Білім және ғылым министрлігі

Тапсырма 7 Газ қоспаларын өлшеу тәсілдері мен құралдары.(4 сағат)

Дәріс жоспары:

1.Классификция және негізгі бағдарлама.

2.Механикалық және газоанализаторлар.

3. Магниттік және газоанализаторлар.

4.Электірлік газоанализаторлар.

5.Оптикалық газоанализаторлар.

6.Ультродыбыстық және ионизациялық газоанализаторлар.

7.Газ қоспаларының хромотографиясы.

Газоанализатор өнеркәсіптің әр саласында, газ құрамын анықтауда, көптеген ғылыми зерттеулерде технологиялық процестер үстінде , өрт сөндіретін, қопрағыш жұмыстар атқаратын жерлерде рұқсат етілуге болатын газ көлемін бақылау үшін, жымысшылардың денсаулығына зиян келтіретін жабық бөлмелердегі газ көлемін бақылау үшін, қоршаған атмосфераның құрамын зерттеу үшін қажет.

Газоанализаторлардың жұмыс негізіне газдың жылу өткізгіштік принціпі алынған. газдардың катализаторлардың қатысуымен жануы, инфрақызыл шоқтардың сіңірілуі , термомагниттік конвекция, газдардың хроматографиясы.

Зерттелетін газ қоспалрының түріне байланысты газоанализаторлық құрылымдардың түрлері де өте әртүрлі оларға қойылатын талаптарда әрбасқа : таңдамалылығы, сезгіштігі, дәлдігі, өлшемдерді көрсетуі т.б. Соңғы уақыттарда зерттеудің әртүрлі тәсілдері кезінен қоданылып жүр: қарапайым химиялық әдістен, ең күрделі оптикалық, электроникалық, ультродыбыстың жетістіктерін қолдануға дейін.

Жартылай және толық автоматтандырылған газоанализаторлер 2 топқа бөлінеді: үздіксіз және цикілды. Бұдан басқа да зерттеліне қарай газоанализаторлар механикалық, жылу, магниттік, электрохимиялық, оптикалық, дыбыстық, ультродыбыстық, ионизациялық т.б. болып бөлінеді.

Газоанализаторлық прибордың шкалалары құрамның көлемін, және салмақтық өлшемін көрсетеді.

1.Жұту әдісі( адсорбция) бұл реакцияда газдың компонентік химиялық реактив қосып алып, тазартады.Мәселен: едкий калиндік ерітіндісінен өткізгенде ол көмір қышқыл газын толығымен сіңіріп алады.

2.Жағу тәсілі. Жанғыш компоненттердің азаюынан. Бұл тәсіл арқылы оттегінің қоспасы пештен өткенде сутегінен ажырап қалады.Қызған уақытта пайдв болған су буы конденсирленеді, ал азайған көлем газ қоспасының құрамындағы оттегінің құрамындағы оттегінің көлеміне тең.

3.Комбирленген тәсіл –бұл жану мен сіңіру тәсілін біріктіре қолдану. Мәселен: көмірқышқыл окисін табу үшін газ қоспасын 300^оС температурада катализатор қосып қыздырады, содан соң газды едкий калий ерітіндісінен өткзіп көмірқышқылдан тазартады. Бұл жағдайда газ қоспасы көлемі соның көлеміне азаяды.

Жылжымалы химиялық газоанализаторлардың көптеген түрлері бар. Қазіргі уақытта көп пайдаланып жүрген автоматты газоанализаторлар үлгілерді таңдау, оларды сіңіргіш реактивтерден өткізу, олардың көлемінің азаюын өлшеу процестерін автоматты түрде өлшейді.

