Білім академиясы

5 
 
1. Білім алушылардың жеке басын қалыптастырудағы мерекенің рөлі 
Қазақстан Республикасында ұлттық мерекелер, мемлекеттік мерекелер, 
кәсіптік және өзге де мерекелер атап өтіледі. Мемлекеттік мерекелер – бұл 
қоғамдық-саяси маңызы бар оқиғаларға арналған мерекелер. Мемлекеттік 
мерекелерді мерекелеу ресми мерекелермен қатар жүруі мүмкін.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік мерекелер мен көріністер 
дуалистік модель сипатына ие болатын мерекелік мәдениеттің негізін білдіреді, 
бір жағынан этномәдени сәйкестендіру тәсілі ретінде, екінші жағынан – билік 
құрылымын әлеуметтік-мәдени көрсету нысаны ретінде әрекет етеді. Бұл ретте 
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік мерекелер, жалпы мерекелік 
мәдениет сияқты, терең тарихи тамырларға ие; олардың пайда болуы, 
қалыптасуы, даму, ең алдымен, әлеуметтік-мәдени жүйелердің өзгеруіне 
байланысты, бұл ретте көпұлтты мемлекеттегі ұлтшылдықтың тежегіш факторы, 
өзіндік «тежегіші» рөлін атқаратын ұлттық мерекелердің дәстүрлі формалары.
Әрине, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік мерекелер пайда болу 
тұрғысынан да, іске асыру тұрғысынан да өте күрделі құрылымға ие. Қазіргі 
көпұлтты әлемде олар функцияларды алатын көпфункционалды құбылыс: 
идеологиялық, әлеуметтік-интегративті, әлеуметтік 
тәжірибені аудару 
функциясы, сонымен қатар коммуникативті, компенсаторлық, эстетикалық және 
эмоционалды-психологиялық.
Қазақстан 
Республикасының 
мемлекеттік 
мерекелерінің 
әртүрлі 
көпфункционалдылығы әлемді ұлттық түсіну және «жалпы адам» туралы 
идеялар спектрінде туындайды. Мұнда бұл түсініктің логикасы, философиясы 
түсіну нүктесінен шығады және «атрибуттар» және «субстанциялар» сияқты 
біртұтас бүтіннің бөліктерін дедукциялайды. Бірақ бұл түсінік өте күрделі. Ол 
еріксіз ауысады және әр халықтың өз орталығымен біріктіріледі. Бұл фактіні 
түсіну бастапқы болып, содан кейін ұлттық логика мәселесі туындайды.
Сондықтан адамзаттың бүкіл тарихы және оның мәдениетінің әртүрлілігі 
адамның қоршаған табиғи ортаға бейімделуі – ұйымдық формалардың тарихы. 
Адам немесе жаһандық қоғамның бастапқы ұйымдастырушылық бейімделуі 
қоғам мүшелерін тұтастай біріктіретін әлеуметтік инстинктпен анықталады. 
«Жаһандық қоғамды» толық сипаттау үшін әр түрлі жүйелердегі өзгерістердің 
әр түрлі қарқынын ескеру қажет, мысалы, француз әлеуметтанушысы Дж. 
Гурвич [3], М. Блоктың кейбір идеяларына сүйене отырып, үш уақыт цикліне 
бөлуді ұсынады: ұзақ уақыт (longue duree) – географиялық, материалдық және 
психикалық құрылымдардың уақыты, «квази-қозғалмалы» жылы өзгерістерді 
сезіну; орташа ұзақтық уақыты – онжылдықтармен есептелетін конъюнктуралар, 
циклдар уақыты; қысқа уақыт – оқиғалар уақыты.
Жалпы сипаттама «жаһандық қоғамның» барлық жүйелерін және барлық 
уақыт циклдерін ескере отырып ғана мүмкін болатындығын мойындай отырып, 
Ж. Гурвич өзінің назарын экономика мен материалдық өмірге, демек, «ұзақ 
уақытқа» аударады [3].

