындыгынам көлденең және бытырап сыиуы мүмкін. Сынған тісі ауырып, шайнауға шамасы келмейді, кейде тістін етінде флегмона және тіс куыстарында периостит пайда бо­лады.

Прогнозы, сынығына қарай женіл сақтық тілейтін жағдайда болады.

Е м д е v. Ен әуелі кызыл иегінен айырып, сынған тісті түгелімен алып тастайды, содан кейін ауыздың ішін дезинфекциялағыш ертін-дімен (марганец қышқылды калийдің 0,1 проценттік ертіндісімен) жуады.

Тістер кариезі— үй жануарларының бәрінде де болады. Бүл жағдайда тістін сүйек заты қүп-күрғақ болып, үгітіліп түседі.

Көбінесе үстіңгі жақтағы азу тістері кариезге шаллығады. Тіс-тердін кариез процесі тістің шайнайтын үстінен не түбінен баста-лады.

Tic кариезінің с е б е б і тістің катты затын бүзуға күші келетін аралас инфекцияиыц онуіноп болады. Инфекция тістіц жаракаттан-ған және олардыц арасына азық бөлшектерініц тұрып қалған кезін-де енеді.

Күнілгері себеп болатындар: тіс эмалініц олсіздігі, рахит, тіс-. тердіц дүрыс қажалмауы және авитаминоз.

Клиникалык белгілері. Tic кариезінде закымданған жері ауырады, ауыздан анкыған сасық иіс шығады, жемді бір жақ езуімен шайнайды, суды жай жутады, ал кейде тісте ірің ағатын, тесік пайда болады. Кебінесе тіс кариезінен жоғары жақтың куысы қабынады — эмпиема пайда болады.

Емдеу. Кариез тісті арнаулы тістеуіктермен алып тастау ке­рек, әйтпесе жануарлардың тістерін пломбалау кыйынға соғады.

Tic тасы. Ол көбінесе иттерде және кәрі жылкыда болады. Тас сілекейден шыққан известь түздары мен ішкен тамақтық тұздардан қүралады.

Тістің тасы қатты, қара коңыр не сүрғылт сары түсті болады. Тістің тасы тістің сырткы қатпарына жыйналады, ал кейде тісті түгелімен жауып түрады. Одан тістін еті созылмалы түрде кабына-ды да, тіс куыстарында периостит пайда болады.

Прогнозы — кауыпсыз болады.

Емдеу. Тістің тасын өткір касыкпен не кашаумен кашап, алып тастайды, ал тістің етіне иод түндырмасын не тең етіп глицеринмен араластырған иод тұндырмасын жағады.

Пульпит. Бүл ауру тіс етінің қабынуы болып табылады. Пуль­пит тістің шіруінен, сынуынан, кыскаруынан (егер пульпа болған жағдайда) және жақтың актиномикозынан болуы мүмкін. Әдетте, қабынудан тістің жұмсақ жерлерінде абсцесс пайда болады. Көбі-несе пульпитті білу кыйынға соғады. Пульпиттен тіс аурады, жемді бір жак езумен шайнап, ауызынан шығарып отырады, катты ауыр-ған жағдайда берген азыққа карамайды. Соғып қараған кезде тісі ауырады.

Емдеу Мұнын. жалғыз емі —ауырған тісті алып тастау.

Tic қуысындағы периодентит. Бұл тіс куысы мен тістщ түбін жауып тұратын сүйек кабығынын, кабынуы, ол иттерде, жылкыда жәнө баска жануарларда болуы мүмкін. Иттердін күрек тістері мен азу тістерінің айналасы зақымданады, жылқыиың күрек тістері-нің айналасы сирек зақымданады.

Периодентиттің асептикалык және іріңді түрі болады.

Асептикалык периодентит жақтың тіс куысы орналасқан жері соғылудан, құлаған кезде тістің сынуынан, тіс тасынан және т. с. болады.

Клиникалық белгілөрі. Зақымданған жерді басканда аурады, жемді кыйындыкпеи шайнайды және тістін еті ісінеді. Ірінді периодентитте, сонымен катар тістордін босауы және тіс қуыстарына анкыған сасык ірщнің жыйналғандығы байкалады.

Асептикалык периодентиттсн тіс түптеріндегі сүйек тканы өсіп, жақпен бірігіп бітеді, сондыктан тісті алып тастау мүмкін емес. Іріцді периодентиттен жактардың және жак қуыстарының қабынуы мүмкін.

Tic тесігі. Бұл, тіс кариезінен не ірінді периодентиттен пайда болған патологиялық канал. Ол көбінесе жылкының төменгі жа-ғында болып, ішкі жағына қарай тесіп шығады, егер үстіпгі жа-ғында болса, танауының ішіне карай тесіп шығады. Мысыктар мен иттердін тісінен шығатын тесік төменгі кабағына жакын жерінен тесіп шығады, сондықтан оны көздің жасы шығатын тесіктен айы-ра білу керек.

Бұл тесік арқылы әрбір тереңдегі құыстан тамшылап, аңқыған сасық ірін ағады, тесік аркылы зерттеп караған кезде зонд тіске барып тиеді. Бұл, тістегі тесіктің айқын белгісі болады.

Прогнозы'— мүмкіндігіне қарай тісті алып тастауға байла-нысты болады.

Емдеу. Дәрімен емделеді. Тссікке иод түндырмасы, виллятов сүйық заты (көкжар мен цинк тотыяйынының бір бөлегін, корға-сын қантының 2 бөлегін және сіркесудің 12 бөлегін араластырады) және баска дәрілер енгізіледі, бірақ олар көп нәтижелі емес. Бәрі-нен де операция жасаған жаксы. Тісті алып тастайды, ол тесікті өткір касыкпен кырып, тазалайды.

Ауырған тістерді жұлып тастау. Жылкының тісін жұлу кыйын-ға соғады. Жылкыны жығып, наркоз беріп, содан кейін арнаулы тіс тістеуіктерімен жұлып тастау керек.

Tic коронкасын тістеуіктермен жүлуға болмаса, жылкының азу тістерін кашаумен кашайды, оның үшін жакты, тістің түбі орналас-кан жерінен трепанмен не кашаумен тесіп, тесік аркылы тістіц тү-біне кыйсык кашау енгізеді де, тісті балғамен, бір калыпты куш-пен үрып түсіреді.

Тісті жүлып тастау үшін, әртүрлі тіс тістеуіктерімен пайдала-нады. Тістеуіктер иілген жүқа және тіс кабатын кысып үстайтын ерінді болады, олар бір иықты рычаг ретінде эсер етеді; тістеуік еріндерімен жұлынатьж тісгі кысып алып, бірте-бірте бүрап босата-ды, содан кейін тістеуіктің сабын сау тіске салып қойып, төменгі тісті жүлғанда жоғары карай, ал үст.цг. т.сті жұлғанда карай тартады (185-сурет). Бұл тістеу.ктерд. алдыцғы азу үш тіс терді (премолярды) жұлгандл колданады, ол тістердін түбі алды-на карай кыйсайып түрады.

185-сурет. Үстіңгі жақтағы 2-нші азуды алып тастау тәсілі.

Түптері арт жағына кыйсыйған үш азу тісті жұлу үшін екі иыкты тістеуік колдану керек, скі иыктыц рычаг ретінде эсер етуі үшін, олардың астына катты нәрсе кою керек. Мұнда да тісті тіс-теуікпен кысып алып, бірте-бірте босатады, содаи ксйін тістеуіктің астына катты металл койып, тістеуіктің иығын басады (186-сурет).

186-сурет. Төменгі жақтағы 1-нші азуды алып тастау тәсілі. Өткір тістерді егеу және өте ұзын тістерді кысқарту. Өткір тістерді егеу үшін арнаулы тіс түрпілерін колданады (18/-сурет). Түріиер болмаған күнде, ыстык сумен жуылған, үстаныд тұяк



187-сурет. Tic түрпісі. егейтін кәдімгі түрпісін қолдануға да болады. Теуіп жібермеуі үшін жылкьшы^Дц артьГн бүрышка каратып ауызын ашады д ^ а^у тістерін акырындап әрлі-берлі егейді. Кейде аузына керпш салады.