Жылу газоанализаторлар кейбір газдардың бір-бірінен жылу өткізгіштігі бірдей еместігі негізінен алынған. Мәселен ауаның жылу өткізгіштігі хлордан 3 есе жоғары, бірақ сутегінің жылу өткізгіштігінің 1/7 бөлігіндей. Бұл процесс өте күрделі де көп жұмысы қажет етеді. Сондықтан зерттелмекші газдың жылуөткізгіштігі эталон жылу өткізгіштікпен салыстырып, айырмасын табады. Өлшегіш құралдар тепе-теңдіктегі не тепе-теңсіздіктегі көпірлер принціпіне құралған. Тепе-теңдік тегі көпірлердің иықтары бірдей қарсылықтағы терморезисторлар R₁ –R₄, плптина, вольфрам, не вольфрам-молибден сымдардан жасалған, d -0,02-0,05мм ,қарсылығы 5-600м.н

Жетімсіздігі өлшеу тізбегінің тұрақты көректенуі және өлшеу схемасын термостаттандыру қажеттігі.

Бұдан гөрі компенсациялық түр жетілдірілген. Мұның схемасы өлшеуіш және салыстырғыш көпірлерден тұрады. Термокондуктометрлік газоанализаторлар H₂,He, CO_2, SO₂, NH_3, Ar, Cl₂ қоспаларын өлшеуге және газды хроматографтарда детектор ретінде қолданылады. Бұлардың газоанализаторлары 0-1ден 0-100% дейін, нақтылығы 1,5-2,5, реакция уақыты 60-120сек.

Термохимиялық газоанализатор өндірістік, қаймалық үйлердегі газ қоспаларының құрамындағы метан, эфир, субегі, спирт булары , бензин сияқты жанғыш және қопарғыш заттарды өлшейді. Бұл газоанализатордың жұмыс принціпі жанғыш газдардың және буардың жылу эффектін өлшеуге құрылған.

Ультрадыбыстың және газоанализатордың қолданылуын ионизациялық күтіп тұр, үйткені, олардың копжағдайда жоғарғы саналы қортынды беруі мүмкіндіктері бар.

Олар өлшеуіне көпірдің схемасына қосылады.Газ қоспаларын әр түрлі жағдайда зерттейтін көптеген жылу газоанализаторлар бар.

Магнитті газоанализатордың жұмысының негізіне зерттелуге тиісті газ қоспасының магнит өрісіне ара қатысына байланысты әр түрлі құбылысқа ұшырауы алынған.

Магнит өрісіне тартылатын газдар парамагнитті газдар деп, ол өрісінен тебілетін газдар диамагнитті газдар деп аталады. Парамагнитті қасиеті бар отегініңзот оксиді, оттегі магнитке қабылдағыштығы жағынан басқа газдарға қарағанда 100 есе жоғары.

Газ қоспасының магнитті қабылдағыштығы оның құрамындағы оттегінің көлеміне байланысты болады. Магнит қабылдағыштық газдың t^о –на да байланысты: паромагнитті газдың t^о неғұрлым жоғары болса, оның паромагнитті қасиет соғұрлым көрініс береді.

Термомомагниттық газоанализатордың жұмыс принціпі белгілі бір t^о –да әршекті магнит өрісінде пайда болған құрамында қышқылы бар газ ағысын пайдалануға құрылған.

Термомомагниттық газоанализатордың өте көп түрлері қолданылысқа берілген. Олардың диапазондары 0-0,5-тен 90-100% дейін, ±0,5-10% өлшеу диапазоны барлық оттегі концетрациясының әртүрлі қоспаларын зерттейді.

Сұйық электролиттегі анализ жасалмақшы газ қоспаларының компоненттерінің әсерімен болған құбылыстар электрохимиялық газоанализаторлардың жұмыс істеу принціпін құрайды. Олар зертейтін қоспаларды жоғары сезімталдықпен ажыратады. Диапазоны көлемінің 1-10% құрайды. Қазіргі уақытта электрохимиялық газоанализаторлар отегін және күкірт ангидридтіңк құрамын анықтайды. Бұл анализдердің негізі боп гальваникалық, кулонометрлік және деполяциялық өлшеу әдістері жатады.

Гальваникалық газоанализаторлар газдағы оттегінің микроконденцентрациясын анықтайды, дәлдігі 0,0001-ден 0,05% ке дейін (көлем өлшемінен). Бұлар сілтілік гальваникалық элементтердің ішіндегі электрохимиялық құбылысқа негізделген.Кулонометрлік газоанализаторлар компенсация әдісі бойынша негізделген. Олар газ қоспасындағы CO₂, H₂S, SO₂ , HCl, O₃,NH₃, O₂ т.б. өлшеуге пайдаланылады. Өлшеу диапазоны 0-1*10^-4-тен 0-0,5%.

Деполяризациондық газоанализатор газдармен газды қоспалардағы оттегінің барлығын анықтайтын құрал.Бұл құралдың жұмыс принціпі электрохимиялық ұяшықтардағы электродта оттегінің қалыптасуы кезінде тоқ пайда болуына негізделген. ДТП-ның өлшеу дапазоны 0-0,01 0-10%көлем , 5-10 нақтылығы , реакция уақыты 1-1,5мин.

Оптикалық газоанализатор газ қоспаларының көптеген компоненттерін зерттеу үшін қолданылады: СО,СО₂, СН₄, NH₃, NO₂,Cl_2, SO₂, H ₂S және басқа өлшеу диапазоны 0,001-100%- көлем, нақтылығы 0,5-20. Оптикалық газоанализаторлар бірнеше үлкен приборлардан тұрады, бұлардың жұмыс принціпі зерттелмек заттың концетрациясын өзгерту арқылы оптикалық қасеттерінің өзгеруіне негізделген. Мұнымен қатар оптико-акустикалық, ульрокүлгін , фотоколориметриялық тәсілдер де қолданылады. Спектрфотометриялық, интерферометриялық т.б. тәсілдер онша коп пайдаланылмайды.

Атмосферадағы метанның микроконцентрациясын анықтайтын газоанализатордың жұмыс принціпі ультродыбыстық жылдамдығы өлшеуге құрылған.

Хромотография-дегеніміз көпжиындықты қоспалардың физикалық түрде ажырату тәсілдері.Бұл процестерде қоспалардың жиындығы екі фазада бөлінеді, бірі үлкен жазықтықтын қимылсыз қабат, екіншісі: ағыс, қозғалмайтын қабаттан сүзіледі.

Қазіргі уақытта хромотография ең көп таралған әдіс болып саналады. Бұл әдіспен әртүрлі құрылымдағы қоспалар; металдың, сұйықтың, газдың, биологиялық ортаның, құрылымдары зерттеледі. Хрмотография технологиялық процестерде де пайдаланылады. Хромотографиялық әдістің ьолу әдістерінің көптеген түрлері бар.Олары адсорбция ұшпайтын сұықтарды еріту, химиялық реакциялар әсерімен, ерімейтін қоспаларды құру түрінде пайдалынады.

Қозғалмайтын фаза ретінде ұнтақ түрде, қатты және сұйық сарбент пайдаланылады.Ал қозалыстағы фаза ретінде сорбентке қарағанда инертті газдар пайдаланылады. Өндірістік автоматтанырылған хромотографтар. Хромотогровтың хабарларды өндеу үшін арнайы құрылымдармен қамтамасыз етеді.

Өндеу дегеніміз хромотографиялық шыңдарды тану және есептеу операцияларын жүргізу. Өнделетін қоспаның сандық және сапалық құрамын анықтайтын, көптеген электромеханикалық және пневматикалық құрамдар қолданылады.

Өлшеу диапазоны 10^-5-10^-2 дан 100%-ке дейін, қатысты қателік ±(2-5) %-ке дейін, температура 40-300^оС дейін.

Қазіргі автоматтандырылған газоанализаторлар анализ жасалатын газға өте қатаң талап қояды.

Газдың механикалық қоспалардаң кірленуі, температурасы, қысым ылғалдығы, фазалық құрамының өзгеруі, зиянды заттармен кірленуі, зертеудің қателіктеріне зерттелетін газды дайындайтын, тазалайтын жүйелердің негізгі қызметі: қатты фазалардан ажырату, ыстық өндеу, сұйық фазалардан ажырату.Қысымның қалыптастыруы . Үлгіні транспорттау, шығының бақылау.

Осы қызыметтерді атқару үшін, жекеленген агрегеттар құрылымдар болады, онымен қатар газдық үлгілердің жыйындық дайындаған жасау үшін блоктың конструкциялар қолданылады.

Газдың үлгілерін алып, оны алғашқы тазартудан өткізу үшін арнайы керамикалық газ жинайтын құрылғылар қолданылады. Ал жұқа тазалау үшін газ тазалайтын арнайы құрылымдар пайдалынады. Кейбіреуінде кептіргіштер де бар. Газды өлшеген бөлшектерден тазалау үшін электрофильтірлер қолданылады. Бұның жұмыс принціпі теріс зарядты пайдаланып, газды ионизациялайды. Өлшенген бөлшектерге қойылған иондар оларды тұңдырғыш электродтарда тұңдырады.

Газдың температурасын 30^оС –қа дейін түсіру үшін газды сумен салқындататын құрылғылар пайдаланылады. Газды алған жерінен газоанализаторға дейін әрқарай газ магистральіна транспортирлау үшін, әртүрлі қондырғылар пайдаланылады. Бұл қондырғыларға ауа электорлары мембраналық қондырғылар пайдаланылады. Бұлар көлемдік әсер ететін микрокомпрессорларлық машиналарға жатады.

Қысымның тұрақтандырушылар ретінде қысымды төмендететін әртүрлі редукторлар пайдаланылады 70МПа-дан 1кПа –дейін.

1.Механикалық газоанализаторларының жұмыс принціпін сипаттаңыз.

2.Термокондуктометрлік газоанализатордың жұмыс принціпінің негіздері қандай?

3.Диамагнитті ортадан паромагнитті ортадан айырмашылығы қандай?

4.Оптика-акустикалық газоанализатордың құрылысы мен жұмыс істеу принціпін түсіндір.

6. Термомагнитті газоанализатордың құрылысы мен жұмыс проинціпін түсіндір.

7.Хроматографтін жұмыс принціпінің негізі?

8.Түсті металл мен қортпалардың қысым арқылы өндеудің ерекшеліктері.

1. Фарзане Н.Г Технологиялық аспаптар мен өлешулер:Кітап жоғары оқу орны үшін /Л. В. Ильясов, А. Ю. Азим-заде.Москва:Высшая школа,1989-456б.

2. Котов К. И. Автоматтық технологиялық процесс және бақылау,өлшеу құралы. Шағынпроцессорлық және есептеуіш техника/М.А. Шершевер.-М.:Металлургия,1989.-496б.

3. Гольцман В.А Автоматтық жылулық процесі және бақылау аспаптары. –М: Высшая школа,1980.-240б.

4. Топерверх Н.И Жылу техникасы мен реттеу аспабы/М.Я Шерман. -М.:Металлургия,1976.-510б.
СДЖ-ға арналған тапсырмалар (тақырып 7) [1,4]

Реферат: Механикалық, жылулық және магниттік газоанализаторлар, жұмыс принціпі, құрылысы және пайдалану ортасы.

Реферат: Электірлік және оптикалық газоанализаторлар, жұмыс принціпі, құрылысы және пайдалану ортасы.

Реферат: Ульродыбыстық және ионизациялық газоанализ. Газ қоспаларының хроматографиясы, жұмыс принціпі, құрылысы және пайдалану ортасы.

Тақырып 8. Заттардың шығындарын өлшеудің әдістері мен құрамдары (4сағат)

Дәрістің жоспары:

1.Жалпы мағұлмат және класификация.

2.Көлемдік есептеуішпен шығын өлшеуіштер.

3.Ауыспалы қысымы шығын өлшеуіштер.

4.Тұрақты қысымды шығын өлшеуіштер.

5. Шығын өлшеуіштер арнайы әдістер және құралдар.
Технологиялық процесстердің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып құбыр өткізгіштерден ағатын заттардың көлемі саналады.

Шығарылатын өнімдердің сапасын жақсарту қажеттілігі және технологиялық жүйенің басқару процестерін жетілдіру әртүрлі заттардың нақты өлшеуіштерін жетілдіруге үлкен мән береді. Заттардың шығын өлшейтін құралға өте үлкен талап қойылады. Өлшенетін заттардың физик-химиялық қасиеттерінің әртүрлілігі және өндірістің метрологиялық сипаттамаларға қойылатын талаптарын, өлшегіш құралдардың сенімділігіне арттыратын көптеген құралдардың іске қосылуына себеп болады.

Заттың саның оның көлемі және салмағы-кг, ал көлемі –м³, л.Өлшеуіш құралдар есептеуіш деп аталады.

Заттың шығыны деп заттың саны, шығын өлшеуіш дегеніміз бір уақыт аралығында қиылыстан өтетін, заттың бөлімін өлшейтін құрал.

Көлемдк шығын өлшемі:м³/сек, м³/с, л/ мин, және салмақтын шығын өлшемі: кг/сек, кг/с, т/с. шығын өлшегіштін белгісі арқылы уақыт аралығында қанша зат өткенін білуге болады.Бұл өлшеуіштер екі үлкен топқа бөлінеді: көлемдік және жылдамдық.

Өндірісте ең көп пайдаланылатын шығын өлшеуіштер жұмыс принціпі бойынша негізгі мына топтарға бөлінеді.

1. 
   Гидравликалық ауыспалы қарсылық шығын өлшегіші. Бұлар шығынды құбыр өткізгіштегі қысымның өзгеруі бойынша өлшейді.
   
2. 
   Гидравликалық тұрақты қарсылық.
   
3. 
   Индукциялық шығын өлшеуіштер.
   
4. 
   Инерцияның шығын өлшеуіштер.Бұлар қысымын өлшеу уақытында өзгеріп тұрған заттарды өлшейді.
   

Жоғары туралық, көрсеткіштердің сенімділігі және құрылысының қарапайымдылығы үшін бұл топтың құралдары өте кең пайдалынады. Көлемдік есептегіштердің жұмыс принціпі ,периодты не үздіксіз келіп тұрған көлемді санайды.

Бұл есептеуіштердің кең тараған түрі сопақ шестернялы есептеуіштер. Шестернялардың біреуінін осі, корпустық сыртындағы есептеуіш механизмді айналдырады. Шестернялардың құралдарының үйкелуін азайт үшін, корпустық қабырғасы мен шестернялар горизонталь осьте орнатылады.

Есептеуіштердің колибірі D=12-250мм. Өлшеуші шегі 0,01-250м³/с, нақтылығы ±(0,5-1)%.

Газдың ағындары өлшеу үшін, ротациялық есептеуіштер қолданылады. Бұлардың жұмыс істеу принціпі сопақ шестернямен жұмыс істейтін есептеуіштердікіндер. Бірақ шестернялардың орынында екі сегіздік формалы ротр айналп тұр. Ротрлық есептеуіштердің түрлері өте көп. Бұлар 40-тан 40000м³/с, қысымы 0,1;0,6;1,6;6,4;МПа , калибірі 50-1200мм, нақтылығы 1,0;3,0;

Сұйық өлшейтін көлемдік өлшейтін басқа да конструциялары бар.,ожау тәрізді, сақиналы, дисктік т. б. Лопасты есептегіштерге жататындар деп мұнай өнімдерінің көлемін өлшейтін минералдық майлар, және ашу сұйықтарды өлшейтін құралдар аталады.Лопасы өлшеуіштердің бірнеше конструктивті нұсқалары бар, олардың негізгі бөлшектері ьолып айналмалы барабан мен пластикалық қалақтар есептеледі. Кинетикалық және метрологиялық сипаттары бойынша келешегі мол деп осы (лопастық) есептегіштерді айтады.

Лопасты есептегіштер тұрақты түрде мұнай-химиялық заводтарында және жылжымалы қондырғыларда автотолтырғыштарда пайдаланылады. Есептеуіштердің өлшемдері: шартты өткізгіш 100-150мм, жоғарғы шегі 100-300м³/с және дәлдік класстары 0,25-0,5.

Жылдамдықты өлшеуіштер, көлемдік тәрізді өлшеу орталығының көлем санын анықтайды. Бірақ длардан өзгешелігі өлшеуіш камералары болмайды, және заттың жанама өлшемін білдіреді.

Жылдамдықты өлшегіштердің сезімтал тетігі болып аксиальдық немесе тангенсалдық турбинкасы есептеледі, тетікті есептері арқылы өшетін сұйықтын ағысы айналдырады.