6 
Мерекелер жағымды эмоциялардың қажеттілігі, адамдармен бірге болу 
қажеттілігі, мерекелік қарым-қатынас ретінде қажет. 
Мерекелерді тәрбие жұмысында қолданудың практикалық қолайлылығы 
мен орындылығы көбінесе баланың ақыл-ой, эстетикалық, адамгершілік, рухани 
дамуының негізгі педагогикалық идеясын жүзеге асыру және шығармашылық 
іске асыру құралдарының қол жетімділігімен, ата-аналардың балаларды 
тәрбиелеу жөніндегі бірлескен жұмыс қызметіне оң әлеуетін кеңінен тарту 
мүмкіндігімен анықталады. Мерекелерді дайындау және өткізу жүйесінде білім 
алушының жеке басын, оның интеллектуалды, шығармашылық, рухани әлеуетін 
дамытуға бағытталған.
Мереке – баланың рухани байытуының бір түрі. Барлық мерекелер «көңіл 
көтеруге» шақырады. Мереке баланың толыққанды дамуы үшін оған ауадай 
қажет.
Қоғам өміріндегі мерекелер маңызды орын алады: 
- біріншіден, бұл ұлттың рухани мұрасының бір бөлігі – салт-дәстүрлер, 
әдет-ғұрыптар; 
- екіншіден, мерекені дайындау және өткізу процесінде балалар мен 
ересектер арасындағы жан-жақты шығармашылық ынтымақтастық саласы; 
- үшіншіден, мереке күндері бала өмірінің жарқын оқиғасы; 
- төртіншіден, мерекелер – бұл баланың рухани көрінісі мен рухани 
байытуының бір түрі; 
- бесіншіден, мерекелер – «адами қарым-қатынастың сән-салтанаты» 
кеңістігі. 
Мереке – бұл ерекше көңіл-күй, кез-келген салтанатты оқиғаның 
тәжірибесінен туындаған эмоционалды қуанышты көңіл-күй адамның өмірінде 
жеке және әлеуметтік дамуымен тығыз байланысты. Ел тарихымен, оның 
ғасырлық дәстүрлерімен, салт-дәстүрлерімен байланысты мерекелер адамға 
бүкіл халықпен бірлігін түсінуге мүмкіндік береді.
Мерекелік күнтізбе Отан тарихының қалай өзгеретінін көрсетеді. Дәстүрлі 
мерекелер өзгеріссіз қалады, олардың қызығушылығы қазір айтарлықтай өсті. 
Бұл жай ғана қызығушылық емес. Отандық мәдениеттің бастауларын, өз 
ұлтының әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін білу өз елінің тарихын, ұрпақтар 
тағдырын түсінуге көмектеседі. 
Мерекелердің саны мен әртүрлілігі ересек адамға ғана емес, тіпті балаға да 
таныс. Өмірдің алғашқы жылдарынан бастап ол мерекені немесе ол үшін жеке 
маңызды күнді ерекше қабылдайды. Мектеп өмірінде көрініс табатын 
мерекелердің кең ауқымды. 
Республика күнін мерекелеуде білім алушылардың бойына отансүйгіштік, 
өз еліне, ұлтына, туған жеріне деген сүйіспеншілік мен мақтаныш сезімдері 
оянады. 
Мереке әрқашан маңызды әлеуметтік функцияларды орындайды, терең 
мағынаға ие, онда адам өзін жеке тұлға, ұжым мүшесі ретінде сезінеді. Кез-
келген ұжымның мәдениетінің барлық формалары мен түрлерінің көрінісі, 
қабылданған мінез-құлық формаларынан бастап, киімдерді көрсету және 
дәстүрлі рәсімдерді орындау мереке арқылы өтеді. Әр мереке функционалды 

7 
жүктемені көтеретіні анық: тәрбиелік; ақпараттық; дамытушылық; эстетикалық; 
тұлғааралық. 
№ Бағыты 
Анықтамасы
1 
Тәрбиелік 
Тұлғаның психикалық және физикалық дамуына жүйелі 
және мақсатты әсер ету процесі 
2 
Ақпараттық 
Бұқаралық ақпарат құралдарынан, мерзімді баспасөзден, 
кітаптардан алынатын адамдар беретін мәліметтер 
3 
Дамытушылық 
Сананың бағытталған, табиғи өзгеруі, көкжиектің кеңеюі, 
тұлғаның интеллектуалды өсуі 
4 
Эстетикалық 
Адам мен әлем арасындағы тұтас қатынастың көрінісі және 
адамдардың рухани қызметінің саласы 
5 
Тұлғааралық 
Адамдар арасындағы қарым-қатынастан туындайтын 
қатынастар 
Тәрбие бағыттары өзара байланысты, бірін-бірі толықтырады. Осы 
бағыттарды іске асыру мынадай міндеттерді шешуді қамтамасыз етеді: 
- педагогикалық күш-жігерді біріктіру; 
- тұлғааралық қатынастарды қалыптастыру; 
- мерекенің тақырыптық бағыты; 
- баланың шығармашылық өсуін қадағалау. 
Мерекелерді өткізу барысында білім беру ұйымдарында «педагог-білім 
алушы-ата-ана» үштік одақта жүзеге асырылады.
Бастауыш сыныптарда мерекені дайындау кезінде ата-аналардың әлеуетін 
барынша арттыру қажет. Оқу жылының басында сынып ата-аналар 
жиналысында әдетте мектеп пен сыныпта өткізілетін бүкіл оқу жылына арналған 
іс-шаралар жоспары талқыланады. Жоспарлау кезінде аймақтың ерекшеліктері, 
ұлттық дәстүрлер, мектеп тәртібі ескеріледі. Жиналыс барысында ата-
аналардың пікірлері тыңдалады, түзетулер мен толықтырулар енгізіледі. Жоспар 
ата-аналар жиналысында бекітіледі. Ата-аналар өз қалауы бойынша 3-тен 5 
адамға дейінгі шығармашылық топтарға бөлінеді, олар белгілі бір мерекені 
ұйымдастыруға және өткізуге жауапты болады. Бірлескен қарым-қатынас 
процесінде ата-аналар тікелей жағдайда бір-бірімен, балалар ұжымымен, 
мұғалімдермен жақынырақ танысады. 
Мұндай 
іс-шаралар 
оларға 
балаларымен 
жақынырақ 
танысуға, 
қызығушылықтарының, хоббиінің, талантының әлі белгісіз жақтарын ашуға 
мүмкіндік береді; отбасы мен мектептің серіктестігін орнатуға ықпал етеді. 
Балалар мерекелерді адами қарым-қатынастың жаңалығы, ата-аналармен және 
мұғалімдермен бірге тең және ұзақ болу мүмкіндігі үшін жақсы көреді. 
Мерекеге дайындалу кезінде балалар көп уақытты бірге өткізеді, демек, 
достарын сол күйінде түсінуге және қабылдауға үйренеді. Мерекенің сәттілігі 

8 
олардың әрқайсысына байланысты екенін түсініп, олар өз әрекеттері үшін 
жауапкершілікті сезінеді. 
Тұлғааралық қатынастарды қалыптастыру балалар мен ата-аналарды жалпы 
шығармашылық қызметке белсенді тарту арқылы құрылады. Мереке тақырыбын 
таңдауда пікір алмасу, әсер алу, сценарийді талқылау, бөлмені безендіру, 
костюмдер жасау, музыкалық және көркемдік нөмірлерді әзірлеу. 
Мерекені әзірлеу – бұл үлкен және маңызды іс, ұжымдық және сөзсіз 
шығармашылық, ол еңбек пен қиялды, балалар мен ересектердің өнертабысы 
мен тапқырлығын қажет етеді, содан кейін ол бәріне қызықты. Мерекелерді 
әзірлеуге және өткізуге қатыса отырып, балалар мен ересектер өздерінің 
жасырын мүмкіндіктерін іске асырады, болашақ үшін қуат алады. Мерекелер 
мектеп өмірінің белсенділігін арттырады. Бұл ретте бастауыш сынып 
мұғалімінің бірінші міндеті – балалар ұжымын қалыптастыру, ата-аналарды 
біріктіру, яғни қарым-қатынас жүйесі құруға мүмкіндік береді: педагог, білім 
алушы, ата-ана, әкімшілік, ұжым. 
Мерекелерді әзірлеу және өткізу технологиясының негізгі кезеңдері: 
Мереке тақырыбын таңдау; 
Ұйымдастырушылық; 
Сценарийді әзірлеу; 
Қорытындылау. 

жүктеу/скачать 0.71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: