Білім беру бағдарламасы: Ауылшаруашылық жануарларының ішкі жұқпалы емес аурулары

4-кесте

№ № п/п	Бақылау түрлері Сабақ және жұмыс түрлері	Балл саны Міn / max
1	2	3
1	Ағымды бақылау. - Дәрістер (қатысуы) - Семинар, тәжірибе және зертханалық сабақтар (қатысуы, реферат жазу, сабақтағы белсендік) - СӨЖ – (тапсырманың орындалуы)	50/100_____Қорытынды:__50/100'>50/100
	Қорытынды:	50/100
ІІ	Қорытынды бақылау Емтихан	50/100
	Барлығы:	50 / 100

Студенттердің білімін бағалау емтихандағы баллы

	Емтихан бағасы	Баллдағы бағасы (%)
1	Ағымды бақылау	50/100
2	Қорытынды бақылау	50/100
	Барлығы:	50-100

Білім алушыларды білімін бағалаудың шкаласы

Әріптік жүйедегі баға	Балдың сандық эквиваленті	Балдардың проценттік көрсеткіші	Қалыпты жүйедегі баға
А	4,0	95-100	Өте жақсы
А-	3,67	90-94
В+	3,33	85-89	Жақсы
В	3,0	80-84
В-	2,67	75-79
С+	2,33	70-74	Қанағаттанарлық
С	2,0	65-69
С-	1,67	60-64
Д+	1,33	55-59
Д	1,0	50-54
Ғх	0	25-49	Қанағаттанарлықсыз
F	0	0-24

Силлабусты дайындағандар:

вет.ғыл.кандидаты, доцент Қ.М.Қамсаев

ассистент К.Ж. Омаров

Бірбіріне қарап орныққан үшінші және төртінші саусақ тұяқшаларының беткейлерін, аксиалды (axisдіңгек) деп атайды, яғни саусақ діңгегіне бағытталған, ол діңгек саусақтың дорсалды беткейімен өтіп, оны екі тең бөлікке бөледі, ал қарамақарсыларын абаксиалды дейді, екеуінің де құрылысы бірдей. Үшінші және төртінші саусақтардың проксималды және ортаңғы фалангалары жалпы теріфасциалды құтыға орналастырылған, олардың тек дисталды шеттері толығымен бөлектелген. Олардың арасындағы кеңістік тұяқаралық саңылауы делінеді, ал бүйірлік қабырғалардың аксиалды беткейлерінің жалғасқан жерін тұяқаралық саңылау арқауының терісі дейді. Тірек саусақтарының маңында келесі төрт қабатты айырады: бірінші қабат  тері, екінші қабат  беткейлік фасция, үшінші қабат  терең фасция, төртінші қабат  сіңірлер, нервтер, қан және лимфа тамырлары, сонымен қатар фаланга сүйектері мен олардың буындары.Сіңірлер, жалғамдар, буындар, сүйектер, тамырлар мен нервтердің анатомиялытопографиялық орнығуы. Сіңіржалғам аппараты бірқатар сіңірлерден (олар буындарды бүгу, жазу қызметін атқарады) және көптеген жалғамдардан тұрады. Сіңірлер саусақтардың дорсалды (алдыңғы), волярлы және плантарлы беткейлерінде орныққан. Алдыңғы аяқ саусақтарының дорсалды беткейінде арнайы, жалпы, бүйірлік саусақ жазғыш сіңірлері, ал волярлы беткейінде беткейлік және терең саусақ бүккіш сіңірлері бар

Үшінші саусақтың арнайы жазғыш сіңірі саусақтардың жалпы жазғыш сіңірлерінен сәл медиалды үшінші саусақтың дорсалды беткейімен өтеді. Сіңір тәж сүйегіне бекиді де тек жекелеген сіңір жұлымдары тұсау және тұяқ тәрізді сүйектерге жетіп орнығады. Сіңірдің тәж сүйегіне бекіген маңында ол сүйекаралық ортаңғы бұлшық еттен екі бекігіш тармақтар алады. Саусақтардың бүйірлік жазғыш сіңірі (бесінші саусақтың арнайы жазғышы) саусақтардың жалпы жазғыш сіңірлерінен латералды орналасады. Тұсау буынынан төмен жерде ол екі күшейткіш тармақты сүйекаралық бұлшық етінен алады да негізінен тәж және жіңішке тармағымен төртінші саусақтың тұяқ тәрізді сүйектеріне бекиді.

