Сапаны Бақылау Жүйесінің Құжаттамасы

A73. Құжаттау нысаны мен мазмұнын анықтау кезінде қаралуы тиісті, сапаны бақылау жүйесінің əрбір элементінің жұмыс жасауын қуаттайтын факторлар төмендегілерді қамтиды:

• Фирманың мөлшері жəне офистердің саны.

• Ұйымның жəне фирманың тəжірибесінің сипаты жəне қиындығы.

Мысалы, ірі фирмалар мəселелерді құжаттау үшін тəуелсіздікті растау, нəтижелерді жəне мониторингілік тексеру нəтижелерін бағалау сияқты осы деректердің электрондық қорын қолдана алады.

A74. Мониторингке қатысты құжаттама, мысалға, төмендегідей болуы мүмкін:

• Мониторинг шаралары, тексерілуі қажет болатын аяқталған келісімдерді таңдауға арналған шараны қоса алғанда.

•  Бағалау жазбалары:

o   кəсіби стандарттарды, реттеуші жəне заңгерлік талаптарды орындау;

o  сапаны бақылау жүйесі лайықты түрде өнделген және тиімді түрде орындалды ма; және

o  фирмамен немесе жоба бойынша серіктестермен шығарылған есептер жағдайларға жарамды болуы үшін фирманың сапасын

бақылау саясаттары және шаралары лайықты түрде қолданылды ма.

•  Белгіленген кемшіліктерді ақындау, ықпалын бақылау, және қандай да бір жасалуы қажет болатын әрекетті айқындау негізі.

Кішігірім фирмаларға арнайы Пікірлер

A75. Кішігірім фирмалар олардың сапаны бақылау жүйелері құжатталуының бейресми әдістерін, жазбаларды, бақылау қағазын, және нысандарды қоса алғанда, қолдана алады.

(Қаржылық есептілік аудиттеріне қатысты 2009 жылдың

15 желтоқсанынан немесе сол күннен кейін басталатын кезеңдерде күшіне енеді)
МАЗМҰНЫ
Параграф

Кіріспе

АХС ауқымы ...........................................................................................................1−2

Қаржылық Есептілік Аудиті ...................................................................................3−9

Күшіне Ену Күні.........................................................................................................10

Қаржылық Есептілік Аудитіне Қатысты Әдептану Талаптар ...............................14

Кәсіби Скептицизм ....................................................................................................15

Кәсіби Пікір ................................................................................................................16

Жеткілікті Лайықты аудиторлық Дәлелдер және Тəуекелділік ...........................17

АХС сәйкес Аудитті Жүргізу .............................................................................18−24

Қаржылық Есептілік Аудиті…. ......................................................................A1−A13

Қаржылық Есептілік Аудитіне Қатысты Әдептану Талаптар ..................A14−A17

Кәсіби Скептицизм .......................................................................................A18−A22

Кәсіби Пікір ....................................................................................................A23−A27

Жеткілікті Лайықты аудиторлық Дәлелдер және Тəуекелділік.................A28−A52

АХС сәйкес Аудитті Жүргізу........................................................................A53−A76
Кіріспе

АХС ауқымы

1. 
   Аудиттің халықаралық стандарты (АХС) қаржылық есептілік аудитін орындау барысында АХС-ке сәйкес тәуелсіз аудитордың жалпы міндеттерімен қатысты екен. Атап айтқанда, бұл тәуелсіз аудитордың жалпы міндеттерін анықтай отырып, бұл мақсатқа жету үшін тәуелсіз аудиторға көмектесуге арналған аудит ауқымын және сипатын түсіндірей отырады. Бұл АХС ауқымын, өкілеттіктерін, және құрылымын түсіндіріп, барлық аудиттерде қолданылатын тәуелсіз аудитордың жалпы міндеттерін, АХС сәйкес келу міндетін қоса алғанда, қамтиды. Содан кейін, тәуелсіз аудитор «аудитор» ретінде оқылуы тиіс.
   

3.  Аудиттің мақсаты қаржылық есептіліктегі мақсатты пайдаланушылар құпиялылығының деңгейін көтеру болып табылады. Бұл аудитордың пікірін білдіру арқылы жетіледі, яғни қаржылық есептілік барлық елеулі аспектілерде қолданылатын қаржы есеп беру жүйесіне сәйкес дайындалды ма. Жалпы сипаттағы жүйелер жағдайларында, қаржылық есептілік әділ ұсынылуы бойынша немесе қаржылық есептілікпен берілетін әділ және дұрыс көрініс бойынша пікір болып шығады. АХС стандарттарына және лайықты әдептану талаптарға сәйкес жүргізілетін аудит аудиторға пікірін құруға көмектеседі. (Сілт: Пар. A1)

