Білім және ғылым министрлігі қазақстан республикасы
I. Түгендеуді ұйымдастыру есебі
жүктеу/скачать 244.35 Kb.
|
| I. Түгендеуді ұйымдастыру есебі
1.1 Түгендеу түсінігі және тарихы Бұл бөлімде түгендеу түсінігі, тарихы, түрлері мен сипаттамасы және өткізу мерзімдері көрсетіледі. Түгендеу дегеніміз – (inventarium, латын тілінен аударғанда – заттардың нақты тізімі) – бұл бухгалтерлік есептің әртүрлі объектілерінің нақты қолда бар болуын және жағдайын тексеруді көздейтің, есептік мәліметтердің нақтылығы мен шынайылығын анықтауға бағытталған бақылау құралы. Сонымен қатар түгендеу құрамына бухгалтерлік есептің көрсеткіштерінің бағалауының нақтылануы кіреді. Түгендеу процесінде мүліктер мен міндеттемелерінің болуы ғана емес, сонымен қатар оның жағдайы мен бағалануын қамтамасыз етеді. Түгендеу-бұл мүліктің (активтердің) әр түрлі түрлеріне салынған шаруашылық жүргізуші субъектінің капиталын негізсіз азайту жағдайларын анықтауға мүмкіндік беретін бухгалтерлік есептің бақылау функциясы деп айта аламыз. Түгендеу сөзі алғаш рет жүз жыл бұрын айтылған. Оның пайда болу тарихы 1931 жылы, ол "Вестника АН" № 8 — де пайда болған кезде, ал "түгендеу" кейінірек — 1935 жылы пайда болған. Түгендеу сөзі латын тілінен шыққан, мұнда инвентар немесе инвентарий " тізімдеу "дегенді білдіреді, Қазіргі уақытта ол " заттар жиынтығы немесе нақты тізімі "дегенді білдіреді. Бухгалтерлік есеп әлемінде түгендеу тек сөз емес, Бухгалтерлік есеп әдісінің элементі, ең көне әдістердің бірі. Бірде-бір Бухгалтерлік жұмыс түгендеусіз жүзеге асырыла алмайды, бәрі түгендеуден басталып, аяқталады. Ежелгі заманнан бері мемлекет пен әрбір жеке адам өздерінің мүлкін қайта санауды жүзеге асырды, олар өз мүліктерін азаяды немесе көбейеді деп санаған. Ежелгі дәуірдегі түгендеу Ежелгі Египетте (б.з. д. 3400-2980 ж. ж.) екі жылда бір рет барлық мүлікке түгендеу жүргізілді, бүкіл ел бойынша мүмкін болғанның бәрі сипатталды, өйткені мүлік жеке азаматқа тиесілі болса да, бәрінің иесі перғауын болып табылады. Түгендеудің алғашқы кезеңдеріндегі мақсаты тек ақпараттық сипатта ғана шектелді, иесі оның қол жетімді екенін білгісі келді. Кейінірек түгендеу бақылау функциясының ерекшеліктерін көбірек ала бастады: мүлік жеке адамдар арасында бөлінді, барлық кірістер мен шығыстар туралы есеп жүргізіле бастады. Уақыт есепке алу деректері сравнивали нақты болуына. Мысалы, есеп деректері бойынша қолда екі бұқа, ал іс жүзінде жайылымда үш бұқа болуы тиіс. Бұдан шығатыны, қойшы артық бұқаның иесінің есебінен тамақтандырады, ал ұстау шығындары екіге бөлінеді. Басқа жағдай, жайылымда бір бұқа, екеуінің орнына, шопанның кінәсінен мүліктің жоғалуы болды. Ұзақ уақыттан бері артық және жетіспеушілік зұлымдық болып саналды, ол үшін кінәлілер түрлі жазаларға ұшырады: таяқпен, таспен ұру, аяқ-қолын кесу, тіпті өлім жазасына кесу. Түгендеудегі ақшалай бағалау: біздің дәуіріміздің VII ғасыры Бастапқыда түгендеу тек заттай түрде жүргізілді. Ол есепке алынған объектілерді сандық бағалауға мүмкіндік берді, бірақ олардың құнын анықтауға мүмкіндік болмады. Бұл ежелгі Египетте, Вавилонда, ежелгі Персияда, Палестинада ұзақ уақыт ақша болмағандықтан туындады. Біздің дәуірімізге дейінгі VII ғасырда Ежелгі Грецияда алғашқы ақша пайда болады, осыған байланысты мүлікті бағалаудың жаңа мәселесі туындады. Бұл жағдайда басты міндет мүлікті бағалауды таңдау мәселесі болды: сатып алу бағасы немесе сату бағасы. Көпшілігі сатып алу бағасын таңдады, бірақ мұнда бәрі оңай болған жоқ, өйткені. өз шаруашылығында өсірілген жануарлардың сатып алу бағасы болған жоқ, сондықтан олар әрдайым дерлік субъективті болатын сату бағасын бағалауға жүгінді. Осыған қарамастан, ақша есептегішінің – монетаның пайда болуы бухгалтерлік есептің дамуына қатты әсер етті, оны жауапты адамдар үшін адамгершілікке айналдырды. Мысалы, ежелгі Грецияда жетіспеушілік ежелгі Шығыстан айырмашылығы моральдық қылмыс ретінде емес, ақшалай түрде өтелуі керек материалдық залал ретінде қабылданды. Біздің дәуіріміздің VIII-IX ғасыры бухгалтерлік есепті дамыту үшін екі жол болды, бір жағынан олардың дамуында регрессия байқалды — табиғи өлшегішке оралу болды, екінші жағынан, түгендеу тізімдемелерін жүйелеуге талпыныс пайда болды, бұл бухгалтерлік есеп саласындағы прогресс. Бірақ біздің дәуіріміздің х ғасырында Батыс Еуропада ақша тауар айналымына ене бастады. Маңыздылық принципі түгендеу тізімдерін толтыру кезінде негіз болады, олар белгілі бір құндылығы бар мүлікті көрсетті, басқаша есепке алынбады. Капитализм кезіндегі түгендеу Капитализмнің нығаюы түгендеудің одан әрі дамуына үлкен әсер етті. Кассаны түгендеу (ақша, чектер, кейінірек дебиторлық берешек және бағалы қағаздар) басым орынға ие болды. Кредиторлық берешек кейінірек түгенделе бастады, несие берушілердің өздері оны қадағалап, ескеруі керек деп есептелді. Капитализм өзінің мәні бойынша қаржылық нәтижелерді анықтауды талап еткені маңызды болды, сондықтан XIX ғасырдың аяғына дейін бухгалтерлер мұны түгендеу арқылы жасады. Бастапқыда, мысалы, саудадағы тауарлар шоты сатып алу бағалары бойынша дебет бойынша түсімді, ал шоттың кредиті бойынша сату бағалары бойынша есептен шығаруды көрсетті. Осыған байланысты дебеттік және несиелік айналымдар арасында сәйкессіздік пайда болды және қаржылық нәтижені анықтау үшін олар сатып алу бағасымен бағаланған қоймадағы тауарлардың қалдықтарын түгендеді. Әрі қарай, бастапқы қалдыққа тауарлардың түсімі қосылып, қоймадағы соңғы қалдық шегерілді, алынған сан сатылған тауарлардың өзіндік құнын көрсетті. Несиелік айналымнан-кірістер есептелген шығындарды алып тастады және осылайша қаржылық нәтиже алынды. 1.2 Түгендеу түрлері мен сипаттамалары «Бухгалтерлік есепті жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 31 наурыздағы № 241 бұйрығына(Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10954 болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 8 маусымда жарияланған) мынадай өзгерістер енгізілсін: аталған бұйрықпен бекітілген Бухгалтерлік есепті жүргізу қағидаларында: -тармақтың 1) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «1) бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жүйесін реттеуді «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» 2007 жылғы 28 ақпандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының жобалық қаржыландыру және секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес құрылған қаржы ұйымдарында, микроқаржы ұйымдарында, арнайы қаржы компанияларында, Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңнамасына сәйкес құрылған исламдық арнайы қаржы компанияларында, және Қазақстанның Даму Банкінде;»; 72-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «72. Комиссия түгендеу кезінде белгілі болған кемшіндер немесе артық шығу себептерін анықтайды. Комиссияның қорытындылары, ұсыныстары және шешімдері субъектінің басшысы бекіткен хаттамамен ресімделеді. Түгендеу нәтижелері түгендеу аяқталған сол айдың бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілігінде, ал жылдық түгендеу бойынша - жылдық қаржылық есептілікте көрсетіледі. Кредиторлық және дебиторлық берешекті түгендеу еркін нысанда дебиторлармен және кредиторлармен өзара есеп айырысуларды салыстырып тексеру актісі қоса беріле отырып, нысаны 562 бұйрықпен бекітілген Дебиторлық және кредиторлық берешекті түгендеу актісімен ресімделеді.». 2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаменті (А.Т. Бектұрова) заңнамада белгіленген тәртіппен: 1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін; 2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он күнтізбелік күннің ішінде оны мерзімді баспа басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберілуін; 3) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінен осы бұйрықты алған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде оның Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкінде орналастыру үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін; 4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін. 3. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі.[2] Активтер мен міндеттемелерге түгендеу жүргізу үшін түгендеу комиссиясы құрылады, оның құрамы субъекті басшысының бұйрығымен бекітіледі. Түгендеу өткізілгенге дейін комиссия мүшелері: 1) осы объектілер бойынша өткізілген соңғы түгендеу материалдарымен, соңғы түгендеу нәтижелері бойынша қабылданған шаралармен танысады; 2) қосалқы үй-жайларды, жертөлелерді және бөлек кіретін және шығатын есіктері бар басқа да мүлік сақтау орындарына пломба салады; 3) түгендеу жүргізу және оларды таңбалаудың белгіленген мерзімін сақтау үдерісінде комиссияның жұмысы үшін пайдаланылатын салмақ өлшеу аспаптарының ақаусыздығын тексереді; 4) түгендеу сәтінде соңғы кіріс және шығыс құжаттарының тізілімін немесе түгендеуге тиісті мүліктің қозғалысы туралы есептерді алады. Субъектінің материалдық жауапты адамдары жауапты сақтауға түскен барлық мүліктер түгендеу басталғанда кіріске алынғаны, ал істен шыққандары шығысқа есептен шығарылғаны және оларда есепте тұрған мүлікке барлық шығыс және кіріс құжаттары бухгалтерлік қызметке берілгені туралы қолхаттар береді [3]
жүктеу/скачать 244.35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|