Саусақтардың жалпы жазғыш сіңірі саусақтардың аранайы жазғыш сіңірлері аралығында білезіктің дорсалды беткейімен өтеді. Білезіктің төменгі және ортаңғы үштік шекарасында ол екі тармаққа бөлінеді, оның әрқайсысы тұяқ тәрізді сүйектің тиісті жазғыш өсіндісіне бекиді. Екіге бөлінген жерден тәж сүйегінің ортасына дейін сіңір тармақтарында сіңір қынаптары болады.

Саусақтың беткейлік бүккіш сіңірі білезіктің төменгі үштігінде екі өздік сіңір аяқшаларына бөлінеді, оларға тұсау буыны үстінен сүйекаралық ортаңғы бұлшық еттен жұқа тармақтар енеді. Әрбір аяқшаның шеткері бөлігі тұсау сүйегінің волярлы беткейінде өз алдына екі тармаққа бөлінеді, олардың арасымен беткейге саусақтың терең бүккіш сіңірінің түпкі тармағы шығады. Сіңір екі әлсіз тармақпен тәж сүйегінің екі проксималды жалғам төмпешіктерінде, ал үшінші мықтырақ тармақпен тәж сүйегінің артқы беткейіне бекітіледі.

Саусақтың терең бүккіш сіңірі, саусақтың беткейлік бүккіш сіңірімен, салыстырғанда тереңірек орналасқан. Тұсау буыны үстінде ол екі тармаққа бөлініп, үшінші және төртінші саусақтарға бағытталады. Ол құты түрінде түпкері тармақтарымен саусақтың беткейлік бүккіш сіңірін көмкереді. Оның әрбір аяқшалары тиісті саусақтың беткейлік бүккіш сіңірінің түпкі бөлігінің астымен өтеді де алдын ала тармағын тәж сүйегіне жіберіп, тұяқ тәрізді сүйектің бүккіш беткейіне бекітіледі. Осы жерге жақын маңда сіңір аяқшасымен тиек сүйегі аралығында тиектің кілегейлі қалтасы болады, олар тиек блогын тудырады.

Ірі қара малдың әр саусағының сүйек негізін тұсау, екі тобықша, тәж, тұяқ тәрізді және тиек сүйектері құрайды, оларға жоғарыда айтылған бүккіш және жазғыш сіңірлер мен түрлі жалғамдар бекітіледі. Осы сүйектердің жалғасқан тұстарында тұсау, тәж, тұяқ тәрізді буындар пайда болады. Тұяқ тәрізді және тәж буындарының әр саусақ үшін жеке, ал тұсау буыны екі саусақ үшін жалпы екеуін атап өту қажет.

Тұсау буыны  бірінші фаланга буыны, жабысып өсіп кеткен үшінші және төртінші білезік сүйектерінің дисталды бөліктері мен екі тұсау сүйектерінің проксималды шеттері және төрт тобықша сүйектерінің жалғасуынан құрылады.

Білезік сүйектерінің буындық шеттері бірінші фаланганың тиісті сүйектерімен буын тысы, төртінші саусақтың тұсау буынының латералды бүйірлік жалғамы, үшінші саусақтың медиалды бүйірлік жалғамы және екі шеткері саусақаралық жалғамдары арқылы қосылады. Саусақтардың жанына тайқып шығып кетпеуіне бірінші фаланганың ортаңғы бөліктері аралығында орналасқан саусақаралық жалғам мен крест тәрізді жалғамдар ықпал жасайды.

Тәж буыны  екінші фаланга буыны, ересек малдарда шамамен тәжден ә см жоғары орналасқан. Ол тұсау және тәж сүйектерінің жалғасуынан туындалады, бұл сүйектер өзара буын тысымен, бүйірлік және екі жұпты артқы жалғамдармен қосылады.

Ірі қара мал тұяқшасы пішіні бойынша жылқы тұяғының жартысын еске салады, онда өзге жануарлардағыдай тұяқ жолағын, тәжін, қабырғасын майтабанын, табанын айырады.

Қой саусақтарының айтарлықтай ерекшелігі деп үшінші және төртінші саусақтардың бірінші фалангалары арасындағы саусақарлық без болуын айту қажет. Саусақаралық без қабырғасында көптеген майлы және иірімдік бездер бар, олардың секреті без қуысын толтырып тұрады. Без саңылауы дорсалды жағынан тәж сүйектері аралығында ашылады.

Қой тұяқшаларында, ірі қара малдағыдай, тұяқ жолағын, тәжін, қабырғасын, табанын және саусақ майтабанын айырады. Тұяқшалардың жекелеген элементтерінің қабаттық құрылысы ірі қара малдыкіндей.

Жолақ тері негізі (ені 3,53,8 мм) және тәж тері негізі (5,86,2 мм) артқы бағытта біртебірте жіңішкереді де майтабан тері негізіне қосылып құйылады. Қабырға тері негізінде 550600 жапырақшаға дейін бар, екіншілей жапырақшалар жоқ. Саусақ майтабаны тұяқшаның барлық волярлы (артқы) жартысын алып жатады, ол жұмсақ, эластикалық қалыңдығы 5,0 мм дейінгі тұрбалы мүйізбен жамылған.

Қойлардың мүйізді тысы, өзге жануарлармен салыстырғанда көп дәрежеде ылғалды сорып, шығаруға бейім.

Жылқыда эволюциялық үрдісінде тек бір ғана, үшінші саусақсақталған, оның дисталды бөлігі мықты мүйізді башмақпен жамылған, ол тігінендөңгелек туынды түрінде табанына қарай кеңейіп орналасқан. Саусақ майтабанымен бірігіп, ол серіппелік қабілет пен жануардың жылдам қозғалуын қамтамасыз етеді.

2 дәріс.

Тәж аумағы аурулары.

Мал шаруашылығында жұқпалы емес аурулар 80-85% құрайды, оның ішінде 40% хирургиялық, оның 50-60% - ы аяқ-қолдың дистальды буындарының және көбінесе тұяқтардың ауруларына келеді. Ортопедиялық аурулардың салдарынан малдардың бордақылаудағы салмағы 50% және одан да көп азаяды, тұқымдық бұқалар сперма өнімін төмендетеді және тез жарамсыз болады, әрбір үшінші өнімділігі жоғары сиырдың үдемелі деструкциясының (бұзылуы) типтік белгілері болады, кейіннен ақсаумен. Аяқ-қолдың дистальды бөлігінің аурулары бар ауру сиырларда сауу 50% - ға дейін төмендейді, бұзаулардың ауру сиырлардан шығуы сау сиырлардан 15-20% - ға төмен. Іздерді ұстау, эндометриттер 2-3 есе жиірек тіркеледі, ұрықтандыру еселігі және 90-120 күнге дейінгі қызмет көрсету кезеңі ұлғаяды, ақсаудан мерзімінен бұрын жарамсыз ету жалпы мал басының 50-60% - ын құрайды; селекциялық-асылдандыру жұмысының жоспары бұзылады, бұл тұқымның генетикалық әлеуетін іске асыруға мүмкіндік бермейді және саланың кірістілігін төмендетеді.

2 дәріс.