4. Аудитке жататын қаржылық есептілік өкілетті тұлғалардың қадағалауымен субъект басшылығымен дайындалған қаржылық есептілік болып табылады. АХС-тар субъект басшылығы немесе өкілетті тұлғаларға жауапкершіліктерді салынбай, олардың жауапкершіліктер басқаруы заңдарды, нормативтік актілерді ескермейді. Алайда, АХС сай келетін аудит келесі шарт негізінде жүргізіледі: субъект басшылығы және, қажет болса, өкілетті тұлғалар аудитті жүргізуге тым маңызды болатын ерекше жауапкершіліктерді мойындауы тиіс. Қаржылық есептілік аудиті субъект басшылығы немесе өкілетті тұлғаларды олардың жауапкершіліктерінен босатпайды. (Сілт: Пар. A2-A11)
5. Аудитордың пікірі негізі ретінде, АХС -ары бойынша аудитор ақпараттың дұрыстығын растауды алуы тиіс, яғни қаржылық есептілік елеулі

бұрмаланулардан бос болды ма, алаяқтық немесе қате болды ма. Ақпараттың дұрыстығын растау растаудың жоғары деңгейі болып табылады. Аудитор аудит тәуекелін төмеңгі деңгейіне төмендету мақсатында жеткілікті аудиторлық дәлелдерді алғаннан кейін, мынаны алуы мүмкін (бұл қаржылық есептілік елеулі түрде бұрмаланғанда аудитордың лайықсыз пікірін білдірумен қатысты тәуекелі). Бірақ, дұрыс сенімділік абсолютті деңгейі емес, өйткені аудиторлық дәлелдер көбіне ықпал тигізетін аудиттің бөлінбес шектеулері негізделіп аудитор қорытындыларды және шешуші емес, дәлелді аудиторлық пікір жасайды. (Сілт: Пар. A28-A52)

6. Аудитор маңыздылық концепциясын аудиттің жоспарлауында және жүргізілуінде, сонымен қатар қаржылық есептілік бойынша аудиттің айқындалған бұрмаланулар ықпалын мен сондай бар болса түзітілмеген бұрмаланулырын бағалауында қолданып отыр.³⁰ Жалпы алғанда, бұрмалаулар, көзге түспей қалғандарды қоса алғанда, елеулі болып есептеледі, егер олар жеке немесе жалпы түрінде қаржылық есептілікке негізділеп, қолданушылардың экономикалық шешімдеріне ықпал етуі мүмкін. Маңыздалық бойынша пікірлер қоршаған жағдайларға тән жасалып, қаржылық есептілікке қолданушылардың қажеттіліктерін аудитордың түсенетіні арқылы, бұрмалау сипаты немесе мөлшері арқылы немесе екеуі де түзбесі арқылы ықпал етіледі. Аудитордың пікірі тұтас сияқты қаржылық есептілікке қатысы бар. Сонымен қатар, аудитор тұтас сияқты қаржылық есетілікке елеулі емес бұрмалау анықталуына жауапты емес.

7. АХС ақпараттың дұрыстығын растауды алу барысында аудиторды қолдауға арналған мақсаттарынан, талаптарынан және қолданысынан басқа түсіндіру мәліметтерден турады. АХС бойынша аудитор аудиттің жоспарлау және орындалуы кезінде кәсіби пікірін және кәсіби скептицизм өзгеден басқа қолдануы тиіс:

• Субъектті немесе ортасын білу негізінен, субъекттің ішкі бақылауын қоса алғанда, алаяқтық немесе қате себебімен, елеулі бұрмалану тәуекелін айқындау мен бағалау.

• Елеулі бұрмаланулар бар болса, жоспарлау және бағаланған тәуекелдерге жарамды жауаптарды беру арқылы лайықты аудиторлық дәлелдерді алу.

•  Алынған аудиторлық дәлелдерден жасалған қорытындылар негізінде қаржылық есептілік бойынша пікірін құру.

8.  Аудитор білдірген пікірі нысаны қолданылатын қаржылық есептілік жүйесіне мен қолданыстағы заңнамаға тәуелді болады. (Сілт: Пар. A12-A13)

9. Аудитор пайдаланушыларға, басшылыққа, өкілеттік берілген адамдарға, немесе субъекттің сыртқы тараптарға аудитке қатысты мәселелер бойынша

белгілі бір басқа хабарлау мен есеп беру міндеттері бар болуы. Бұл АХС –ында немесе қолданылатын заңнамада болуы мүмкін.³¹

10. АХС қаржылық есептілік аудиті үшін 2009 жылдың 15 желтоқсанында немесе сол күнінен  кейін заңды күшіне енеді.

11. Қаржылық есептілік аудитін орындау кезінде, аудитордың жалпы мақсаттары мынадай:

(a)     Яғни қаржылық есептілік елеулі бұрмаланулардан бос болды ма, алаяқтық немесе қате болды ма, ақпараттың дұрысытығын растауды алу. Қолданылатын қаржылық есептілік жүйесіне сәйкес қаржылық есептілік дайындалды ма, сол бойынша аудторға пікірін құруға көмектеседі; және

(b)    Қаржылық есептілік бойынша есеп беру, және аудиторлық дәлелдермен сәйкес АХС стандарттары талап ететіндей хабардар ету.

12. Көптеген жағдайларда, дұрыс сенімділік ала алмағанда, және аудиторлық есептегі кәсіптік пікір қаржылық есептілікті мақсатты қолданушылардың алдында есеп беру мақсаттары үшін жағдайларға қолайлы болмаса, АХС, қолданыстағы заңнама немесе нормативтік актілер бойынша сай аудитор пікірді айтудан немесе жоба бойынша келісімді орындаудан ықтимал болса бас тартады³².

Анықтамалар

13. АХС бойынша келесі терминдер төмендегі мағыналары қамтиды:

(a)    Қолданылатын қаржылық есептілік жүйесі – Субъекттің сипатына және қаржылық есептілік мақсатына қарай немесе заңнамамен немесе реттеушы актлермен талап етілетін болса қаржылық есептілікті дайындау кезінде басшылықпен және керек болғанда өкілеттік берілген адамдармен алынған қаржылық есептілік жүйесі.

«Әділ ұсынылу жүйесі» (Fair presentation framework) термині жүйелік талаптар сәйкестігін талап ететін қаржы есеп беруін сипаттауға қолданылады және:

(і) Қаржылық есептілік әділ ұсынылуына жету үшін тікелей немесе жанама түрде, басшылықтың жүйесімен талап етелетіндерден бөлек ашылымдарын беру қажеттілігін қуаттайды; немесе

(іі)  Қаржылық есептілік әділ ұсынылуына жету үшін жанама түрде, басшылықтың жүйелік талаптаранан ауытқуын қажеттілігін қуаттайды.

Мынадай ауытқулар тек төтенше сирек кездесетін жағдайларға керек болуы тиіс.

«Сәйкестік жүйесі» (Compliance framework) термині жүйелік талаптар сәйкестігін талап ететін қаржы есепi беруін сүреттеуге қоладынлып, (i) немесе (ii) жоғарыдағы растауларын енгізбейді.

(b) Аудиторлық дəлел (Audіt evіdence) – аудиторлық қорытынды негізделетін қорытындыларды анықтау процесінде аудитордың алатын ақпараты. Аудиторлық дəлелде бастапқы құжаттар мен қаржылық есептілік негізінде жататын тіркеу жазбалары сонымен қатар басқа жақтан алынатан ақпаратты растайтын жазбалар болады. АХС мақсаттары үшін:

(i) Аудиторлық дәлелдер жеткіліктігі аудиторлық дәлелдер саны өлшемі болып табылады. Қажетті аудиторлық дәлелдер саны аудитордың елеулі бұрмаланулар тәуекелін бағалауы және сондай аудиторлық дәлелдер сапасы арқылы арқылы өзгертіледі.

(ii) Аудиторлық дәлелдер сәйкестігі аудиторлық дәлелдер сапасы өлшемі болып табылады; аудиторлық пікірі негізделетін қолдау көрсет барысында сенімділігі мену сәйкестігі болып табылады.

(с)  Aудиторлық тəуекелдік (Audit risk) - Қаржылық есептілік елеулі түрде бұрмаланғанда, аудитордың сəйкес емес аудиторлық қорытынды беру тəуекелдігі. Аудиторлық тəуекелдік қаржылық есептіліктің елеулі бұрмалануы тəуекелдігінің бөлігі жəне аудитор сондай бұрмалануларды анықтай алмау тəуекелдігі болып келеді.

(d) Аудитор (Auditor) – «Аудитор» термині аудитті жүзеге асыратын адамды немесе адамдарды, әдетте жоба бойынша əріптесті немесе аудиторлық фирманы немесе керек болғанда фирманы сипаттау үшін қолданылады. АХС бойынша жоба бойынша əріптес орындауы тиіс болса, «аудитор» емес, «жоба бойынша əріптес» термині қолданылады. «Жоба бойынша әріптес» және «фирма» терминдері керектік туған кезде мемлекеттік сектордағы эквивалентер сияқты оқылуы тиіс.

