Білім беру бағдарламасының (ларының) білім алушыларына арналған gpzja 6308Ғылыми-практикалық зерттеулер жүргізу әдістемесі

2. Педагогика ғылымының әдіснамасы. 
Әдіснамалық білімдер тобы төрт деңгейлі келеді. (Э.Г.Юдин). Философиялық, жалпы 
білімдік, нақты ғылымдық және технологиялық. Әдіснаманың ең жоғары философиялық 
деңгейі танымның жалпы принциптері мен бүкіл ғылымның категориялар құрылымын 
негіздейді. Осыдан философиялық білімдердің барша жүйесі әдіснамалық қызмет атқарады. 
Екінші – жалпы ғылымдық - әдіснама деңгейінде ғылымдардың баршасында не 
көпшілігінде қолданылуы мүмкін теориялық тұжырымдарды белгілейді. Үшінші деңгей – 
нақты ғылым әдіснамасы қандай да нақты ғылыми пән аймағында қолданылатын зерттеу 
әдістері мен принциптерінің жиынтығын құрайды. Нақты ғылым әдіснамасы белгілі 
саладағы ғылыми тануға тән болған проблемаларды, сондай – ақ жоғарылау келген 
әдіснамалық деңгейлерге байланысты алға тартылатын мәселелерді де қамтиды, мысалы: 
педагогикалық зерттеулердегі жүйелестіру мен жобалау (моделдеу) проблемалары. 
Төртінші деңгей – технологиялық әдіснама – зерттеу әдістері мен техникасын белгілеп, 
деректі эмпирикалық материалдарды жинақтап, алғашқы өңдеуден өткізіп, кейін оларды 
ғылыми білімдер өрісіне қосу қызметтерінен хабар береді. Бұл деңгейдегі әдіснамалық 
білім нақты көрсетпе – нұсқау сипатына ие. Әдіснаманың барша деңгейлері күрделі жүйеде 
бірігіп, өзара сабақтастықпен байланысты келеді. Ал әрқандай әдіснамалық деп танылған 
білімнің мазмұндық негізі философиялық деңгейден іздестіріледі, себебі таным процесі мен 
болмысты қайта жасау әрекеттерінің дүниетаным, көзқарас бағдары осы философиямен 
айқындалады. 
Педагогиканың жалпы ғылымдық әдіснамасы. 
Жалпығылымдық әдіснама қоршаған болмыс құбылыстары мен процестерінің 
жалпыланған байланысы және өзара шарттастығына негізделген жүйеліліктен танылуы 
мүмкін. Ол әрбір зерттеуші мен практикті белгілі құрылымға, сондай – ақ өзінің жасау 
заңдылықтарына ие өмір құбылыстарының белгілі жүйесіне бағдарлайды. 
Жүйелілік мәніне орай әрқандай салыстырмалы дербес бірліктер өз бетінше шектелмей, 
өзара байланысқан даму мен қозғалыста қарастырылады. Осдан ол жүйені құраушы 
элементтерде көріне бермейтін біріктіруші жүйе қаситтері мен сапалық белгілерді 
анықтауға көмектеседі. Жүйеліліктің заттасқан және тарихи қырлары келесідейзерттеу 
принциптерін бірлікте іске асыруды қажет етеді: тарихилық, нақтылық, көптарапты, 
байланыстар мен дамуды ескеру. 
Жүйелілікті білуден педагогикалық теория, эксперимент пен практика тұтастығы 
орындалады. 
Теориялық негізде жобаланған экспериментте біршама тексерілген ғылыми білімдер мен 
тұжырымдардың шынайлылығы практика міндеті мен талаптарына орай өлшестіріледі. 
Практикадан білімнің жаңа іргелі проблемалары туындайды. Сонымен, теория практикалық 
шешімдердің дұрыстығына арқау болады, ал білім тәжірибесіне байланысты ұланғайыр 
проблемалар мен міндеттер іргелі дәстүрлерді қажет ететін сұрақтардың туындауына жол 
ашады. 
Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық принциптері 
Ғылыми – педагогикалық зерттеулер жүргізуде төмендегідей принциптерді басшылыққа 
алу қажет: 
- 
педагогикалық құбылыстардың шынайлылығы мен шарттасқандығын ескеру, себебі 
дүниедегінің бәрі өзінің ішкі объектив заңдары, қарама – қарсылықтары және себепті – 
салдарлы байланыстарына орай жасайды әрі дамиды; 
- 
құбылыстарды даму барысында зерттеу; 
- 
бір құбылысты екіншілермен өзара қатынаста байланыстыра зерттеу; 
- 
зерттеу процесіндегі қалаған ғылыми проблеманың шешімі бірін – бірі толықтырып 
отырушы көптеген әдістер кешенімен орындалатынын естен шығармау; 
- 
зерттеу әдістері зерттелетін құбылыстың мән – мағынасына сай келуі; 
- 
даму процесін сол дамудың қозғаушы күші және даму көзі саналатын оның қарама 
– қарсылықтарына негізделген өзіндік қозғалыс және өзіндік даму ретінде қарастыру; 

- 
сынақталушыға, білім – тәрбие процесіне зиян келтіретін, адамгершілік – 
инабаттылық талаптарына қайшы болатын эксперименттерді өткізбеу. 
3. 
Педагогикалық зерттеудің құрылымы мен логикасы. 
Педагогика саласындағы зерттеулер – бұл білім заңдылықтары, оның құрылымы мен 
механизмдері, мазмұны, принциптері мен технологиясы жөніндегі жаңа мәліметтерді алуға 
бағытталған ғылыми ізденіс процесі және оның нәтижесі. Педагогикалық зерттеулердің 
міндеті – деректер мен құбылыстарды түсіндіру және оларды алдын ала болжастыру. 
Бағытталу тұрғысынан педагогикалық зерттеулер іргелі (фундаменталды), қолданбалы 
және болжам – жобалау деңгейіндегі болып үш топқа бөлінеді. Іргелі зерттеулер 
нәтижесінде педагогиканың теориялық және практикалық жетістіктерін қорытушы жалпы 
тұжырымдамалар алынады немесе болжам жобалаумен педагогикалық жүйелерді 
дамытудың моделдері ұсынылады. Қолданбалы зерттеулер – бұл педагогикалық процестің 
кейбір тараптарын тереңдей тануға, алуан қырлы педагогикалық қызметтің заңдылықтарын 
ашуға бағдарланған істер. Болжам жоба – бұрыннан белгілі теориялық көзқарастарға 
негізделген нақты ғылыми – практикалық ұсыныстар дұрыстығын дәлелдеп, оларды 
практикалық айналымға қосу бағытында істелетін жұмыс. 
Қалаған педагогикалық зерттеу көпшілік қабылдаған әдіснамалық тиектерге орай 
жүргзізіледі. Педагогикада олардың қатарына – зерттелуге тиіс проблема, тақырып, нысан 
және оның дені, мақсат, міндеттер мен болжамдар, қорғалуы тиіс идеялар – кіреді. 
Педагогикалық зерттеулер сапасын танытушы негізгі көрсеткішер: зерттеу көкйкестілігі, 
жаңалығы, теориялық және практикалық маңыздылығы. 
Зерттеу бағдарламасы, әдетте, екі бөлімнен тұрады: әдіснамалық және іс - әрекеттік 
(орындау - процедуралық). Алғы бөлімде тақырып көкейкестілігі негізделеді, проблема 
нақтыланады, зерттеу нысаны мен дені, мақсаты мен міндеттері айқындалады, негізгі 
ұғымдары белгіленеді, зерттеу нысаны бастапқы жүйелі талдауға салынып, қызметтік 
болжам жасалады. Ал екіншіде – зерттеудің стратегиялық жоспары түзіледі, сонымен бірге 
ідер алды деректерді жинақтау мен оларды іріктеудің реті және негізгі шаралары жасалады. 
Зерттеу көкейкестілігін негіздеудің мәні – оқу мен тәрбиенің теориясы және практикасын 
бұдан былай да дамыту үшін тиісті проблемалардың қажеттігін, дер кезінде зерттеліп, 
шешімін табудың маңыздылығын түсіндіру. Көкейкесті зерттеулер белгілі кезеңдегі аса 
күрделі де қажет мәселелердің жауабын береді, педагогикалық ғылымға қойылатын 
қоғамның әлеуметтік тапсырысын бейнелейді, практикада орын алған келелі 
қайшылықтарды ашады. Көкейкестілік тиегі өзгермелі, қозғалысты, уақыт пен нақты әрі 
ерекше жағдайларға тәуелді. Жалпыланған күйде көкейкестілік ғылыми идеялар мен 
практикалық ұсыныстарға болатын сұраныс пен дер кезіңдегі ғылым мен практиканың 
мүмкіндігі арасындағы айырмашылық деңгейін сипаттайды. 
Зертттеу тақырыбы шешімі қалтқысыз табылуы қажет, өте күрделі де қоғамдық маңызға ие 
болған проблемалармен ұштасқан әлеуметтік тапсырыс нақты тақырыптың негіздеме 
дәйегін талап етеді. Ал бұл, өз кезегінде, қойылған мәселенің ғылым аймағында зерттелу 
дәрежесінен туындайды. 
Егер әлеуметтік тапсырыс педагогикалық практиканы талдаудың нәтижесінде ұсынылатын 
болса, ғылыми проблеманың өз негізі басқаша. Оның міндеті ғылым құрал – жабдықтарын 
пайдалана отырып, негізгі қарама – қарсылықтарды баяндап беру. Әдетте, проблема шешімі 
зерттеу мақсатын құрайды. Мақсат – қайта түзіліп, өрнектелетін проблема. 
Проблема нақтыланып, өрнектелгеннен соң, зерттеу нысанын таңдау кезегі келеді. Нысанға 
педагогикалық процесс, педагогикалық болмыстың бір саласы немесе қайшылықтарымен 
жүз берген қандай да педагогикалық қатынас алынуы мүмкін. Басқаша айтсақ, өз ішінде 
нақты не әлі де күмәнді қайшылықтарды қамтып, проблемдік ситуацияларды туындатқан 
жағдайлардың баршасы нысан есептелінеді. Танымдық процесс бағытталғанның бірі – 
нысан. Зерттеу дені (предмет) – нысан бөлшегі, бір тарапты, яғни бұл түбегейлі зерттеуді 
қажет еткен нысанның теориялық не практикалық тұрғыдан өте маңызды сапа – қасиеттері, 
қырлары мен сырлары. 

Зерттеу мақсаты, объекті және деніне сәйкес, әдетте, болжамды (гипотезаны) тексеру мен 
дәйектеуге арналған зерттеу міндеттері белгіленеді. Гипотеза – бұл шынайлылығы әлі 
дәлелденуі қажет теориялық негізі бар болжамдар жиынтығы. 
Ғылыми жаңалық тиегі аяқталған зерттеулердің сапасын бағалау үшін қолданылады. Ол 
қазіргі кезеңде әлі белгісіз, педагогикалық әдебиеттер тобына енбеген білім заңдылықтары, 
олардың құрылымы мен механизмдері, мазмұны, принциптері мен технологиясын 
сипаттаушы теориялық және практикалық қорытындылардың мазмұнын өрнектейді. 
Зерттеу жаңалығы қаншалықты теориялық маңызға ие болса, соншалықты практикалық 
қажеттілікке ие. Зерттеулер нәтижесінде түзілген тұжырымдамалар, алынған гипотезалар, 
ашылған заңдылықтар, әдістер, бағыттар, көзқарастар, проблеманы айқындау моделі 
орындалған ғылыми істердің теориялық маңызын танытады. Ал зерттеудің практикалық 
маңызы жаңа ұсыныстар, нұсқаулар және т.б. дайындауға арқау болуында. 