Ірі қара малдарда, А. Н. Елисеевтің, А. И. Бледновтың және басқалардың мәліметтері бойынша, аяқтың дистальды бөлігінің патологиясынан гематомалар, флегмондар, абсцесстер, іріңді жаралар, пододерматиттер, жаралар, қойда-тұяқты шіріктің асқынулары; іріңді және іріңді-некротикалық зақымданулар 15-22% - ды құрады.

Е. А. Забродин, М. И. Барашкин және басқалары ірі қара малдарда пододерматиттердің дамуы ағзаның азықтық немесе босанғаннан кейінгі интоксикациясымен, эндогенді немесе экзогенді гистаминнің әсерімен байланысты деп есептейді. В. Б. Борисевич ламинит дамуының бастапқы сәті деп – гистаминнің қандағы жиналуы деп есептейді, бұл тұяқтардың бүйір қабырғасының құрылысының морфофункционалды ерекшеліктерімен, биогенді аминаларды байланыстыратын, жапырақтарда жұқа қабырғалы көктамырлармен дамыған. Жануарлар ұзақ уақыт тұрған кезде тұяқтың эпидермисінің аминқышқылдарымен және ақуыздарымен тығыз байланысқан гистамин босатылады. Гистидиндекарбоксилазаны белсендіретін иммобилизациялық стресс де белгілі рөл атқарады. Сонымен қатар, ірі қара малдың қан сарысуы гистаминді (гистаминопексия) байланыстыру мүмкіндігінен айырылған.

И. Е. Поваженконың, В. Б. Борисевич мәліметтеріне сәйкес аяқ аурулары гипокинезия, остеодистрофия, жоғары орталықты азықтандыру аясында, жануарларды сапасы нашар едендерде ұстау кезінде жиі дамиды. Аяқ ауруларының алдын алу мақсатында бірінші кезекте Тұрақты моцион көзделеді. Малдарды қатты жабыны бар жолдар бойынша 1-2 км қашықтықта, кейіннен топырақта болатын етіп айдаған жөн. Жоғары орталықты азықтандыру кезінде биогенді аминдерді, атап айтқанда гистаминді залалсыздандыру жолдарын жандандыру маңызды. Оларға ең алдымен тотығу дезаминдеу және қан базофилдерінің қасиеттері биогенді аминдерді сіңіру жатады. Осы мақсатта тұрақты белсенді моцион қажет. Айдау қашықтығы 2-3 км кем болмауы тиіс, мүмкіндігінше жұмсақ топырақпен. Копытец ұлпаларында күшейтілген қан айналымы биогенді аминдерді байлау және эвакуациялау арқылы жүреді. Белсенді моцион тым өсіп кеткен мүйізді жууға көмектеседі. Сонымен қатар, рациондағы құнарлы азық мөлшерін азайту керек. Рационда күкірттің жеткіліксіз болуы кезінде қарапайым күкіртті 100 кг дене салмағына 3,3 г есебінен қоректендіреді. Оны топтық тәсілмен концентормалармен бірге қоректендіреді.

Жануарлар ағзасының ішкі ортасының тұрақтылығын иммунологиялық бақылауды жүзеге асыру механизмдерінің бірі иммундық кешендер құру жолымен одан экзо - және эндогенді антигендерді алып тастау болып табылады. Бұл процесс денеден антиген шығарудың қалыпты механизмі бола отырып, кейбір жағдайларда аурудың себебі болуы мүмкін. Ең патогенді-антигеннің кейбір артығымен қалыптасатын орташа өлшемді иммундық кешендер. Олардың айналым уақыты өте үлкен және қандағы жоғары концентрациясы кезінде дәл осы кешендер тізбекті иммунопатологиялық процестер тізбегін іске қосады (Е. С. Воронин және т.б.). Бұл тамыр өткізгіштігінің жоғарылауына, жиі ұлпалық құрылымдардың деструкциясымен бірге жүретін қабынудың дамуына әкеледі.

4 дәріс

Сиырлардың терең төсеніштее ұсталғанда, тұяқтың зақымдануы мен саусақтың терісінің, соның ішінде некробактериоздың жиі байқалады, сондықтан әсіресе формалин және формалин-меднокупорос ванналары көрсетілген. Оларды айына 1-2 рет қолданады. Егер тұяқтың аурулары жануарлардың 3% - дан астамын байқаса, барлық табынды апта сайын және аптасына екі рет ваннадан айдайды. Ауру жануарларды оқшаулайды және емдейді.

Қиды өтпедегі саңылаулы едені бар құрамдастырылған бокс құрамы кезінде апта сайынғы мыс бергіш, сондай-ақ формалин-мыс бергіш ванналар ұсынылады. Егер қи өтетін жерде тұтас бетонды едендермен құрамдастырылған және дельта-скрепермен қи жинайтын болса, ең бастысы формалин-мыс балдыр ванналары және тұяқтың мүйізін дезинфекциялау және шынықтыру мақсатында "біріктірілген-ванналар" қолданылады, мұндай тәсілмен тұяқтарға кератиннің бұзылуын туындататын қи жиегі әсер етеді, Бұдан басқа, дельфинки-скрепер арқылы жануарларды қайта секіру кезінде мұрын пайда болуы мүмкін.

Сиырлардың жартылай торлы еденде болуы жағдайында жамбас аяқ-қолының тұяқтары ылғалды жоғалтады,шамадан тыс қатты болады. Жануарларды тазартар алдында оны жұмсарту үшін суы бар ванна арқылы 2-3 рет айдайды, содан кейін формалин ванналарын пайдалана отырып, тұяқты профилактикалық шынықтыру ұсынылады.

Егер сиырлардың құрамы байлаусыз болса, сүт кешені жағдайында Тұяқтарды күту жылына үш рет жүргізіледі. Перзентхана бөлімшесіне түсушілер көп ұзамай төлдеуден кейін аяқтарын міндетті түрде тексеріп, тұяқты тазалайды.

Жануарларды бокстарда саңылаулы еденде ұстағанда Тұяқтарды күту-жылына екі рет. Жануарларды тазарту алдында мүйізді жұмсарту үшін суы бар ваннадан үш рет айдайды. Тазалағаннан кейін әр екі апта сайын шынықтыру жүргізіледі. Тұяқтылар ауруларының саны 5% - ға дейін өскен жағдайда табында тоқсан сайын бақылау және тұяқтарға апта сайын күтім жасайды.

Төлді бордақылау кезінде ламиниттің алдын алу үшін құнарлы азық беруді азайтқан жөн: құрама жемнің 67% - ы мен пішендеудің 33% - ы кіретін рационды аяқ-қол ауруларына бейімдейді, ал рационда құрама жемнің 30% - ы мен шөптің 70% - ы зақымдану тудырмайды.

Жартылай торлы еденде қашарлардың байланған құрамы кезінде жамбас аяқ-қолының тұяқтарының жай-күйіне басты назар аударылады. Тұяқтарды күту жылына кемінде екі рет жүргізіледі.

Бордақылау жас төлде тұяқты мүйізінің беріктігін арттыру үшін малды тұяқ ванналар арқылы өткізеді (жылына кемінде бір рет). Егер тұяқтың аурулары малдың 5% - да байқалса, қарқынды алдын алу мен терапияға өту қажет. Барлық бордақылау малдарын аптасына екі рет емдеу-алдын алу ванналары арқылы айдайды.

М. в. Плахотин (1990) іріңді жаралар кезінде келесі емдеу сызбасын ұсынады: іріңді жараны 3%-сутегі тотығының ерітіндісімен фурациллин ерітіндісімен (1:5000) екіге мұқият жуады. жараны стерильді тампондармен кептіреді. Жараны екінші рет сол ерітіндімен жуады және оны 1:1000 йодталған спиртке батырылған тампондармен толтырады. 0,5%-дық новокаин ерітіндісін жасай отырып, қысқа новокаин-антибиотик блогын жасайды.

5 дәріс

Тұяқ тері негізінің аурулары. Пододерматиттер..

Зерттеу Т. Gitau et al. (1997) дорсальды қабырға мүйізінің ұзындығының 1 см-ге ұлғаюы сиырларда ақсаудың даму ықтималдығын 16,9 есе, оның ішінде майтабан мүйізінің эрозиясы мен қабаттануы тиісінше 1,8 және 5,4 есе арттыратыны анықталды. Тұяқтың морфометриялық көрсеткіштері жануарларды асырау және азықтандыру жағдайларына байланысты өзгеруі мүмкін. C. T. Livesey, R. A. Laven(2002) сабан төсенішінде ұсталған жануарларда майтабан биіктігі айтарлықтай азаяды.

В. А. Молокановтың, А. В. Кадочников, М. Т. Байкеновтың деректері бойынша сиырлардың тұяқтары ауруларының тән ерекшелігі ең жоғары өнімді сиырлардың ауыруы болып табылады. Жеке шаруашылықтардағы бақылау тұяқтардың ауруларына байланысты бірінші төлдеген сиырларда 80%-ға дейін шығатынын көрсетті. Сонымен қатар, жануарлардың 98%-да артқы аяқтың зақымданғаны анықталды, ал 1,5-3,0% - барлық аяқтардың да зақымданғаны анықталды. Сиырлар мен алғашқы төлдеген сиырлардың тұяқтарының басым аурулары ламиниттер мен пододерматиттер (68% - ға дейін) болды, аз үлес салмағын тәжі аралық Саңылау жиынтығының дерматиттері – 20,2-24,0%; тәж флегмоны – 5,6 – 7,9% және тұяқтық буынының артриттері 3,4 – 10,4% алды.

Тіндерді бактериологиялық зерттеу кезінде тұяқтардың зақымдану ошақтарынан алтын және эпидермальды стафилокококктың дақылдары; ішек таяқшалары тобының бактериялары; стрептококктар; в. Histoliticum, сондай-ақ B.Nekroforum морфологиялық және культуральдық белгілері бойынша ұқсас анаэробты бациллалар анықталды. Осыған орай, авторлар тұяқтардағы іріңді-некроздық процестердің дамуына микробтар қауымдастығы қатысатынын мәлімдейді.

Сонымен қатар В. Н. Никулина, іріңді микрофлорамен асқынған аяқ-қолдың дистальды бөлігінің аурулары өнімділіктің жоғалуының, жануарлардың мерзімінен бұрын жарамсыз болуын және өлуінің ең жиі себептері болып табылады деп есептейді. 17 сынаманы зерттеген кезде, автор Staphylococcus aureus, Proteus mirabilis, Escherichia coli шартты патогенді штамдарын анықтады. Барлық зерттелетін сынамаларда стафилококк ортасы бар Таза түрде ол 17,7% жағдайда кездескен, Staphylococcus aureus барлық қалған сынамаларында Proteus mirabilis (23,5%) немесе Escherichia coli (29,4%) ішек таяқшасымен бірге болған. Бес сынамада микроорганизмдердің барлық үш түрі болды. Стрептококк, анаэробтар мен көк таяқшаның қоздырғыштары бөлінбеген. Антибиотиктерге сезімталдықты зерттегенде микроорганизмдердің барлық дақылдары гентамицинге сезімтал және фузидинге, стрептомицинге және бензилпенициллинге сезімтал емес. Стафилококтар эритромицинге, неомицинге, гентамицинге, тетрациклинге, канамицинге және левомицетинге, гентамицинге және ампициллинге сезімтал. Ішек таяқшасы неомицинге, гентамицинге, канамицинге, левомицетинге және ампициллинге. Алынған деректер нәтижесінде автор саусақтардың іріңді-некроздық зақымдануының басқа себептерімен қатар Staphylococcus aureus, Proteus mirabilis, Escherichia coli шартты-патогенді штамдары аяқ-қолдың дистальды бөлігінің ауруларына, асқыну процестеріне теріс әсер етеді.
6 дәріс