(e) Анықтай алмау тəуекелдігі (Detection risk)– Төмеңгі деңгейіне дейін аудиторлық тәуекелді төмендетуге арналған аудиторме орындалған шаралардан туындайтын тәуекедігі жеке болса немесе басқа бұрмаланулармен бірлесіп бар болатын және елеулі болып табылатын бұрмалануларды анықтай аламады.

(f) Қаржылық есептілік (Financial statements) – Субъекттің экономикалық қорлары туралы немесе белгілі бір күндегі міндеттемелері мен белгілі бір уақыт аралағында олардағы өзгерістер жөнінде ақпарат үшін тағайындалған есептік жазбалар негізінде құрылған ескертулер жүзінде қосылып берілетін тарихи қаржылық мəліметті құрылымдық түрде ұсыну. Құрылған ескертулер әдетте елеулі бухгалтерлік саясаттарын тұжырымдамасын және басқа түсіндіру мәліметтерін білдіруі мүмкін. «Қаржылық есептілік» термині әдетте қолданылатын қаржы есеп беруі

жүйесі талаптары көздегендей қаржылық есептілік толық пакетін сүреттеуге қолданылып, бірақ жекелеген қаржылық есептілікті сипаттай алады.

(g) Тарихи қаржылық ақпарат (Historical financial information) – Өткен мерзімдердегі экономикалық оқиғалар немесе кейінгі уақыт аралағындағы жағдайлар туралы белгілі бір субъектпен байланысы бар қаржылық шарттарда белгіленген, субъекттің бехгалтерлік жүйесінен бастапқы түрде алынған ақпарат.

(h) Субъект басшылығы (Management) – Басшылық аға қызметкерлер мен жоғары басқару қызметін атқаратын басқа адамдардан құралады. Басшылыққа осындай қызметтер атқарса ғана лауазымы адамдар кіреді.

(i) Бұрмалау (Misstatement) – Сома, топтастыру, көрсетілім немесе есеп берілген қаржылық есептілік бабының ашылып көрсетілуі мен сома, топтастыру, көрсетілім мен бап қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сай келуі тиіс ашып көрсетудің айырмасы. Бұрмалаулар алаяқтық немесе қателерден туындай алады.

Қаржылық есептілік барлық елеулі қатынастарда әділ түрде ұсынылатындығы бойынша аудитордың пікірі білдірілген кезде немесе әділ және дұрыс пікірін білдірсе, бұмалаулар тағы сомаларды өзгерістерді, топтастаруларды, ұсынылуы немесе ашылымдары қамтиды, сонымен қатар аудитордың пікірі бойынша әділ түрде белгілеуі тиісті болатын қаржылық есептілікке керек болып табылады немесе әділ және дұрыс көрініс беруі тиіс.

(j) Басшылықтың міндеттеріне мен керек болған жағдайда өкілеттік берілген адмдардың мідеттеріне қатысты және аудитті жүргізілуі тиісті болатын шарт (Premise, relating to the responsibilities of management and, where appropriate, those charged with governance, on which an audit is conducted) – Субъект басшылығы мен, керек болса, өкілеттік берілген адамдар АХС –ына сәйкес аудиттің орындалуына іргелі болап табылатын міндеттері бар болуын қуаттай береді және біледі. Міндеттері мынадай:

(i)  Керектік туған кезде олардың әділ ұсынылуын қосылып, қолданылатын қаржы есеп беруі жүйесімен сәйкес қаржылық есептілікті даярлау;

(ii) Басшылық сияқты және керек болғанда өкілеттік берілген адамдар сияқты ішкі бақылау алаяқтық немесе қате себебімен елеулі бұрмалаулардан бос болатын қаржылық есептілікті даярлауға рұқсат етуі керек; және

(iii) Аудитор келесі берілуі тиіс:

a. Басшылық және өкілеттік берілген адамдар білетін және қаржылық есептілікті, оның ішінде жазуларын, құжаттарын, және басқа мәселелерін, даярлауға қатысты барлық ақпаратқа рұқсат алу;

b. Аудит мақсатында аудитор басшылықтан және өкілеттік берілген адамдардан сұра алатын қосымша ақпарат; және

c.  Аудитор қарауынша аудиторлық дәлелдерді алуы керектігін қарастырып субъекттегі адамдарға шектеумелі рұқсат алу.

Әділ ұсынылу жүйесі жағдайында, (i) пункті «қаржылық есептілік жүйесіне сәйкес қаржылық есептілікті даярлауға және ұсынуға арналған» немесе «қаржылық есептілік жүйесіне сәйкес әділ және адал көрініс беретін қаржылық есептілікті даярлауға арналған» сияқты ауыстырыла алады.

«Басшылықтың міндеттеріне мен керек болған жағдайда өкілеттік берілген адмдардың мідеттеріне қатысты және аудитті жүргізілуі тиісті болатын шарт» «шарт» деген терминге ауыстырыла алады.

(k)  Кәсіби пікір (Professional judgment) – Аудиттің, бухгалтерлік және әдептану стандарттары мәнмәтіндегі, аудит бойынша келісімдер жағдайларына жарамды әрекеттер бағдары бойынша қабылдау мәнмәтіндегі лайықты тренинг, білім, және тәжірибе қолданылуы.

(l)   Кәсіби скептицизм (Professional skepticism) – Алаяқтық немесе қате себебімен ықтимал бұрмалауларды және аудиторлық дәлелдерді сынап бағалауларды айқындалуы мүмкін болатын жағдайларға күдіктілі болып, сұраулы ой-пікірін қамтитын мінез-құлық.

(m) Дұрыс сенімділік (Reasonable assurance) – қаржылық есептілік аудиті мәнмәтіндегі cапа бақылауы мəнмəтініндегі дұрыс сенімділік) – Жоғары, бірақ абсолютті емес сенімділік деңгейі.

(n) Елеулі бұрмалау тәуекелдігі (Risk of material misstatement) – Аудитке дейін қаржылық есептілік елеулі түрде бұрмаланғанда тәуекелі. Растау деңгейі сияқты бейнеленгендей екі құрамдас бөлімдерден турады:

(i) Бөлінбес тәуекелдік (Inherent risk) – кез келген байланысты бақылауларға дейін әлі жеке әлі басқа бұрмалаулармен бөлісіп елеулі мүмкін болатын бұрмалаулар ашылымдары, немесе сальдолар, транзакция тобы бойынша растау қабілеттілігі.

(ii) Бақылау тәуекелдігі (Control risk) – кез келген байланысты бақылауларға дейін әлі жеке әлі басқа бұрмалауларме бөлісіп елеулі мүмкін болатын бұрмалаулар ашылымдары, немесе сальдолар, транзакция тобы бойынша растау қабілеттілігіндегі бұрмалау тәуекелін уақыт негізінде субъекттің ішкі бақылауы алдын алмайды немесе анықтамайды, түзітпейді.

(o) Басқару өкілеттігіне ие тұлғалар (Those charged with governance) – Субъекттің стратегиялық бағдарын қадағалауға уәкілетті және субъекттің жауапкершілікке міндетті адам (адамдар) немесе ұйым (ұйымдар) (мысалға, корпоротивті сенім берілген ұйым). Кейбір субъекттерде, өкілеттік берілген аға буын қазметкерлерін, мысалға жеке

немесе мемлекеттік сектордағы басқарма кеңесі атқарушы мүшелері немесе иесін қамтиды.

Талаптар

Қаржылық Есептілік Аудитіне Қатысты Əдептану Талаптар

14.  Аудитор тәуелсіздікке, аудиторлық келісімдерге қатысты тиісті əдептану талаптарды сақтауы тиіс. (Сілт: Пар. A14-A17)

15. Аудитор, қаржылық есептіліктің маңызды бұрмалануына əкелуі мүмкін жағдайлардың болуын назарға ала отырып аудитті кəсіби скептицизмнің белгілі бір үлесімен жоспарлауы тиіс. (Сілт: Пар. A18-A22)

16. Аудитор, қаржылық есептілік аудитін орындау және жоспарлау кезінде кәсіби пікірін қолданады. (Сілт: Пар. A23-A27)

17.  Аудитор, дұрыс сенімділік алу мақсатында, қолдануға жарайтын төмендегі деңгейіне дейін аудиторлық тәуекелдікті төмендету үшін жеткілікті лайықты аудиторлық дәлелдерді алады және аудитордың пікірлерін негізделеніп лайықты қорытындыларды жасай алады. (Сілт: Пар. A28-A52)

18. Аудитор, аудитке сай келетін АХС стандарттарына сәйкес келетін болады. АХС қолданылатын болса және АХС реттейтін оқиғалар қолданылса, АХС аудитке қатысы бар. (Сілт: Пар. A53-A57)

19.  Аудитор мақсаттарын білу және талаптарын лайықты түрде қолдану үшін АХС түгел мәтіні туралы, басқа түсіндіру мәліметтерін қоса алғанда, біледі. (Сілт: Пар. A58-A66)

20. Егер аудитор АХС талаптарымен және аудитке қатысты басқа стандарттарымен сәйкес келмесе, аудитор аудиторлық есебіндегі АХС сәйкестігін ауыстырмайды.

21. Аудитордың жалпы мақсаттарына жету үшін, аудитор АХС стандарттары аралағындағы өзара қатынастарын қарастырып, аудитті жоспарлау және орындау кезінде қатысты АХС стандарттарында көрсетілген мақсаттарды қолданады. Мыналарды зерттеу керек: (Сілт: Пар. A67-A69)

(a)  аудит шаралары, АХС стандарттары талап ететін шаралар қосылып, АХС белгіленген мақсаттарға жету үшін керекті болды ма; және (Сілт: Пар. A70)

(b)  лайықты аудиторлық дәлелдер алынды ма. (Сілт: Пар. A71)

22. 23 параграфқа сәйкес аудитор АХС әр бір талабына сәйкес келуі қажет, егер аудиттің жағдайлары бойынша:

(a)  Түгел АХС лайыұсыз болып табылады; немесе

(b) Шарт қойылған және шарт жоқ болуы себебімен, талап лайыұты болып табылады. (Сілт:  Пар. A72-A73)

23.  Тек қана ерекше жағдайларда, аудитор АХС стандарттарымен белгіленген лайықты талаптар ауытқылуы керектігі бойынша қорытынды жасай алады. Осыған сәйкес, аудитор бұл талаптардың мақсатына жету үшін баламалы аудиттің шараларын орындауды көздейді. Аудитор байланыста талаптардан ауытқуы қажеттілігі пайда болады, талап орындалуы тиісті шараға тән болса және аудиттің жағдайларында талаптың мақсатына жету кезінде тиімді емес болса. (Сілт: Пар. A74)

Мақсатқа Жету Қабілетсіздігі

24. Егер АХС стандартындағы мақсат қол жетерлік болмаса, аудитор, бұл аудитордың жалпы мақсаттарына жетуге кедергіні әкелетін мүмкін бе, бағалай отырып, АХС стандарттарына сәйкес аудитордың пікірін өзгертуі тиіс немесе келісімнен ауытқуы тиіс (ауытқу қолданылатын заңнама немесе реттеуші актілері жүзінде қарастырылса). Мақсатқа Жету Қабілетсіздігі АХС 230 жүзіндегі құжаттаманы талап ететін елеулі мәселені қамтиды.³³ (Сілт: Пар. A75-A76)

***

Қолданбалы Және Басқа Түсіндірме Материал

Қаржылық Есептілік Аудиті

Аудиттің Ауқымы (Сілт: Пар. 3)

A1. Аудитор қаржылық есептілік бойынша пікірін жасайды, яғни қолданылатын қаржылық есептілік жүйесімен сәйкес қаржылық есептілік дайындалды ма. Сондай пікір қаржылық есептілік аудиттерінің бәрі түрлеріне қолданылады. Аудитордың пікірі субъекттің тіршілекке қабілеттілігі емес, нәтижелілігін немесе басшылық субъекттің қызметін орындайтын тиімділігін емес болжамайды. Кейбір юрисдикциялар бойынша, атап айтқанда, қолданылатын заңнамамен немесе реттеуші актілермен сәйкес аудиторлар, басқа мәселелер бойынша, ішкі бақылау тиімділігін қоса алағанда, немесе қаржылық есептілік бойынша басшылықтың жекелеген есебі толыссыздығы бойынша пікірін жасауы тиіс. Қаржылық есептілік бойынша пікірін құрастыруға лайықты болуы тиімді деңгейдегі сондай мәселелерге қатысты талаптарды және нұсқаулықты қамтитын болса да, аудитор сондай пікірлерін жасауға қосымша міндеттері бар болса, аудитор былайғы жұмысты орындауы тиіс болатын.

A2. Заңнама немесе реттеуші актілер басшылықтың және керек болғанда басқаруға өкілеттік берілген адамдардың қаржылық есептілікпен байланысты жауапкершіліктерді белгілей алады. Былайшы, бұл жауапкершіліктер деңгейі немесе оларды сипаттау жолы юрисдикциялар арқылы ерекшеленеді. Бұл айымашылықтардан қарамастан, басшылық және керектік туған кезінде өкілеттік берілген адамдар төмендегідей жауапкершіліктерін қуаттайтын және білетін болса, АХС стандарттарына сәйкес кедетін аудит мына шарты бойынша орындалуы тиіс.

(a)  Олар қаржылық есептілік қолданылатын қаржылық есептілік жүйесімен сәйкес, керек болғанда олардың әділ ұсынылуын қоса алғанда, қаржылық есептілікті дайындауы тиіс;

(b)  Басшылық сияқты және керектік туған кезінде басшылыққа өкілеттік берілген адамдар сияқты ішкі бақылау алаяқтық немесе қате себебімен елеулі бұрмалаулардан бос болатын қаржылық есептілікті даярлауға кіру қажеттілігіне рұқсат етіу тиіс; және

(c)   Аудитор мыналар алуы тиіс:

(i)  Басшылық және керектік туған кезінде басшылыққа өкілеттік берілген адамдар қаржылық есептілікті даярлауға, жазуларды, құжаттарды, және басқа мәліметтерді қоса алғанда, тиімділігі туралы білсе, сондай ақпаратқа кіруді рұқсат алуы тиіс;

(ii) Аудитор басшылықтан және керектік туған кезінде басшылыққа өкілеттік берілген адамдардан сұралуы мүмкін қосымша ақпарат; және

(iii)  Аудитордың пікірі бойынша дәлелдерді алу үшін керекті болып табылатын субъекттегі адамдарға шектеулі емес кіруге рұқсат.