Жаңалық тиектері, теориялық және практикалық маңыздылық зерттеу типтеріне орай бір – 
бірімен ауысып барады, сондай – ақ жаңа білімдердің пайда болу уақытына тәуелді келеді. 
4. Зерттеулердің негізгі кезеңдері (этаптары). 
Зерттеу ізденістерінің логикасы мен қозғалысты өзгермелілігі бірнеше сатылық – 
эмпирикалық, гипотетикалық, эксперименталды – теориялық немесе теориялық, 
прогностикалық – жұмыстар орындауды қажет етеді. 
Зерттеудің эмпирикалық сатысында зерттеу нысанының қызметтік бағамы алынады, 
шынайы оқу – білім тәжірибесі, ғылыми білімдер деңгейі мен құбылыс мәнін түсіну 
қажеттігі арасындағы қарама – қарсылықтар көрінеді, ғылыми проблема өрнектеледі. 
Эмпирикалық талдаудың басты нәтижесі – зерттеудің алғашқы тұжырымдамалары ретінде 
қабылданған, бірақ әлі тұтастығы тексеріліп, бекуі қажет болжамдар мен шамалаулар 
жүйесінен түзілетін зерттеу гипотезасынан көрінеді. 
Гипотетикалық сатыдағы ізденіс жұмыстарының мәнін зерттеу объекті жөніндегі деректік 
болжамдар мен олардың мәнін айқындап алу қажеттігі арасындағы қарама – 
қарсылықтарды шешіп алу, содан соң зерттеудің эмпирикалық деңгейінен оның теориялық 
деңгейіне өтудің дайындық жағдайларын жасау. 
Теориялық саты зерттеулерінде назарға алынған нысан жөніндегі функционалдық және 
гипотетикалық болжамдар мен ол туралы жүйелі шамалаулар қажеттігі арасындағы 
қайшылықтарды үйлестіру жұмыстары орындалады. 
Теорияның белгілі қалыпқа келуі прогностикалық сатыға жол ашады, осының нәтижесінде 
тұтастай құрылым болып танылған зерттеу нысаны жөніндегі соңғы алынған идеялық 
ақпараттар мен олардың ендігі, жаңа жағдайларда даму мүмкіндіктерін көрегендікпен 
алдын – ала жобалау қажеттігі арасындағы текетіресті шешу талабы қойылады. Теорияның 
міндеті – осы сан қилы талаптардың объектив шешіміне негіз болу. 
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар: 
1. 
Ғылыми әдіснама дегеніміз не және оның түрлері? 
2. 
Педагогика ғылымының жалпы әдіснамасы дегеніміз не? 
3. 
Педагогика саласындағы зерттеулерге не жатады? 
4. 
Бағытталу тұрғысынан педагогикалық зерттеулер қалай жіктеледі? 
5. 
Зерттеу бағдарламасының құрылымы қандай? 
6. 
Зерттеудің негізгі кезеңдерін атаңыздар. 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру.А.,2005. 
2. Безрукова В.С.Как написать реферат,курсовую,диплом. – СПБ,2004. 
3. Загвязинский В.И.,Атаханова Р.Методология и методы психолого педагогического 
исследования. – М.,2003. 
4. Қоянбаев Р.М,Қыяқбаев Ұ.Қ.бастауыш оқыту педагогикасы және әдістемесінен диплом 
жұмысы. – А., 2004. 
5. Скалкова Я.И др.Методология и методика педагогического исследования. – М.,1986. 
6. Нағымжанова.Қ. Педагогикалық инновацияның зерттелуі //Бастауыш мектеп.-№3 1999ж 

жүктеу/скачать 2.5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: