Бастауыш мектеп оқушысын әлеуметтендіру арқылы өзін-өзі бағалауы
жүктеу/скачать 127.71 Kb.
|
ҚОРЫТЫНДЫӨзін-өзі бағалау оқыту тиімділігін арттыруға бағытталады. Бұл оқыту үрді-сінің барлық компоненттерін мотивтік-мазмұндық, іс-әрекеттік, бағалау-нәти-желілік нақты кешенді зерттеу негізінде жүзеге асырылады. Мотивтік-тұлғалық компонент қалған басқа компоненттердің мазмұнын ай-қындайтыны, әрі маңыздысы болып табылады. Оның ерекшелігі дидакикалық мақсаттардың оқыту мақсатына өзгеруі болып табылады, олар оқушыларға оқу жылы басында таныстырылады да, олардың танымдық іс-әрекетінде бағдар бо-лып табылады, оқу материалын оқып-үйрену үрдісінде оқушылардың ықпал-дық қалпын және белсенділігін арттырады. Өзін-өзі бағалаудың сәтті қалыптасуы үшін операциялық-әрекеттілік ком-понент үлкен мәнге ие. Негізгі құрал баға, бағалаудың әдістері мен тәсілдері туралы білімдер болып табылады, бұл оқытудың түрліше формалары мен әдіс-терін қолдану мүмкіндігін береді. Өзін-өзі бағалаудың қалыптасқандығын оқыту үрдісінің нәтижелілігін тиім-ді бақылау және өзін-өзі бағалауды ұйымдастыру арқылы анықтауға болады: - бақылау тапсырмаларының оқыту мақсаттарымен сәйкестігі; - оқушылардың оқыту мақсаттарымен және қорытынды бақылау тәсілдері-мен танылуы; - алдын ала, ағымдағы және қорытынды бақылаулар өткізу. Өзін-өзі бағалау – бұл дамушы үрдіс, адамның ішкі күштерін қозғалысқа келтіретіндігі мен оның рухани өсуіне қызмет ететіндігінен толыққанды үрдіс болып табылады. Дегенмен, бұл жеке тұлға қалыптасуының өзге де жақтары-мен өзара байланыста мүмкін болады. «Қалыптасу» ұғымы біздің әдебиеттерде кеңінен қоданылады, алайда оның жеке тұлғаға қатысты мән-мазмұнының өзі бір мағынада емес. «Қалыптасу» ұғымы жеке тұлғаның құрылымының бүкіл үрдісінің де, тәрбиелік міндеттердің белгілі бір жақтарын да белгілеу үшін қолданылады. Ғылыми дүниетанымының қалыптасуы туралы, адамгершілік сезімдердің қалыптасуы жөнінде, кәсіптік дағдылардың қалыптасуы жайында, эстетикалық талғамның қалыптасуы тура-лы т.с.с. айтылады. Педагогикалық әдебиеттерде қалыптасу «кең мағынада» алынған тәрбиелеу үрдісінің сипаты ретінде көрініс табады. Бүгінгі таңда ғылым жеке тұлға дамуының негізгі заңдылықтары мен әлеу-меттік типологиясын айқындайтын объективті жағдайлардың ауқымымен оның қалыптасу үрдісін байланыстыра отырып, жеке тұлға мәселесін зерттеу үшін ең кеңірек келешек жоспарларды ашып берді. Қазіргі педагогикалық тұжырымда-маға сәйкес, жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуы заңдылықты өзара әсер ете-тін және «қалыптасу» ұғымын қамтитын біртұтас қоғамдық құбылысты құрай-тын үш негізгі фактор ықпалымен жүреді. Бірінші фактор – бұл оқушылардың тіршілік әрекетінің шарты ретінде және олардың жиынтық іс-әрекетінің жемісі ретінде танылатын әлеуметтік орта. Де-генмен, жеке тұлға белгілі бір әлеуметтік жағдайда ғана емес, өзіндік қалыпта-суының субъектісі ретінде таныла отырып, әлеуметтік жағдайлар әсері негізін-де қалыптасады. Қоғам өмірінің әлеуметтік тарихи үрдісі жеке тұлғаның қалып-тасу, даму, жетілуінде белсенді, әрекет етуші бастау ретінде қатысады. Дегенмен, оның нағыз мәні біз оқушының өзін-өзі бағалауының құрамдас бөліктері есебінде ажырататын оқытумен, тәрбиемен, өзін-өзі бағалаумен, өзін-өзі анықтаумен, өзін-өзі тәрбиелеумен, өзін-өзі жетілдірумен өзара әрекеттесу барысында ғана танылады. Екінші фактор есебінде тәрбиелеудің өзі жеке адамның бойында интеллек-туалдық, адамгершілік, эстетикалық, физикалық даму және кәсіптік даярлық-тың қоғамдық талаптарына сай келетін белгілі бір тұлғалық қасиеттердің, дүниетанымының, мінез-құлық белгілерінің қалыптасуы үшін, қоғамның мақ-сатқа бағытталған, саналы, жүйелі ықпалының үрдісі ретінде танылады. Қоғам тәрбиені арнайы институттар мен мекемелер жүйесі арқылы жүзеге асырады. Әр қоғам өзінің нақты-тарихи тәрбие жүйесін құрады әрі ұйымдастырады, оның органикалық жағы білім беру жүйесі болып табылады. Үшінші фактор – бұл жеке тұлғаның өзін-өзі жетілдіру үрдісі. Жеке тұлға-ның қалыптасу үрдісін түсіну үшін әр факторының рөлі мен мәнін, оның ішкі ұйымдастырылуын түсінуге мүмкіндік беретін зерттеу құралы ретінде толық дәлелденеді. Сонымен қоса, ол оқушының дамуында өзін-өзі бағалаудың орнын айқындау үшін қажет. Біріншіден, айқын түрде ұсынылған қалыптасу үрдісі өзін-өзі жетілдірусіз, өзін-өзі тәрбиелеусіз, өзін-өзі бағалаусыз, өзін-өзі анықтаусыз жеке тұлғаның қалыптасуы толық әрі бүтін болмақ емес, оның ішкі мазмұнынан қоғам өмірі-нің, әлеуметтік ортаның әлеуметтік-тарихи үрдісінің тұрақты ықпалы жойылған жағдайда, өмірден байланысы үзілген, шығынды әрі дерексізге айналады. Осы-мен қоса өзге нәрсе де байқалады. Өзін-өзі бағалау, өзін-өзі анықтау, өзін-өзі жетілдіру, өзін-өзі тәрбиелеу оқушының даму факторы ретінде жеке, дербес күйде емес, оқыту және тәрбиелеумен өзара ықпалдастықта ғана жүзеге асады. Екіншіден, жеке өзін-өзі жетілдіруді жеке тұлғаны қалыптастыру үрдісінің қатысты түрде қажетті дербес факторы ретінде анықтау оқушыны осы салада саналы, шығармашыл әрекетті тұлға ретінде танытады. Жеке тұлғаны жаңғыр-туға, оны рухани, шығармашылық тұрғыда дамытуға, адамгершілік сапаларын жетілдіруге қабілетті күш адамның өзінде, оның өзін жеке тұлға ретінде дамы-туға орай әрекетінде шоғырланған. Адамдар өмірінің әлеуметтік жағдайының өзгеруі, материалдық әл-ауқатының, жалпы білімділік деңгейінің артуы жеке алғанда әр адамның өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі бағалауға сәйкес ерік-жігерлі-лік танытуға ұмтылыстарының танылуын кепілдендіре алмайды. Бұл үшін жеке тұлғаны қалыптастырудың барлық негізгі факторларының өзара ықпалдастығы және оқушының жоғарыда аталған жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру бойынша арнайы жұмыс қажет. Үшіншіден, педагогикалық әдебиеттерде өзін-өзі бағалау мен өзін-өзі анық-тауды қалыптастыруға арналған әдістемелік зерттеулердің қажеттілігі айтыла-ды. Өзін-өзі бағалау мен өзін-өзі анықтау, қызығушылықтар және оқы-ту, тәрбиелеудің қажеттілігі тұрғысынан қарастырылады. Өзін-өзі бағалау мен өзін-өзі анықтау және оқытумен тығыз байланыста, алайда жеке тұлғаның қа-лыптасу үрдісіне қатысты, дербес кезеңі түрінде қарастыру тәрбиені және оқы-туды, қызығушылықтар мен өзін-өзі тәрбиелеудің қажеттіліктерін зерттеу тұр-ғысында қарауды қажет етеді. Мұндай тәсіл жеке тұлғаның қалыптасуы мәселе-сін түгелдей талдауға жаңа мүмкіндіктер ашылып, өзін-өзі бағалауда, өзін-өзі тәрбиелеуде, олардың бір-бірімен өзара қарым-қатынастарында, сонымен қоса өмірдің шынайы үрдісімен өзара байланысындағы соны жақтарын және қаты-настарын танытады. Жеке тұлғаның қалыптасуында өзін-өзі бағалау мен өзін-өзі анықтаудың орны мен рөлін ұғыну жаңа міндеттерді алға қоюды, сабақтағы оқу және тәрбие жұмысын әр оқушының өзін жетілдіруге деген тынымсыз қа-жеттілігін оятатындай түрде ұйымдастыруды талап етеді. Төртіншіден, жеке тұлғаның қалыптасу факторы есебінде танылатын өзін-өзі бағалау мен өзін-өзі анықтау сыртқы ықпалдың қарапайым қызметі ретінде немесе жеке адамның ерік-жігерінің көрінуінің нәтижесі ретінде ғана түсінді-рілмеуі керек. Олар үш өзара әрекеттесетін үрдістерге: өмірдің бастауы болып табылатын сыртқы әсер, әлеуметтік орта; мақсатқа бағытталған оқыту және тәрбиелеу; бір мезгілде екі рөлде танылатын оқушының өз әрекетіне ортақ си-патта көрінеді. Бастапқы жағдайда нысан ретінде, ал екінші жағдайда өзіндік қалыптасу субъектісі ретінде қарастырылады. Әлеуметтік орта өзінің нақты-тарихи мазмұнында, мақсаттар, міндеттер, тәрбиенің түрлері мен әдістері, өзін-өзі тәрбиелеудің негізгі бағыттары мен мүмкіндіктері – жеке тұлғаны қалыптастырудың біртұтас үрдісінің барлық осы жақтары жиынтығында қоғамның даму деңгейі мен қажеттіліктерімен айқында-лады. Дамыған интеллектуалдық біліктер адамның заттарға, адамдарға белсенді танымдық, әрекеттік және саналы қарым-қатынасын айқындайды. Интеллек-туалдық даму деңгейі оның адамдарды түсіну және бағалау ерекшеліктерінде көрінеді. Дамыған ақыл-парасаттылық пәндік білімдердің тиімді және толық, терең меңгерілуінің шарты бола отырып, әлеуметтік-психологиялық бейімделу-дің міндетті алғышарты ретінде және жеке тұлғаның әлеуметтенуінің қажетті шарты ретінде де танылады. Интеллектуалдық деңгейі жоғары балалар деп пән бойынша жақсы үлгеретін балаларды және өзін, өзге адамдарды дұрыс бағалай алатын, адамдық қарым-қатынастарды дұрыс құрып, реттейтін, түрліше білім, білік, дағдыларды жылдам игеретін оқушыларды атауға болады. Байқампаздық, зеректік, ұғымталдық, ой тереңдігі, шешім қабылдау батыл-дығы, тың нәрсені сезіне білу ақыл-парасат қасиеттері ретінде жеке іс-әрекетте ғана қалыптаспайды, ол адамдық тілдесу, қарым-қатынас үрдісінде де қалыпта-сады, өйткені барлық осы қасиеттер үшін бағалау өлшемдері өзге адамдардың пікір-тұжырымдарымен беріледі. Дамыған өзіндік бағалаудан адамның жалпы интеллектуалдық біліктеріне бағытталған ынталандырушы керісінше әсер де болуы мүмкін. Оқушылардың ақыл-ой ерекшеліктері туралы айтқанда, ой-тұжырымдарының өзгермелілігі, қарама-қайшылығын, жігерлілігін, өткірлігін атап өту қажет [14, 101-б.]. Ғалымдар жастардың ой-пікірлерінің ерекшелігіне ертеден-ақ назар аудар-ған. Француз педагогы және психологы М.Дебесс балалардың жас ерекшелікте-рін зерттеу нәтижесінде жеке тұлғаның қалыптасуында өзге адамдар алдында өзін дербес ерекшелікке ие, олардан нақты бір тұста артық, ең әуелі, ақыл-пара-сат саласында ерекшеленетіндей құқығын көрсету және бекітуге деген белсенді ұмтылысын ояту маңызды деп есептейді. Сонымен, оқушылардың өзін-өзі бағалауын қалыптастыру мәселесінің өзек-тілігі бүгінгі өмірдің жас ұрпаққа қоятын нақты талаптарынан туындайды. Бұл мәселені зерттеудің маңыздылығы - өзін-өзі бағалау оқушы тұлғасының негізгі сипаты болып табылатындығында, оның адамгершілігінің қалыптасуы мен да-муында басты рөл атқарады. Өзін-өзі бағалаудың қалыптасуы жеке тұлғаның әлеуметтік көзқарастары-ның бағыты мен белсенділігін, еңбекке даярлығының және өндірістік, мемле-кеттік әрі қоғамдық істерге қатысуының, өзін-өзі жетілдіруінің тиімділігін ай-қындайды. Өзін-өзі бағалау жүйе құрушы компоненттері аралығындағы құрылымдық-функционалдық байланыстардың күрделілігімен сипатталады. Ол интегралды жеке тұлғалық білім болып табылады. Оның құрылымдық компоненттері жеке тұлғаның белсенділік, бағыттылық, сондай-ақ білім, білік және дағды секілді қасиеттер арқылы сипатталады. Оқушылардың өзін-өзі бағалауының дамуына оқуға деген көзқарасы тәуелді болып табылады. Ол неғұрлым дамыған сайын, оқу барысындағы сәттіліктер мен сәтсіздіктерін талдау арқылы өзіндік баға-лауы дами түседі. Өзін-өзі бағалауға өзін-өзі анықтаудың нәтижелілігі тәуелді, оқушы өз алдына қоятын мақсат-міндеттері сонымен анықталады. Өзінің оқу әрекетін жетілдіруде ол оқушының тұлғалық ерекшеліктерінің дамуына айтар-лықтай әсер етеді және олардың әлеуметтік көзқарастарының белсенділігін көп жағдайда айқындайды. Оқу әрекетінде өзін-өзі бағалаудың қалыптасуы үрді-сінде көптеген маңызды қасиеттер: адамгершілік, интеллектуалдық, эмоционал-дық, моральдық-жігерлілік сапалар дамиды. Бүгінгі таңда мектепте оқушылардың өзін-өзі бағалауының жеткіліксіз дең-гейде қалыптасуы мен дамуының себептерінің бірі – өзін-өзі бағалауды дамыту заңдылықтарына қатысты білімнің жеткіліксіздігіне, мектептегі оқыту тәжіри-бесінде оны қалыптастыру әдістемесінің болмауында. жүктеу/скачать 127.71 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|