Негізінде жылдамдық есептеуіштерді қолданған уақытта, өлшеуіш ретінде электірлік тахогинератор пайданылады. Бұл гинератордың роторы жылдамдық есептеушінің турбинкасың осінен айналады.

Статордағы ЭДС екінші текті құралмен өлшенеді. Аксиальді турбинкасы бар есептеуіштер шартты, өткізгіштігі 50-300мм диаметрлік, заттың шығының өлшемі 3-1300м³/с, Нақтылығы 1,0;1,5;2,0;

Аз шығындалған уақытта заттың саның өлшеу үшін тангенсальді турбинкалы жылдамдық есептеуіштер қолданылады.

Бұл есептеуіштерде қисық не түзу қалақты турбинкалар вертикальді осьте орнатылады. Сұйықтын ағысы турбинкаға тангенсальді жалғанады да оны қозғалысқа келтіреді. Сұйықтын турбинканың қалағына келтіру әдісіне қарап көп ағысты және жалғыз ағысты есептеуіштерге бөлінеді.

Бір ағысты есептеуіштер қалақтын бетінде түзу жолға сүзгіштен бір ағыспен келеді.

Көп ағысты есептеуіштерде шеңбердің бойында екі қатар болып орналасқан сопылар тұрады.Төменгі қатар сопылардан сұйық турбинкалардың айналу камераларынан шыққан сұйық ағады. Бір ағысты есептеуіштер конструкциясы бойынша қарапайым және қысым аз болады. Бірақ турбинканың негізінін ескеруінен сенімсіз.

Тангенсальді турбинканың есептеуіштер өлшемдері калибр 15-40мм, өлшемдердің жоғары шегі 3-20м³/с,нақтылығы 2,0-3,0;

Бұлардың негізгі кемшілігі көрсеткіштердің өлшенетін заттың қоюлығына байланыстылығы.

Шығын өлшнгіш көмегімен шығын өлшеу әдісінің негізіне қысымның төмендеу елесі қойылған, потенциялдық энергияның өзгеруімен бекітілген. Статистикалық қысым құбырдың қысылған жерінен ағатын.Қысылатың стандартты құрылғы ретінде диафрагма, сопла, Вентури сопласы, Вентури құбыры (сызба) қолданылады.

Көрсетілген әдіс бойынша құбырөткізгіште орнатылады, қысқыш құрылғының біреуі. Өлшенетін ағынның ағу кезінде, қысқыш құрылғының ортасынан ағын жылдамдығы үлкейеді. Оның қысылғанын қарағанда қысымның төмендеуі ∆P=P₁-Р₂ және қысылмайтын сұйықтын шығын арасындағы тәуелділігі Бернулли теңдеу арқылы анықтауға болады, энергияның сақталу заңын анықтайтын және өлмейтін ағынның теңдеуі.

Бұл теңдеулердің қосылып шешілсе , G салмағын есептейтін формула алуға болады, кг/с, және көлемдік Q,м³/с, қысылмайтын сұйық шығыны:
G=a*F_o 2p*∆P, (17)
Q= a*F_o (2/p)*∆P, (18)
мұндағы а-шығын коэффиценті

Ғ_о-қиылысу алаңының қысылу қиылысы, м²

р-сұйық тығыздығы, кг/м³

∆P-қысымның төмендеуі, Па.

Шығын өлшегіштің кең қолданылуы қысымның анда-санда төмендеуі оның өзіне қойылған талаптардың жақсы екеніне байланысты. Оларға қарапайымдық және сенімділік , қимылдайтын бөліктердің жоқ болуы, сериялық өңдірілгендердің жеңілдігі, төмен бағалы, практикада әртүрлі шығындарды өлшеу мүмкіндігі , шығынөлшегіш арқылы градуировтік мінездемелерд есептеу жолымен алынуы, яғни қымбат тұратын шығын өлшегіш метрологиялық құрылғылардан.

Шығын өлшегіш тұрақты қысымның төмендеуі және шығын өлшегіш аққыштығы үлкен құралдар тобына жатады газ немесе сұйық шығынды өлшеу үшін. Бұл шығын өлшегіш аққыш дене (Қалқыма, поршень, клапан, бұрылатын пластика, шарик және т.б) күшке байланысты ағынның ағатын жағынан қабылдайды, шығынның өсуі көбейеді және аққыштық денені ауыстырады, осының нәтижесінде ауысатын күш төмендейді және қайта бірқалыпты болады, қарсы тұрған күш.

