Ббк 65. 053: 30ц с 23 Халықаралық аудит және сапаны бақылау стандарттарының жинағы, 2009 жылғы басылым/ағыл аударма/Алматы қаласы – 804 бет

(Қаржылық есептілік аудиттеріне қатысты 2009 жылдың 15 желтоқсанынан немесе сол күннен кейін басталатын кезеңдерде күшіне енеді)

Параграф

АХС ауқымы.................................................................................................................1

Күшіне ену күні ...........................................................................................................2

Мақсаты ......................................................................................................................3

Анықтамалары .......................................................................................................4-5

Талаптары

Аудит Алғышарттары ..............................................................................................6-8

Аудиторлық Келісімдер бойынша Келісу ............................................................9-12

Тізбектік Аудиттер…….............................................................................................13

Аудит бойынша Келісімдердегі Өзгерістерді Қабылдау ..................................14-17

Келісімді Қабылдау бойынша Қосымша Ой-пікірлер.......................................18-21

АХС ауқымы .............................................................................................................A1

Аудит Алғышарттары ......................................................................................A2-A20

Аудиторлық Келісімдер бойынша Келісу.....................................................A21-A27

Тізбектік Аудиттер..................................................................................................A28

Аудит бойынша Келісімдердегі Өзгерістерді Қабылдау ............................A29-A33

Келісімді Қабылдау бойынша Қосымша Ой-пікірлер.................................A34-A37

Қосымша 1: Аудит бойынша Келісім-Хат Мысалы

Қосымша 2: Жалпы Сипаттағы Жүйелер Қолданылуын Белгілеу

«Аудит келісімінің шарттарымен келісу» 210 Аудиттің Халықаралық Стандарты «Тәуелсіз Аудитордың Жалпы Міндеті Және Аудиттің Халықаралық Стандарттарына Сай Аудитті Жүргізу» АХС 200 стандартымен бірге оқылуы тиіс.

Кіріспе

АХС ауқымы

1. 
   Бұл Аудиттің Халықаралық Стандарттары (АХС) субъект басшылығы және керек болғанда, өкілетті тұлғалар аудиторлық келісім шарттары бойынша келісулері бойынша аудитордың жауапкершіліктері туралы мәлімдейді. Бұл сондай-ақ субъект басшылығы және өкілетті тұлғалар жауапкершіліктері бар болатын аудиттің алғышарттары болуын анықтайды. АХС 220⁶⁰ аудитордың бақылауы ішіндегі келісім қабылдануы аспектілерімен қамтылған. (Сілт: Пар. A1)
   

2. 
   Бұл АХС 2009 жылғы 15 желтоқсаннан бастап немесе осы күннен кейінгі кезеңдегі қаржылық есептілік аудиттеріне қатысты күшіне енеді.
   

3. Аудитордың мақсаты орындалуы тиісті негізі келісілгеннен кейінгі жағдайларда да аудиторлық келісімді қабылдау немесе жалғастыру:

(a) Аудит алғышарттары қол жетерлік пе; және

(b) Аудитор және басшылық немесе өкілеттік берілген адамдар аудиторлық келісім шартын жалпы сипаттағы білуін растау.

4. АХС стандарттары мақсаттарында, келесі термин мынадай мағынасы бар:

Аудит алғышарттары – басшылық қаржылық есептілік дайындалуы кезінде қолданылатын қаржылық есептілік жүйесін қабылдауы субъект басшылығы және керек болғанда, өкілетті тұлғалар аудит орындалуы тиісті шарт бойынша келісулері.⁶¹

5. АХС мақсатында, бұл «басшылық» терминіне сілтеме «басшылық және керек болғанда өкілеттік берілген тұлғалар» ретінде оқылуы тиіс.