A3. Басшылық және керек болғанда басшылыққа уәкілетті адамдар даярлаған қаржылық есептілік даярлауы төмендегілерді талап етеді:

• Лайықты заңнама немесе реттеуші актілер мәнмәтінінде қолданылатын қаржылық есептілік жүйесі айықындалуы.

• Бұл жүйесімен негізінде қаржылық есептілікті қолдану.

• Бұл жүйесі лайықты сипаттамасы қаржылық есептілікке қосылуы тиіс.

Қаржылық есептілік дайындалғанда басшылық жағдайларға жарамды болып табылатын бухгалтерлік баға жасалуы бойынша пікірін жасай отырып, сонымен қатар бухгалтерлік саясаттарды таңдауы және қолдануы тиіс. Бұл пікірлер қолданылатын қаржылық есептілік мәнмәтінде жасалады.

A4. Қаржылық есептілік төмендегі мақсаттарға жетуге арналған қаржылық есептілік жүйесімен сәйкес дайындалуы тиіс:

• Жалпы сипаттағы ақпарат («жалпы сипаттағы қаржылық есептілік») қолданушылардың үлкен санын талап етеді; немесе

• Қаржылық есептілік арнайы қолданушыларды талап етеді («арнайы мақсатты қаржылық есептілік»).

A5. Әдетте, қолданылатын қаржылық есептілік мойындаған стандарттарды белгілейтін ұйыммен немесе заң немесе реттеуші талаптармен айқындалған қаржылық есептілік стандарттарын қамтиды. Басқа көздері қолданылатын қаржылық есептілік жүйесі қолданылуы бойынша бағдары беруі мүмкін. Кейбір жағдайларда, қолданылатын қаржылық есептілік жүйесі сондай басқа ақпарат көздерін қамти алып, немесе тек қана сондай ақпарат көздерінен тура алады. Сондай ақпарат көздері мыналарды қамти алады:

•   Заң мен әдептану ортасы, жарғыларды, реттеуші актілерді, сот шешімдерін, бухгалтерлік міселелер бойынша кәсіби әдептану міндеттері;

•  Стандартты қоятын, кәсіби немесе реттеуші ұйымдармен шығарылған ерекшеленетін кұзыретті бухгалтерлік түсіндіру мәліметтері шығарылған;

•  Стандартты қоятын, кәсіби немесе реттеуші ұйымдармен шығарылған пайда болатын бухгалтерлік мәліметтер бойынша ерекшеленетін көрінестері шығарылған;

•   Кеңінен таратылған мен басым болатын бас және индустриялық тәжірибелер; және

• Бухгалтерлік ақпарат.

Қолданысы бойынша нұсқаулық алуы мүмкін көздері мен қаржылық есептілік жүйесі арасындағы немесе қаржылық есептілік жүйесін қамтитын ақпарат көздері арасындағы келіспеушіліктер бар болатын жерде, ең жоғарғы деңгейдегі құзыреті бар көзі басым болады.

A6. Қолданылатын қаржылық есептілік жүйесі талаптары қаржылық есептілік нысанын және мазмұнын белгілей отырады. Барлық әрекеттерді қалай ескеру немесе ашу жолдарын белгілей алмаса да, бұл әдетте жүйесінің талаптары бастапқы концепцияларына сәйкес келетін бухгалтерлік саясаттары қолдану мен дамыту үшін негізі сияқты қызмет етуі мүмкін жеткілікті ауан қағидаларды қамтиды.

A7. Басқа сәйкестік жүйелері болатын кезде, кейбір қаржылық есептілік жүйелері әділ ұсынылу жүйелері болып табылады. Негізінде, жалпы сипаттағы қаржылық есептілікті дайындау үшін субъекттермен қолданылуы тиіс стандарттарды шығаруға мойындалған ұйыммен қойылған қаржылық есептілік стандарттары қамтитын қаржылық есептілік жүйелері кәдімгідей әділ ұсынылуына жету мақсатында, мысалға, Халықаралық Бухгалтерлік Стандарттар бойынша Басқармамен (ХБСБ) шығарылған Халықаралық Қаржы Есептілігінің Стандарттарына (ХҚЕС) жетуге, арналған.