Қарама-қарсы тұрған күш ретінде аққыштың дененің салмағы жатады, ағынның астымен үстіне қозғалу барысында немесе қарама-қарсы тұрған серіппенің күші, егер ағынның бағыты қайтып келсе.

Шығын өлшегіш аққышы, сұйықтын және газдың шығының өлшеу үшін қолданады, бірнеше түрлері бар (Сызба).

Газды және сұйықтың шығының өлшеу үшін технологиялық ағында ротаметр қолданады, өзгерілген элементтермен қамтамасыз етеді электірлік (сызба) немесе пневматикалық шығарылған сигналмен.

Ротаметр (сызба) металл корпустан құралған, ішінде шығынның аққыштық денесі ауысатын және ұштағы клапан профилі өзгеру арқылы. Клаппанның жұмыс істейтін жоғарғы жағының арасы және сақиналы диафрагмада ауыспалы өтетін диапазон әжәптәуір кең-0,0025-тен 63 м³/с, сұйықтық бойынша 0,04-ден 400 м³/с-ға дейін газ бойынша , өндіріс ротаметрінің шартты жолының диаметрі 3-тен 150мм-ге дейін, екінші текті құралының жиындығында ротаметр нақтылығы 1,0;1,5;2,5;4,0.

Поршндік шағын өлшегіште қысымның (сызба) әрдайым төмендеуі поршень салмағы жүкпен және өзектін бірқалыптылығы қысымның төмендеуінің штокы цилиндірдің бір жақ қабырғасының тік бұрышты тесігінің шығуы бастапқы және соңғы.

Поршньдік шығын өлшегіштің нақтылығы 2,5.

Шығын өлшеу үшін, қазіргі кезде кейбір арнайы құрылғылардың пайдалануы заттың салмағы және көлемі; әртүрлі өндіріс орындарында қолданыла алады.

Бұл шығын өлшегіш азық-түлік өндірісінде көп қолданады, мысалы: Сыра, әртүрлі шырындар, қант сиропы, сұйық ашытқы, сүт.

Индукциондық шығыш өлшегіштің жұмыс істеу принціпі электромагнитті индукция заңында негізделген, өткізгіштігінде магниттік күш сызығы қиылысады, индукцияланады ЭДС.Сілтеушінің қозғалу жылдамдығы пропорцияналды. Егер сілтеуші ретінде электроөткізгіш сұйықты қолданады, магниттік екі полюс арасымен өтетін, және ЭДС сұйықта өткізілгенді өлшеу, онда жылдамдықты немесе шығындалған сұйықтын көлемін анықтауға болады.

Электромагниттік шығын өлшегіш сызбасы. Магнит емес құбырдың бөлігінің ішінде (изоляциялық материалмен жабылған) бірқалыпты магниттің пайда болуы, N-S электромагнит көмегімен. ЭДС, сұйықта пайда болатын , оның магнит өрісін өткен кезде және тура пропорциональді сұйықтың шығыны, екі электроттармен шешіледі, құбырөткізгіштін қабырғасына бекітілген, бір-біріне қарама-қарсы диаметрлі. ЭДС өлшенетін блоктың кіруіне беріледі, керекті сигнал пайда болады, пропорциональді шығынды. Сигнал күшейткіш арқылы күсейтеді және өлшейтін құралға түседі, шкаласы оның шығын бірлігінде градуировті қазіргі кезде шығарылатын электромагниттік шығын өлшегіш шығынды өлшеуге мүмкіндік береді,кең диапазонда 1-2500м³/с диаметрі 10-1000мм құбырөткізгіш үшін, сызықтың қозғалыс жылдамдығы кезінде 0,6-10м/с-та, нақтылығы 1,0-2,5.Электромагниттік шығын өлшегіш газдың шығының және сұйықты электроөткізштігі 10^-5-10^-3 См/м-деп аспайтын өлшенуі жарамсыз, мысалы мұңдай өнімдері, спирттер және т.б.