6. Аудит қол жетерлік болатын екенін анықтау үшін аудитор келесі белгілеуі тиіс:

(a) Қаржылық есептілікті дайындау барысында қолданылуы тиісті қаржылық есептілік жүйесі қолданылатын ба; және (Сілт: Пар. А2-A10)

(b) Басшылық жауапкершіліктерін білу және растау бойынша келісулерін алу (Сілт: Пар.  A11-A14, A20)

(i)  Қолданылатын қаржылық есептілік жүйесіне сәйкес қаржылық есептілікті дайындау, лайықты әділ ұсынылуы; (Сілт: Пар. A15)

(ii) Басшылық белгілейтіндей сондай ішкі бақылау алаяқтық немесе қате себебімен елеулі бұрмалаулардан бос болатын қаржылық есептілікті дайындау қамтамасыз етуі тиіс; және (Сілт: Пар. A16-A19)

(iii) Аудит келесі берілуі тиіс:

a.  Қаржылық есептілікті, оның ішінде жазуларды, құжаттаманы және басқа мәліметтерді, дайындауға қатысы бар болуы туралы басшылық білуі тиіс барлық ақпаратқа кіруді рұқсат алу;

b. Аудит мақсаты үшін басшылықтан аудитор сұрауы мүмкін қосымша ақпарат; және

c.  Аудитор аудиторлық дәлелдерді ашу керектігін белгілейтін субъектінің ішіндегі адамдарға кіруді шектеусіз емес рұқсат алу.

7.  Басшылық немесе өкілеттік берілген адамдар ұсынылған аудиторлық келісім ішіндегі аудитордың жұмысы ауқымына шектеулерді салып, аудитор аудитордың қаржылық есептілік бойынша пікірлерінен бас тартуы әкелуі мүмкіндігіне сенсе, аудитор сондай шектеулі келісімді аудиторлық келісім сияқты қабылдамайды, заңнама немесе нормативті актілер талап еткенше.

8.  Егер аудит алғышарттары қол жетерлік болмаса, аудитор басшылықпен мәселені талқылайды. Заңнама немесе нормативті актілер өзгеше талап еткенше, аудитор ұсынылған аудиторлық келісімді қабылдамайды:

(a)  Егер аудитор пікірі бойынша қаржылық есептілік дайындалуы кезінде қолданылуы тиісті қаржылық есептілік жүйесі лайықсыз болса, өзгеден бөтен 19 параграфта берілсе; немесе

(b)  Егер 6(b) параграфқа қатысы бар келісім алынған болмаса.

9.  Аудитор мен басшылық немесе өкілеттік берілген адамдар келісім шарттары бойынша келісулері тиіс. (Сілт: Пар. A21)

10. 11 параграфты есептеп, келісімге қол жеткен шараларды аудит бойынша келісім хат түрінде құжаттап немесе келісімнің басқа түрінде көрсету керек: (Сілт: Пар. A22-A25)

(a) Қаржылық есеп беру аудитінің мақсаты және масштабы;

(b) Аудитордың жауапкершілігі;

(c) Басшылықтың жауапкершілігі;

(d) Қаржылық есеп беру дайындау үшін қолданыстағы қаржылық есептілік жүйесін дайындау; және

(e) Мазмұнынан және ұсынылған нысанынан есеп ерекшеленуі мүмкін жағдайлар болуы мүмкін мәлімдемеге және аудитор шығарған есептер мазмұны мен нысанына сілтеме.

11. Егер заңнама немесе реттеуші актілер 10 параграфқа қатысы бар аудиторлық келісім шарттарын жан-жақты белгілей қалса, 6(b) параграфта көрсетілгендей басшылық жауапкершіліктерін қуаттайды; сол сипаттағы заңнама қолданылады деген фактті қоспағанда, аудитор келісім-хат түрінде оларды құжаттауы керек емес. (Сілт: Пар. A22, A26-A27)

12. Егер заңнама немесе реттеуші актілер 6(b) параграфта көрсетілгендерге тән басшылықтың жауапкершіліктерін белгілей қалса, аудиторлық пікірінше анау параграфта көрсетілгендерге тән болатын жауапкершіліктерін қамтитын заңнаманы немесе реттеуші актілерді белгілеуі мүмкін. Сондай-ақ тән жауапкершіліктер жағдайларында да аудитор оларды келісім-хат түрінде сипаттау үшін заңнама немесе реттеуші актілер тұжырымын пайдалануы мүмкін. Заңнамада немесе реттеуші актілерде көрсетілген жауапкершіліктер жағдайларында да келісім-хат 6(b) параграфтағы сипатамманы пайдалынады. (Сілт: Пар. A26)

13.  Тізбектік аудиттерді жүргізген жағдайда, аудитор келісім шарттарын қайта қарастыру қажеттілігін жəне субъектке келісімнің əрекеттегі жағдайлары туралы еске салу қажеттілігі бар-жоғын шешуі керек. (Сілт: Пар. A28)

14. Дұрыс дәйектемесі жоқ болса, аудитор аудиторлық келісім шартына өзгерістер енгізуге көнбеу керек. (Сілт: Пар. A29-A31)

15. Егер аудитор аудиторлық келісім аяқталуына дейін растау аудиторлық келісімді төмен деңгейін беретін келісімге өзгертуі керек болса, аудитор қажеттілігі бар-жоғын шешуі керек. (Сілт: Пар. A32-A33)
16. Егер аудиторлық келісім шарты өзгерілсе, аудитор және басшылық келісулері тиіс және келісім-хат түрінде немесе жазба келісім басқа сәйкесті келісім жаңа шартын құжаттауы тиіс.

17. Егер аудитордың аудиторлық келісім шартын өзгерту мүмкіндігі болмаса және басшылық оған бастапқы аудиторлық келісімді жалғастыруға рұқсат етпесе, аудитор:

(a) Заңнамаға немесе реттеуші актілерге сәйкес мүмкін болғанда аудиторлық келісімнен бас тартуы керек; және

(b) Өкілеттік берілген адамдарға, басқа тараптарға, иелерге немесе реттеуші орындарға жағдайлар туралы есеп беру бойынша не шартты не өзге міндеттемесінің қажеттілігі бар-жоғын шешуі керек.

18. Егер мойындалған стандарттарды орнатушы ұйыммен белгіленген қаржылық есеп беру стандарттары заңнамамен немесе реттеуші актілермен толықтырылса, аудитор қаржылық есеп беру стандарттар және қосымша талаптар арасындағы дау-жанжалдар бар-жоғын анықтайды. Егер сондай дау-жанжалдар бар болса, аудитор және басшылық қосымша талаптардың сипатын талқылауы мен келісулері тиіс:

(a) Қосымша талаптар қаржылық есептіліктегі қосымша ашылымдар арқылы сәйкесті болуы мүмкін; немесе

(b) Қаржылық есептіліктегі қолданыстағы қаржылық есеп беру жүйесінің сипаты түзетілуі мүмкін.

Егер бір де жоғарғы көрсетілген әрекеттер мүмкін болмаса, аудитор аудитордың пікіріне АХС 705⁶² стандартына сәйкес өзгерту қажеттілігін бар-жоғын шешуі тиіс. (Сілт: Пар. A34)

Заңнамамен немесе Реттеуші Актілермен белгіленген Қаржылық Есеп Беру Жүйесі—Әсер Тигізетін Өзге Мәселелер

19. Егер аудитор заңнамамен немесе реттеуші актілермен белгіленген қаржылық есеп беру жүйесі сәйкессіздігі туралы шешім қабылдаса, бірақ аудитор заңнамамен немесе реттеуші актілермен белгіленген екені бойынша фактін қоспағанда, аудитор аудиторлық келісімді мына жағдайлардың бар болуында ғана қабылдай алады. (Сілт: Пар. A35)

(a) Субъект басшылығы қаржылық есептіліктің бұрмалаушылықтарын болдырмауы тиісті қаржылық есептіліктегі қосымша ашылымдар беру бойынша келісуі тиіс; және