A8. Қолданылатын қаржылық есептілік жүйесі талаптары тағы басқамен қаржылық есептілік толық пакетін анықтай отырады. Бірталай жүйелері

жағдайларында, қаржылық есептілік субъекттің қаржылық ахуалы, қаржылық қызметі, сонымен қатар ақша қозғалысы туралы ақпаратты беруге арналған. Сондай жүйелері жағдайларында, қаржылық есептілік толық пакеті сальдоны, кіріс бойынша есепті, және ескертулерді қамтитын болады. Басқа қаржылық есептілік жүйелері жағдайларында, жеке қаржылық есептілік және ескертулер қаржылық есептілік толық пакетін жасайтын болуы мүмкін:

•   Мысалға, Халықаралық Мемлекеттік Сектордағы Бухгалтерлік Стандарттары (ХМСБС), Халықаралық Мемлекеттік Сектордағы Бухгалтерлік Стандарттар бойынша Басқамамен шығарылған «Есеп-қисап Кассалық Әдісі бойынша Қаржылық Есептілік» бойынша ХМСБС стандарттарына сәйкес қаржылық есептілік мемлекеттік сектордағы субъектпен дайындалғанда бастапқы қаржылық есептілік ақшы ағыны және төлемдер бойынша есеп болып табылады.

• Жеке қаржылық есептілік басқы мысалдары қатысты ескертулерді қамтитын болады:

o Сальдолар.

o Кіріс бойынша есеп немесе операциялар бойынша есеп.

o Бөлінбейтін пайда бойынша есеп.

o Ақша қозғалысы бойынша есеп.

o Меншікті капитал қамтитын емес пайдалар мен шығындар бойынша есеп.

o Меншікті капиталдағы өзгерістер бойынша есеп.

o Табыстар мен шығыстар бойынша есеп.

o Өнім желісі арқасында операциялар бойынша есеп.

A9.   АХС 210 қолданылатын қаржылық есептілік жүйесі қолданылуын белгілеуге нұсқаулық береді және талаптарды анықтайды.³⁴ Қаржылық есептілік арнайы мақсатты қаржылық есептілікке сәйкес дайындалғанда, АХС 800 жеке ой-пікірлерімен айналысатын еді.³⁵

A10. Аудитор аудитті жүргізу бойынша шарттың маңыздылығы себебімен, аудит бойынша келісімді қабылдауға алғышарт ретінде А2 параграфта олар көрсетілген міндеттері бар болуын білу және растау туралы басшылықтың және керек болғанда басшылыққа өкілеттік берілген адамдардың мақұлдауын алуы тиіс.³⁶

Мемлекеттік Секторда Аудиттерге арнайы Пікірлер

A11. Мемлекеттік сектордағы субъекттердің қаржылық есептілік аудиттері мандаттары анау субъекттерден басқа кең болуы мүмкін. Нәтижесінде, мемлекеттік сектордағы субъекттердің қаржылық есептілік аудитін жүргізу негізі болатын басшылықтың міндеттеріне қатысты шарт қосымша жауапкершіліктерін, мысалға, заңнамаға, реттеуші актілермен, немесе басқа уәкілетті орынға сәйкес орындайтын транзакциялар мен оқиғалар орындалуын енгізуі мүмкін.³⁷

Аудитордың Пікірін Қалыптастыру (Сілт: Пар. 8)

A12.  Барлық елеулі қатынастарда, қаржылық есептілік қолданылатын қаржылық есептілік жүйесіне сәйкес дайындалған болды ма, яғни аудитор сол бойынша пікірін білдіреді. Аудиторлық пікірдің нысаны, алайда, қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне және кез-келген қолданыстағы заңнамаға немесе нормативтік актілерге тәуелді болады. Қаржылық есептілік жүйелері көпшілігі қаржылық есептілік ұсынылуына қатысты талаптарын қамтиды; сондай жүйелері бойынша, қаржылық есептілікті қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес дайындау көрсетілімді қамтиды.

A13. Қаржылық есептілік әділ ұсынылу жүйесі болғанда, жалпы сипаттағы қаржылық есептілік жағдайларында әдеттегідей қаржылық есептілік, барлық елеулі қатынастарда, әділ түрде ұсынылғандығы немесе әділ және адал көрінісін беретіндігі бойынша АХС стандарттарымен талап етілетін пікір жасауы керек. Егер қаржылық есептіліктің сәйкестік жүйесі болса, қаржылық есептілік, барлық елеулі қатынастарда, жүйесімен сәйкес дайындалса, аудитор сол бойынша пікірін жасау тиіс. Өзгеше болмаса, аудитордың пікіріне АХС стандарттарының сілтемелері пікірі екі нысандарын қамтиды.