(b) Бұл аудиторлық келісім шарты ішінде мойындалады:

(i) Қосымша ашылымдарға қолданушылардың назарын салып, қаржылық есептілік бойынша аудитордың есебі АХС 706⁶³ сәйкес түсіндірмелік параграфтарды қамтиды; және

(ii) Егер аудитор заңнамаға немесе реттеуші актілерге сәйкес «барлық елеулі қатынастарда әділ ұсыну» немесе «әділ және адал көріністі беру» фразаларын пайдаланып аудитордың пікірін білдіруіне сұралатын болса, қаржылық есептілік бойынша аудитордың пікірі сондай фразаларды енгізбейді.

20. Егер 19 параграфта көрсетілген шарттар қол жетерлік болмаса және аудитор заңнамаға немесе реттеуші актілерге сәйкес аудиторлық келісімді қабылдауға сұралатын болса, аудитор:

(a) Аудитордың есебі бойынша қаржылық есеп берудің көрінеу жалған сипаты әсерін бағалауы тиіс; және

(b) Аудиторлық келісім ішіндегі бұл мәселеге сәйкесті сілтемені қамтуы тиіс.

Заңнамамен немесе Реттеуші Актілермен көзделген Аудитордың Есебі

21. Кейбір жағдайларда, лайықты юрисдикция заңнамасы немесе реттеуші актілері АХС талаптарынан елеулі түрде ерекшеленетін жағдайлардағы немесе нысандағы аудитордың есебі тұжырымын көздейді. Бұл жағдайларда, аудитор мынаны бағалайды:

(a) Қолданушылар қаржылық есептілік аудитінен алынған ақылға қонымды сенімділікті дұрыс түсінді ме. Дұрыс түсінген болса;

(b) Аудитордың есебіндегі қосымша түсіндіру ықтимал қате түсінуді жеңілдете ала ма.⁶⁴

Егер аудитордың есебіндегі қосымша түсіндіру ықтимал қате түсінуді жеңілдете алмайды деп аудитор қорытынды жасаса, заңнамамен немесе реттеуші актілермен талап етілмегенше, аудитор келісімді қабылдамайды. Сондай заңнамаға немесе реттеуші актілерге сәйкес жүргізілетін аудит АХС стандарттарына сәйкес келмейді. Сондай-ақ, аудитордың есебіндегі АХС⁶⁵ стандарттарына сәйкес жүргізілетін аудитке кез-келген сілтемені қамти алмайды. (Сілт: пар. A36-A37)
***

Қолданбалы Және Басқа Түсіндірме Материал

АХС ауқымы (Сілт: Пар. 1)

A1.   Лайықты әдептану талаптары, тәуелсіздік және кәсіби құзырет сияқты қанағаттандырылғандығы бойынша кәсіпқой бухгалтер шешім қабылдағаннан кейін және келісім белгілі бір сипаттары⁶⁶ бар болса, аудиторлық келісімдерді қамтитын ақпараттың дұрыстығын растау бойынша келісімдерді қолданылуға болады. Аудиторлық келісімді қабылдау мәнмәтіндегі әдептану талаптарына қатысы бар және аудитордың бақылауында болатын аудитордың жауапкершіліктері АХС 220⁶⁷ стандартына байланысы бар. Бұл АХС аудитор және субъекттің басшылығы келісулері тиісті және субъекттің бақылауында ішіндегі мәселелерге (алғышарттарға) қатысы бар.

A2.  Ақпараттың дұрыстығын растау бойынша келісім қабылдалуы алғышарты мынадай: ақпараттың дұрыстығын растауды сипаттауға қатысты өлшемдер мақсатты қолданушыларға қол жетерлік және жарайтын болуы тиіс.⁶⁸ Өлшемдер ұсыну және ашу бастапқы көрсеткіштерін қоса алғанда, зерттеу пәндерін бағалауға және өлшеуге қолданылатын бастапқы көрсеткіштері болып табылады. Сәйкесті өлшемдер зерттеу пәндерін кәсіби пікір ішінде тоқтаусыз бағалау мен өлшеуді қамтамасыз етеді. АХС стандарттары жағдайларында да қолданыстағы қаржылық есеп беру жүйесі аудитор қаржылық есептілік аудитінде қолданатын және соның ішінде керек болғанда олардың әділ ұсынылуына қолданылатын өлшемдерді көздейді.

A3.  Қолданыстағы қаржылық есептілік жүйесі болмаса, басшылық қаржылық есеп беру дайындауға сәйкесетін негізі жоқ және аудитор қаржылық есептілік аудиттеуге сәйкесті өлшемдер жоқ. Көптеген жағдайларда A8-A9 параграфтарда көрсетілгендей аудитор пікірі бойынша қолданыстағы қаржылық есептілік жүйесі қолданылады.

Қаржылық Есептілік Жүйесі Қолданылауын Шешу

A4. Қаржылық есеп беруді дайындауда қолданылуы тиісті қаржылық есептілік жүйесі қолданысын аудитордың шешуіне қатысы бар фактілер мынады:

• субъекттің сипаты (мысалға, кәсіпорын, мемлекеттік сектордағы субъект немесе коммерциялық емес ұйым);

•   Қаржылық есептілік мақсаты (мысалға, қолданушылардың көбі жалпы қаржылық есеп беру қажеттіліктерін немесе арнайы қолданушылар қаржылық есеп беру қажеттіліктерін қанағаттандыруға дайындалады);

•   Қаржылық есептілік сипаты (мысалға, қаржылық есептілік қаржылық есеп беру толық пакеті немесе жеке қаржылық есептілік пе); және

•   Заңнама немесе реттеуші актілер қолданыстағы қаржылық есептілік жүйесін көздей ме.

A5. Қаржылық есептілік көптеген қолданушылары олардың арнайы ақпарат қажеттіліктерін қанағаттандырылатын қаржылық есеп беруін талап етеді. Егер арнайы қолданушылар ақпарат қажеттіліктері қанағаттандырылмаса, қолданушылардың көбіне жалпы сипаттағы қаржылық есептілік қажеттіліктері болуы бар. Қолданушылардың көбі қаржылық есептілік қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған қаржылық есептілік жүйесіне сәйкес дайындалған қаржылық есептілік жалпы сипаттағы қаржылық есептіліктерді сипаттауға қолданылады.

A6. Кейбір жағдайларда да, қаржылық есептілік арнайы қолданушылар қаржылық ақпарат қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған қаржылық есептілік жүйесіне сәйкес дайындалған. Сондай қаржылық есептіліктер арнайы сипаттағы қаржылық есептіліктерді сипаттауға қолданылады. Болжамды қолданушылар қаржылық ақпарат қажеттіліктері сондай-ақ қолданыстағы қаржылық есептілік жүйесін анықтайды. АХС 800 арнайы қолданушылар қаржылық ақпарат қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған қаржылық есептілік жүйесі қолданысын талқылайды.⁶⁹

A7. Аудиторлық келісім қабылдалғаннан кейін, жүйесін сәйкессіздігті анықтайтын қолданыстағы қаржылық есептілік жүйесіндегі жетіспеушіліктер пайда болуы мүмкін. Заңнама немесе реттеуші нұсқаулықтар жүйесі қолданысын анықтай берсе, 19-20 параграфтар қолданылады. Заңнама немесе нұсқаулықтар жүйесі қолданысын анықтай бермес, басшылық басқа сәйкес жүйені қабылдауды шешуі мүмкін. Егер 16 параграфта талап етілгендей солай жасаса, алдағы келісілген шарттары бұдан артық дұрыс болмағандықтан, аудиторлық келісім жаңа шарттары жүйеге өзгерістерді сүреттеу бойынша келісілді.

Жалпы сипаттағы жүйелер

A8. Қазіргі кезде жалпы сипаттағы жүйелер қолданысын бақылауға әлемдік түрде мойындалған мәртебелі негізі және мақсаты орнатылған жоқ. Егер ұйымдар акционерлер көбі көріністерін қарастыру мен ойландыру әкелетін орнатылған мен ашық үдеріске сәйкес келсе, сондай негіз жоқ болуы кезінде субъекттер белгілі бір түрлерімен қолданылуы тиісті стандарттарды шығаруы тиісті ұйымдармен орнатылған қаржылық есептілік стандарттары субъекттер дайындаған жалпы сипаттағы қаржылық есептілікке қолданылуы керекті болып есептіледі. Сондай қаржылық есептілік стандарттарына мысалдар мынадай:

• Халықаралық Бухгалтерлік Стандарттар бойынша Басқармамен шығарылған Халықаралық Қаржы Есептілігінің Стандарттары (ХҚЕС);

• Халықаралық Мемлекеттік Сектордағы Бухгалтерлік Стандарттар бойынша Басқармамен шығарылған Халықаралық Мемлекеттік Сектордағы Қаржылық Есептілік Стандарттары (ХҚЕС); және

• Егер ұйым акционерлер көбі көріністерін қарастыру мен ойландыру әкелетін орнатылған мен ашық үдеріске сәйкес келсе, мойындалған стандарттарды орнататын ұйыммен белгілі бір юрисдикцияда шығарылған бухгалтерлік қағидалар болып келеді.

Әдетте бұл қаржылық есептілік стандарттары жалпы сипаттағы қаржылық есептілікті дайындауды реттейтін заңнамада немесе нұсқаулықтарда қолданыстағы қаржылық есептілік ретінде қолданылады.

Заңнамамен немесе Нормативті Актілермен Белгіленген Қаржылық Есептілік Жүйелері

A9.  Аудитор 6(a) параграфқа сәйкес қаржылық есептілікті дайындауда қолданылуы тиіс қаржылық есептілік қолданылатындығын шешуі керек. Кейбір юрисдикцияларда субъекттер белгілі бір түрлері үшін жалпы сипаттағы қаржылық есептілікті дайындауда қолданылуы тиісті қаржылық есептілік жүйелерін белгілеуі мүмкін. Теріс айқындауыштар болмаса, сондай қаржылық есептілік жүйесі субъекттер дайындайтын жалпы сипаттағы қаржылық есептілікке қолданылады. Егер жүйесі қолданылуы мүмкін болмаса, 19-20 параграфтар қолданылады.

Стандарттарды орнататын ұйымдар немесе белгіленген қаржылық есептідік жүйелері жоқ юрисдикциялар

A10.  Егер субъект стандарттарды орнататын ұйым жоқ юрисдикцияда жазылып қойылса немесе қызмет етсе, немесе қайда да қаржылық есептілік жүйесі қолданылуы заңнамамен немесе нормативті актілермен белгіленген жоқ болғанда, басшылық қаржылық есептілікті дайындауда қолданылуы тиісті қаржылық есептілік жүйесін анықтай береді. Сондай-ақ қосымша 2 қаржылық есептілік жүйелері қолданылуы шешу бойынша нұсқаулықты қамтиды.

A11. АХС стандарттарына келетін аудит мына шарт бойынша орындалуы керек: басшылық 6(b) параграфта көрсетілген жауапкершіліктерін білуі және растауы тиіс.⁷⁰ Белгілі бір юрисдикцияларда да сондай жауапкершіліктері заңнамада немесе нормативті актілерде белгілеуі тиіс.

Басқа жағдайларда, сондай жауапкершіліктері заңды сипаттамасы жоқ болуы мүмкін немесе елеусіз болуы мүмкін. АХС стандарттары сондай жағдайларда заңнаманы немесе нормативті актілерді жіберіп қоймайды. Дегенмен, тәуелсіз аудитор концепциясы қаржылық есептілікті дайындау жөніндегі жауапкершілікке немесе субъекттің байланысты ішкі бақылауына қатысы жоқ аудитордың рөлін және аудитор аудитті орындау үшін ақпаратты алу бойынша сәйкесті біліктілігі бар болуы талап етеді. Атап айтқанда, шарт тәуелсіз аудитті орындауға терең. Қате түсінуді болдырмау үшін келісім 9-12 параграфтарда аудиторлық келісім шарттарын құжаттау және келісу ретінде сондай жауапкершіліктері бар болуы туралы білетін және растайтын басшылық арқылы орындалады.

A12.  Қаржылық есеп беру бойынша жауапкершіліктер басшылық пен өкілеттік берілген адамдар арасында бөлінеді деген тәсіл субъекттің құрылымына мен ресурстарына және кез келген заңнамаға немесе нормативті актілеріне және субъект басшылығы мен өкілетт тұлғалардың сәйкесті рөлдерге қарай бөлінеді. Бірақ әдетте өкілеттік берілген адамдар басшылықты қадағалай отырып, басшылық орындауға жауапты болады.

Кейбір жағдайларда да өкілеттік берілген адамдар қаржылық есептілікті растауға немесе қаржылық есеп беруге қатысты субъекттің ішкі бақылауы бойынша мониторинг жүргізуге жауапты болады немесе жауаптылықты өзіне қабыл алады. Ірі немесе қоғамдық субъекттерде өкілеттік берілген адамдардың шағын тобы, аудиттің комитеті сияқты, белгілі бір қадағалау бойынша жауапкершіліктермен берілген болуы мүмкін.

A13. АХС 580 негізінде аудитор ол белгілі бір жауапкершіліктер орындалған екені бойынша жазба растауларды беруге басшылыққа сұраныс жіберуі тиіс.⁷¹ Басшылықты бұл туралы хабар ету керек: АХС стандарттар талап ететін жазбаша қайта ұсынулармен бірге сондай жазбаша қайта ұсынулар қабылдалуы күтіледі, және керек болғанда қаржылық есептілікке қатысы бар басқа аудиторлық дәлелдерді қолдауға арналған жазбаша қайта ұсынылуларды немесе қаржылық есептіліктегі бір немесе одан да көп растауларды қоса алғанда.

A14.  Егер басшылық жауапкершіліктерін растамайса немесе жазба қайта ұсынылуларды беруден бас тартса, аудитор сәйкесті жеткілікті аудиторлық дәлелдерді ала алмайды.⁷² Сондай жағдайларда да егер заңнама немесе нормативті актілер талап еткенше, аудитордың аудиторлық келісімді қабылдауы лайықсыз болады. Аудитор аудиторлық келісімді қабылдауы тиіс болғанда аудитор басшылыққа бұл мәселелер маңыздылығын және аудитордың есебі үшін салдарды түсіндіруі қажет болуы мүмкін.

Қаржылық Есептілікті Дайындау (Сілт: Пар. 6(b)(i))

A15. Қаржылық есептіліктің көпшілікті жүйелері қаржылық есептілік қайта ұсынылуына қатысы бар талаптарды қамтиды; сондай жүйелер жағдайларында қаржылық есептілік жүйесіне сәйкес қаржылық есептілікті дайындау ұсынылуын қамтиды. Әділ ұсынылу жүйесі жағдайында әділ ұсынылу есеп беру мақсаты маңыздылығының келесі мағынасы бар: басшылықпен келісілген шарт әділ ұсынылуға тән сілтемені немесе қаржылық есептіліктің жүйесіне сәйкес «әділ және адал көріністі береді» деп жауапкершілікке сілтемені қамтиды.

Ішкі Бақылау (Сілт: Пар. 6(b)(ii))

A16. Басшылық алаяқтық немесе қате себебімен елеулі бұрмалаулардан бос болатын қаржылық есептілікті дайындауды қамтамасыз ету қажеттілігін шешкендей сондай ішкі бақылауды қолдайды. Ішкі бақылау, қалай да тиімді болатын болса, субъектті тек қана ішкі бақылау бөлінбес шектеулері себебімен субъекттің қаржылық есептілік мақсатына жету жөніндегі дұрыс сенімділікпен қамтамасыз етуі мүмкін.⁷³

A17. АХС стандарттарына сәйкес жүргізілетін тәуелсіз аудит басшылықпен қаржылық есептілік дайындалуы үшін қажетті болып табылатын ішкі бақылаудың қолданысын ауыстырмайды. Атап айтқанда, аудитор басшылық ішкі бақылауға қатысты жауапкершіліктерін білуі мен растауы тиіс деп басшылықтың келісуін алуы тиіс. Бірақ, 6(b)(ii) параграфқа сай жоба бойынша субъект басшылығымен қолданылатын ішкі бақылау мақсатына жетуді немесе кемшіліктерді анықтай алмайды деп мағынасы жоқ.

A18. Басшылық қандай да бір ішкі бақылау қаржылық есептілікті дайындауды қамтамасыз етуі қажеттілігін шешуі керек. «Ішкі бақылау» термині ішкі орта сияқты сипатталуы мүмкін компоненттердегі қызметтер кең ауқымын; субъекттің тәуекелдік бағалауын; ақпарат жүйесін, қаржылық есептілікке және хабарлауға қатысы бар байланысты бизнес үдерістерін қоса алғанда; бақылау іс-шараларын; және бақылаулар мониторингін қамтиды. Дегенмен, бұл бөлім белгілі бір субъект ішкі бақылауын қалай да өндеуі, енгізуі мен қолдауы мүмкіндігін немесе ол қалай да кез-келген компоненттін топтастыруы мүмкіндігін сипаттауға қолданылып жүрмейді.⁷⁴

Субъекттің ішкі бақылауы (сонымен қатар, бухгалтерлік кітаптар мен жазулар, немесе есеп-қисап жүйелері) басшылықтың қажеттіліктерін, бизнес қиындығын, субъект бейімді болып табылатын тәуекелдіктер сипатын, және байланысты заңдарды немесе нормативті актілерді сүреттеуге қолданылады.

A19. Кейбір юрисдикцияларда, заңнама немесе нормативті актілер бухгалтерлік кітаптар мен жазулар, немесе бухгалтерлік жүйелері сәйкестігі бойынша басшылықтың жауапкершілігін сүреттеуі мүмкін. Кейбір жағдайларда, жалпы тәжірибе бір жағынан бухгалтерлік кітаптар мен жазулар немесе бухгалтерлік жүйелер арасындағы айырмашылықтарды және екінші жағынан ішкі бақылауды немесе бақылауларды ескере отырады. Бухгалтерлік кітаптар мен жазулар немесе бухгалтерлік жүйелер А18 параграфта баяндалғандай ішкі бақылау интегралді бөлімі болғандықтан, бір емес сілтеме 6(b)(ii) параграфта басшылықтың жауапкершіліктерін сипаттауға қолданылады. Аудитор қате түсінуді болдырмау мақсатында басшылықты жауапкершіліктің ауқымы туралы хабардар етуі керек.

Кішігірім Субъекттерге байланысты Ой-Пікірлер (Сілт: Пар. 6(b))

A20. Аудиторлық келісім шарттары туралы келісу мақсаты – басшылық пен аудитордың байланысты жауапкершіліктерін қате түсінуді болдырмау. Мысалға, үшінші жақ қаржылық есептілік дайындауға көмектескеннен кейін, қолданыстағы қаржылық есептілікке сәйкес қаржылық есептілікті дайындау олардың жауапкершілігі болып қалатындығы туралы басшылықты хабардар етіп пайдалы болуы мүмкін.